Lactobacillus rhamnosus là gì? Công dụng và cách dùng

Lactobacillus rhamnosus là gì?

Lactobacillus rhamnosus là một loại vi khuẩn có lợi thuộc chi Lactobacillus, nhóm vi khuẩn thường cư trú tại ruột non, đại tràng, miệng và âm đạo của con người. Đây là một loại probiotic, vi sinh vật sống có lợi cho sức khỏe khi được tiêu thụ với liều lượng phù hợp.

Chủng Lactobacillus rhamnosus nổi tiếng nhất là Lactobacillus rhamnosus GG (LGG), được phân lập vào năm 1983 bởi Sherwood Gorbach và Barry Goldin, hai nhà khoa học người Mỹ, và hiện được sử dụng phổ biến trong y học, thực phẩm và chăm sóc sức khỏe.

Loài vi khuẩn này có khả năng sống sót trong môi trường acid của dạ dày và mật, cho phép nó tồn tại khi đi qua đường tiêu hóa, từ đó giúp phát huy các lợi ích sinh học đa dạng.

Điều chế sản xuất Lactobacillus rhamnosus

Việc sản xuất Lactobacillus rhamnosus trong quy mô công nghiệp được thực hiện thông qua quá trình nuôi cấy vi sinh vật trong điều kiện kiểm soát chặt chẽ. Dưới đây là các bước chính:

• Chọn lọc chủng giống: Chủng Lactobacillus rhamnosus được chọn dựa trên đặc tính sinh học ổn định, khả năng sống sót trong môi trường tiêu hóa, và tính an toàn cho người dùng.
• Nuôi cấy: Vi khuẩn được nuôi trong môi trường dinh dưỡng chứa các nguồn carbon (glucose, lactose) và nitrogen (pepton, cao nấm men) dưới điều kiện nhiệt độ khoảng 37°C trong điều kiện yếm khí.
• Thu hoạch và cô đặc: Sau khi nuôi đạt mật độ vi khuẩn mong muốn, dịch nuôi cấy được ly tâm hoặc lọc để thu sinh khối vi khuẩn.
• Bảo quản: Vi khuẩn được làm khô bằng phương pháp đông khô (lyophilization) để giữ lại hoạt tính sinh học. Sau đó, chúng được đóng gói trong các chế phẩm dạng viên nang, bột, hoặc bổ sung vào thực phẩm.

Cơ chế hoạt động

Lactobacillus rhamnosus hoạt động theo nhiều cơ chế sinh học khác nhau để mang lại lợi ích cho sức khỏe con người, bao gồm:

• Cạnh tranh với vi khuẩn gây bệnh: Vi khuẩn này bám vào niêm mạc ruột, chiếm chỗ và cạnh tranh chất dinh dưỡng với các vi khuẩn gây hại, ngăn chúng phát triển.
• Sản xuất acid lactic và acid hóa môi trường: Giúp giảm pH đường ruột, tạo điều kiện bất lợi cho các vi khuẩn có hại.
• Kích thích hệ miễn dịch: Lactobacillus rhamnosus có khả năng hoạt hóa đại thực bào, tế bào T và điều hòa đáp ứng miễn dịch niêm mạc ruột.
• Sản xuất các chất kháng khuẩn tự nhiên: Như bacteriocin, chất ức chế sự phát triển của các vi sinh vật có hại.
• Tương tác với trục ruột-não (gut-brain axis): Một số nghiên cứu cho thấy Lactobacillus rhamnosus có ảnh hưởng tích cực đến sức khỏe tâm thần thông qua điều hòa chất dẫn truyền thần kinh và giảm viêm hệ thần kinh.

Lactobacillus rhamnosus được ứng dụng rộng rãi trong điều trị và phòng ngừa nhiều vấn đề sức khỏe. Dưới đây là các công dụng chính:

Tác dụng hỗ trợ điều trị tiêu chảy

Một trong những công dụng phổ biến nhất của Lactobacillus rhamnosus là ngăn ngừa và rút ngắn thời gian tiêu chảy, bao gồm:

• Tiêu chảy do virus (Rotavirus) ở trẻ nhỏ;
• Tiêu chảy do kháng sinh ở cả người lớn và trẻ em;
• Tiêu chảy du lịch.

Cơ chế là do lợi khuẩn này giúp phục hồi cân bằng hệ vi sinh vật đường ruột bị xáo trộn, đồng thời ức chế sự xâm nhập của các mầm bệnh như E.coli, Salmonella, Clostridium difficile.

Tác dụng giúp tăng cường miễn dịch

Lactobacillus rhamnosus có khả năng điều hòa miễn dịch bằng cách:

• Kích hoạt sản xuất IgA;
• Tăng hoạt động của tế bào NK (Natural Killer);
• Làm giảm phản ứng viêm thông qua điều chỉnh cytokine.

Từ đó giúp tăng sức đề kháng chung, giảm nguy cơ nhiễm trùng đường hô hấp và tiêu hóa, đặc biệt ở trẻ em và người cao tuổi.

Tác dụng hỗ trợ điều trị bệnh phụ khoa

Lactobacillus rhamnosus có thể ức chế sự phát triển của nấm Candida albicans và vi khuẩn Gardnerella vaginalis, giúp ngăn ngừa và hỗ trợ điều trị viêm âm đạo, nhiễm trùng tiết niệu. Một số chế phẩm phối hợp Lactobacillus rhamnosus với Lactobacillus reuteri đã được chứng minh hiệu quả trong việc phục hồi hệ vi sinh âm đạo sau điều trị kháng sinh.

Tác dụng giảm nguy cơ dị ứng và chàm ở trẻ em

Nghiên cứu cho thấy khi bà mẹ mang thai sử dụng Lactobacillus rhamnosus, trẻ sinh ra có nguy cơ mắc chàm thể tạng (atopic dermatitis) thấp hơn. Lợi khuẩn này cũng có khả năng điều chỉnh đáp ứng miễn dịch Th1/Th2, từ đó giảm hiện tượng quá mẫn.

Tác dụng hỗ trợ tâm thần kinh

Các nghiên cứu sơ bộ trên người và động vật cho thấy Lactobacillus rhamnosus có thể giúp giảm lo âu, trầm cảm nhẹ thông qua:

• Ảnh hưởng đến trục ruột - não;
• Điều chỉnh GABA, chất dẫn truyền thần kinh liên quan đến tâm trạng;
• Giảm phản ứng viêm thần kinh.

Cách dùng

Lactobacillus rhamnosus thường được sử dụng dưới dạng:

• Viên nang, viên nén;
• Gói bột hòa tan;
• Men vi sinh dạng nước;
• Thực phẩm bổ sung (sữa chua, kefir...).

Liều dùng

Liều khuyến nghị tùy vào độ tuổi và tình trạng sức khỏe, thường dao động từ 1 tỷ đến 10 tỷ CFU (đơn vị tạo khuẩn lạc) mỗi ngày.

Một số lưu ý về cách sử dụng Lactobacillus rhamnosus:

• Nên dùng lúc đói để lợi khuẩn dễ sống sót qua dạ dày acid.
• Không dùng chung với kháng sinh, nếu cần, nên cách nhau ít nhất 2 giờ.
• Duy trì đều đặn 2 đến 4 tuần mới thấy hiệu quả rõ rệt.

Trong công nghiệp thực phẩm

Lactobacillus rhamnosus ngày càng được ứng dụng rộng rãi trong nhiều lĩnh vực của đời sống, từ công nghệ thực phẩm đến y học và chăm sóc cá nhân. Trong ngành thực phẩm chức năng và công nghệ lên men, L. rhamnosus thường được bổ sung vào các sản phẩm như sữa chua, kefir, phô mai mềm và đồ uống probiotic. Việc đưa lợi khuẩn này vào chế phẩm thực phẩm không chỉ giúp cải thiện giá trị dinh dưỡng mà còn góp phần cân bằng hệ vi sinh đường ruột của người tiêu dùng. Đặc biệt, L. rhamnosus có khả năng chịu được môi trường acid và muối mật, nên vẫn giữ được hoạt tính sinh học cao sau khi đi qua hệ tiêu hóa, điều này giúp tăng hiệu quả hấp thụ khi sử dụng qua đường ăn uống.

Trong dược phẩm và y học

Trong lĩnh vực dược phẩm và y học, Lactobacillus rhamnosus được ứng dụng trong các chế phẩm men vi sinh dạng viên nang, gói bột hoặc dung dịch để hỗ trợ điều trị các rối loạn tiêu hóa như tiêu chảy do kháng sinh, hội chứng ruột kích thích, đầy hơi hoặc táo bón. Ngoài ra, lợi khuẩn này còn có mặt trong các sản phẩm điều trị phụ khoa, thường được kết hợp với các chủng khác như L. reuteri nhằm phục hồi hệ vi sinh vùng âm đạo sau điều trị bằng kháng sinh hoặc nấm. Một số nghiên cứu cũng đã và đang tìm hiểu ứng dụng của L. rhamnosus trong việc giảm nguy cơ dị ứng ở trẻ em, hỗ trợ sức khỏe tâm thần và tăng cường miễn dịch cho người cao tuổi.

Trong chăm sóc cá nhân

Không chỉ giới hạn trong lĩnh vực dinh dưỡng hay điều trị, Lactobacillus rhamnosus còn được ứng dụng trong các sản phẩm chăm sóc cá nhân, đặc biệt là các sản phẩm dành cho vùng kín nữ giới như gel rửa phụ khoa hoặc viên đặt âm đạo. Với khả năng tạo ra môi trường acid nhẹ và ức chế vi khuẩn/nấm gây bệnh, L. rhamnosus giúp duy trì cân bằng vi sinh vùng niêm mạc và phòng ngừa viêm nhiễm một cách tự nhiên, an toàn. Trong tương lai, với sự phát triển của công nghệ sinh học và xu hướng “cá nhân hóa dinh dưỡng – chăm sóc sức khỏe”, các sản phẩm chứa Lactobacillus rhamnosus hứa hẹn sẽ ngày càng phổ biến và đa dạng, góp phần nâng cao chất lượng sống và phòng ngừa bệnh tật theo hướng bền vững và thân thiện với cơ thể.

Các lưu ý khi sử dụng Lactobacillus rhamnosus bao gồm:

Tác dụng phụ nhẹ có thể gặp

Trước hết, người dùng cần hiểu rằng tác dụng của probiotic không xuất hiện tức thời, mà thường cần thời gian từ vài ngày đến vài tuần để hệ vi sinh đường ruột thích nghi và phát huy tác dụng. Trong giai đoạn đầu khi mới sử dụng, một số người có thể gặp các biểu hiện nhẹ như đầy hơi, chướng bụng hoặc thay đổi tính chất phân. Đây thường là phản ứng thích nghi của hệ tiêu hóa và sẽ tự hết sau vài ngày. Tuy nhiên, nếu triệu chứng kéo dài hoặc nặng hơn, người dùng nên ngừng sử dụng và tham khảo ý kiến bác sĩ.

Đối tượng cần thận trọng khi sử dụng

Về mặt an toàn, mặc dù L. rhamnosus phù hợp với hầu hết đối tượng, nhưng không nên sử dụng tùy tiện ở những người có hệ miễn dịch suy giảm nặng, như bệnh nhân HIV/AIDS giai đoạn cuối, người đang hóa trị ung thư, ghép tạng hoặc đang dùng thuốc ức chế miễn dịch liều cao. Trong những trường hợp rất hiếm, probiotic có thể gây nhiễm khuẩn huyết ở nhóm đối tượng đặc biệt này. Vì vậy, việc sử dụng cần được chỉ định hoặc giám sát bởi nhân viên y tế.

Chất lượng sản phẩm cần được đảm bảo

Ngoài ra, người dùng nên lựa chọn sản phẩm probiotic có nguồn gốc rõ ràng, từ các thương hiệu uy tín, được sản xuất và bảo quản đúng cách. Nhiều lợi khuẩn rất nhạy cảm với nhiệt độ và độ ẩm, nếu sản phẩm không được bảo quản lạnh hoặc đóng gói đúng quy chuẩn, vi khuẩn có thể chết trước khi đến tay người dùng, dẫn đến hiệu quả bằng 0 dù có dùng đúng liều. Do đó, nên đọc kỹ nhãn mác, hạn sử dụng và điều kiện bảo quản (nhiệt độ, ánh sáng) trước khi dùng.

Lưu ý chung

Cuối cùng, người dùng cần lưu ý rằng men vi sinh không phải là thuốc và không có tác dụng thay thế thuốc chữa bệnh. Trong điều trị các bệnh lý tiêu hóa, nhiễm trùng, dị ứng hay phụ khoa, Lactobacillus rhamnosus chỉ đóng vai trò hỗ trợ, giúp tăng hiệu quả điều trị chính hoặc giảm tác dụng phụ của thuốc tây (đặc biệt là kháng sinh). Việc tự ý thay thế thuốc điều trị bằng men vi sinh là không nên và có thể gây hậu quả nghiêm trọng.