Levodopa: Điều trị bệnh Parkinson và hội chứng Parkinson

Tên thuốc gốc (Hoạt chất)

Levodopa

Loại thuốc

Thuốc điều trị bệnh Parkinson và hội chứng Parkinson.

Dạng thuốc và hàm lượng

• Viên nén: 100 mg, 250 mg, 500 mg.
• Viên nang: 100 mg, 250 mg, 500 mg.
• Viên nén giải phóng nhanh 10 - 100 (10 mg carbidopa/100 mg levodopa), 25 - 100 (25 mg carbidopa/100 mg levodopa), 25 - 250 (25 mg carbidopa/250 mg levodopa).
• Viên nén giải phóng chậm 25 - 100 (25 mg carbidopa/100 mg levodopa), 50 - 200 (50 mg carbidopa/200 mg levodopa).

Thuốc Levodopa chỉ định trong các trường hợp sau:

• Tất cả các thể hội chứng Parkinson (ngoại trừ các trường hợp hội chứng ngoại tháp do thuốc gây ra).
• Bệnh Parkinson tự phát.
• Hội chứng Parkinson sau viêm não.
• Hội chứng Parkinson do xơ cứng động mạch não.
• Hội chứng Parkinson sau tổn thương hệ thần kinh trung ương do nhiễm độc carbon monoxyd hoặc bởi mangan.

Levodopa (L-dopa, L-3,4-dihydroxyphenylalanin) là tiền chất chuyển hóa của dopamin. Có bằng chứng cho thấy các triệu chứng của bệnh Parkinson có liên quan đến sự suy giảm dopamin trong thể vân.

Dùng dopamin không có tác dụng trong điều trị bệnh Parkinson vì dopamin không qua được hàng rào máu - não. Tuy nhiên, tiền chất của nó là Levodopa qua được hàng rào máu – não và chuyển thành dopamin trong não. Đó được coi là cơ chế để Levodopa giảm nhẹ được các triệu chứng của bệnh Parkinson.

Nếu uống riêng Levodopa, thuốc bị khử carboxyl nhiều bởi các enzym ở niêm mạc ruột và ở các vị trí ngoại biên khác, do đó thuốc chưa bị biến đổi tới được tuần hoàn não tương đối ít và có lẽ chỉ có dưới 1% thuốc vào được hệ thần kinh trung ương.

Ngoài ra, dopamine được giải phóng vào tuần hoàn do sự khử carboxyl của Levodopa ở ngoại biên, gây tác dụng phụ, đặc biệt là buồn nôn. Ức chế enzym decarboxylase ở ngoại biên làm tăng rõ rệt lượng levodopa uống vào chưa chuyển hóa để qua hàng rào máu - não và giảm được ADR ở đường tiêu hóa.

Trong thực tiễn, hầu như Levodopa bao giờ cũng được uống phối hợp với một chất ức chế decarboxylase tác dụng ngoại biên, nhưng chất này lại không qua được hàng rào máu - não nên không ức chế được decarboxylase ở hệ thần kinh trung ương, thí dụ carbidopa hoặc benserazid. Dạng thuốc Carbidopa/Levodopa hay được kê đơn, đặc biệt là dạng 25/100, chứa 25 mg carbidopa và 100mg Levodopa.

Uống Levodopa cùng với chất ức chế decarboxylase giảm được 70 - 80% liều của Levodopa.

Hấp thu

Tuy có một lượng đáng kể Levodopa bị chuyển hóa trong dạ dày và ruột, nhưng thuốc được hấp thu nhanh chóng qua đường tiêu hóa, chủ yếu ở ruột non. Nồng độ tối đa đạt được khoảng 2 giờ. Khi uống cùng với thức ăn, thuốc được hấp thu ở đường tiêu hóa chậm hơn. 

Phân bố

Levodopa liên kết với protein huyết tương khoảng 10 - 30% và phân bố rộng rãi trong phần lớn các mô, tuy nhiên chỉ một lượng rất nhỏ Levodopa (< 1%) vào được não.

Chuyển hóa và thải trừ

Nửa đời của Levodopa trong huyết tương khoảng 1 giờ. Khi uống phối hợp carbidopa và Levodopa, nửa đời của Levodopa trong huyết tương tăng lên khoảng 1,5 - 2 giờ. Đa phần lượng Levodopa được hấp thu bị khử carboxyl thành dopamin.

Carbidopa chỉ ức chế sự khử carboxyl của Levodopa ở ngoại biên, vì giống dopamin, carbidopa không qua được hàng rào máu - não. Khoảng 80 - 85% liều Levodopa ghi dấu phóng xạ bài xuất qua nước tiểu trong vòng 24 giờ.

Tương tác với các thuốc khác

Các thuốc tâm thần: Không được uống các chất ức chế monoamin oxidase (như phenelzin, nialamid hoặc tranylcypromin) cùng với Levodopa vì có thể dẫn đến cơn tăng huyết áp. Đặc biệt trong dạng thuốc phối hợp Carbidopa/Levodopa hay Benserazid/Levodopa nên chống chỉ định dùng cùng với IMAO.

Có thể dùng các thuốc chống trầm cảm ba vòng cho người bệnh đang uống Levodopa, tuy nhiên các thuốc chống trầm cảm ba vòng có thể gây nặng thêm chứng hạ huyết áp thế đứng và có thể ảnh hưởng đến hấp thu của Levodopa do làm chậm sự tháo rỗng ở dạ dày và chậm đưa Levodopa đến các vị trí hấp thu ở ruột.

Ngoài ra, các phản ứng không mong muốn khác như tăng huyết áp và loạn vận động có thể xảy ra (tuy hiếm) khi dùng phối hợp các thuốc này. Phenothiazin, butyrophenon và có thể cả thioxanthen và các thuốc chống loạn tâm thần khác đối kháng với tác dụng điều trị của Levodopa. Phải dùng thận trọng những thuốc này trong khi điều trị bằng Levodopa.

Pyridoxin: Dùng 10 - 25 mg pyridoxin hydroclorid (vitamin B6) có thể đảo ngược tác dụng chống Parkinson của Levodopa, khi dùng Levodopa đơn độc (không kèm carbidopa). Người bệnh không nên uống các chế phẩm vitamin trong khi điều trị bằng Levodopa, nếu không có lời khuyên của thầy thuốc.

Các thuốc kháng acetylcholin: Có thể tác dụng hiệp đồng với Levodopa để giảm run trong hội chứng Parkinson và tương tác này hay được sử dụng có lợi cho điều trị, tuy nhiên các thuốc kháng acetylcholin có thể làm trầm trọng thêm các cử động bất thường không chủ động.

Các thuốc hạ huyết áp: Phải dùng thận trọng Levodopa ở người bệnh đang dùng các thuốc hạ huyết áp như methyldopa hoặc guanethidin. Nếu uống cùng có thể phải giảm liều các thuốc trên.

Ngoài ra, methyldopa (cũng như carbidopa) là một chất ức chế decarboxylase và có thể gây tác dụng độc đối với hệ TKTW như loạn tâm thần, nếu uống cùng với Levodopa.
Có thông báo dùng reserpin cùng với Levodopa làm giảm đáp ứng của người bệnh đối với Levodopa.

Các thuốc khác: Dùng Levodopa cùng với cyclopropan hoặc các thuốc gây mê hydrocarbon halogen hóa có thể dẫn đến loạn nhịp tim.

Levodopa chống chỉ định trong các trường hợp:

• Bệnh glôcôm góc đóng.
• Vì Levodopa có thể kích hoạt u hắc tố ác tính, thuốc không được dùng cho người có tiền sử ung thư hắc tố ác tính, hoặc có tổn thương da, nghi ngờ chưa chẩn đoán.
• Không được dùng Levodopa cùng với các chất ức chế monoamine oxidase (IMAO). Phải ngừng các chất ức chế này 2 tuần trước khi bắt đầu điều trị bằng Levodopa.
• Các chứng loạn tâm thần hoặc bệnh nhiễu tâm nặng.
• Mẫn cảm với thuốc.
• Tránh dùng cho những người dưới 25 tuổi và người mang thai.

Người lớn

Liều tối ưu hàng ngày của Levodopa (nghĩa là liều cải thiện tối đa được bệnh và dung nạp được ADR), cần phải được xác định và dò liều cẩn thận với từng người bệnh. Một khi đã xác định được liều, liều duy trì có thể cần phải giảm khi người bệnh càng cao tuổi.

Liều khởi đầu gợi ý là 125 mg, ngày uống 2 lần, tăng dần cách 3 - 7 ngày/1 lần, tùy theo đáp ứng, có thể tới 8 g/ngày, chia làm nhiều lần. 

Khoảng cách giữa các lần đưa thuốc được điều chỉnh tùy thuộc trên mỗi bệnh nhân, thường được sử dụng 4 - 5 lần/ngày.

Khi sử dụng thuốc Levodopa, bạn có thể gặp các tác dụng không mong muốn (ADR).

Thường gặp 

• Chán ăn, buồn nôn, nôn, thường do tác dụng ngoại biên của dopamin.
• Đau đầu, choáng váng, trầm cảm, kích động.
• Chán ăn, buồn nôn và nôn, xuất hiện trong hầu hết người bệnh ở liều đầu điều trị.
• Nước tiểu và các dịch cơ thể chuyển màu đỏ nhạt, men gan có sự thay đổi.

Ít gặp 

• Đau đầu nặng, ra mồ hôi.
• Chán ăn, nôn.
• Loạn nhịp tim, hạ huyết áp.
• Mất ngủ, lú lẫn, trầm cảm, phản ứng loạn thần.
• Chứng tăng động (triệu chứng tắt - bật).

Hiếm gặp

• Loạn thần.
• Thiếu máu tan huyết, giảm bạch cầu, giảm tiểu cầu.
• Transaminase tăng.

Lưu ý chung

• Levodopa phải được dùng thận trọng cho người bị đái tháo đường, cường giáp, glôcôm góc mở, hạ huyết áp.
• Phải ngừng thuốc 24 giờ trước khi gây mê. Trong trường hợp phẫu thuật, không được dùng cyclopropan hoặc halothan.
• Thận trọng đối với người bệnh có tiền sử nhồi máu cơ tim, suy động mạch vành hoặc loạn nhịp tim. Cần phải kiểm tra điện tâm đồ thường xuyên.
• Đặc biệt thận trọng khi dùng cho người bệnh sa sút trí tuệ do tổn thương não, nguy cơ lú lẫn hoặc tâm thần.
• Khi dùng với thuốc kháng Acetylcholin thì liều mỗi thuốc phải giảm.
• Thận trọng khi sử dụng thuốc trên bệnh nhân mắc các bệnh nội tiết, gan, thận hoặc tim mất bù nặng. Nên định kỳ kiểm tra đánh giá chức năng thận, gan, tim mạch, tạo huyết trong khi điều trị kéo dài ở mọi người bệnh.

Lưu ý với phụ nữ có thai

Levodopa gây dị tật ở các phủ tạng và xương thai nhi, vì vậy, không dùng cho người mang thai.

Lưu ý với phụ nữ cho con bú

Không nên cho con bú trong thời gian điều trị bằng Levodopa hoặc không dùng Levodopa cho phụ nữ đang cho con bú, vì thuốc phân bố trong sữa và ức chế tiết sữa.

Lưu ý khi lái xe và vận hành máy móc

Những bệnh nhân được điều trị bằng Levodopa và có biểu hiện buồn ngủ và/hoặc các cơn buồn ngủ đột ngột phải được thông báo để hạn chế lái xe hoặc vận hành máy móc.

Quá liều Levodopa và xử trí

Quá liều và độc tính

Chứng rối loạn vận động kiểu múa giật xảy ra ở thời gian đỉnh tác dụng, sau một liều đáp ứng của thuốc trước đó, nhưng loạn trương lực khu trú (thường vào một chân) có thể xảy ra khi có một tác động nhỏ có liên quan tới, ví dụ, lúc tỉnh dậy sau một đêm ngủ nhiều giờ, sau liều Levodopa gần nhất.

Cách xử lý khi quá liều

Vì không có thuốc giải độc đặc hiệu cho quá liều Levodopa cấp, cần điều trị triệu chứng và hỗ trợ, sử dụng các liệu pháp sau đây: Rửa dạ dày ngay, dùng thuốc chống loạn nhịp nếu cần.

Uống pyridoxin với các liều từ 10 - 25 mg có thể đảo ngược tác dụng điều trị của Levodopa; tuy nhiên trong điều trị quá liều cấp chưa xác định được lợi ích của pyridoxin. Giá trị của thẩm phân trong điều trị quá liều chưa được biết rõ.

Levodopa và Benserazid, Levodopa và Carbidopa.

Quên liều và xử trí

Nếu quên dùng một liều thuốc, hãy dùng càng sớm càng tốt khi nhớ ra. Tuy nhiên, nếu gần với liều kế tiếp, hãy bỏ qua liều đã quên và dùng liều kế tiếp vào thời điểm như kế hoạch. 

Không dùng gấp đôi liều đã quy định.