Body dysmorphia là gì? Nhận biết sớm để bảo vệ sức khỏe tinh thần

Trong xã hội hiện đại, nơi chuẩn mực vẻ đẹp liên tục thay đổi và mạng xã hội tạo ra áp lực vô hình về ngoại hình, nhiều người trở nên lo lắng quá mức về hình dáng cơ thể. Khi nỗi lo này vượt ngoài khả năng kiểm soát và bắt đầu tác động đến cảm xúc, suy nghĩ và hành vi hằng ngày, đó có thể là dấu hiệu của một rối loạn tâm lý tiềm ẩn.

Body dysmorphia là gì?

Body dysmorphia, hay body dysmorphic disorder - BDD (Tạm dịch: Rối loạn mặc cảm ngoại hình), đề cập đến một dạng rối loạn sức khỏe tâm thần khiến người bệnh ám ảnh cực độ về các khuyết điểm nhỏ trên cơ thể. Những khuyết điểm này đôi khi rất khó nhận ra hoặc hoàn toàn không tồn tại trong mắt người khác nhưng lại trở thành nguyên nhân khiến người bệnh lo âu kéo dài.

BDD có thể gặp ở mọi giới tính, tuy nhiên thường xuất hiện nhiều ở thanh thiếu niên và người trẻ. Đây không phải là đặc điểm tính cách hay sự phù phiếm mà là một rối loạn tâm lý cần được điều trị đúng cách.

Những dấu hiệu của người mắc rối loạn mặc cảm ngoại hình

Để hiểu rõ rối loạn mặc cảm ngoại hình, cần quan sát các biểu hiện đặc trưng về hành vi, cảm xúc và nhận thức. Các dấu hiệu diễn ra âm thầm nhưng lặp lại thường xuyên, ảnh hưởng tiêu cực đến sinh hoạt hằng ngày.

Hành vi soi chiếu hoặc né tránh gương

Người mắc rối loạn thường xuyên nhìn vào gương để kiểm tra cơ thể. Nếu không có cơ hội soi chiếu thì họ cảm thấy bồn chồn và bất an. Ngược lại, có người lại chủ động tránh gương do sợ đối diện với những khiếm khuyết mà họ tin rằng mình có.

Che giấu cơ thể bằng mọi cách

Dù thời tiết không phù hợp, họ vẫn cố che khuyết điểm bằng nón, khẩu trang, áo khoác, khăn choàng hay trang điểm đậm. Việc che phủ mang lại cảm giác an toàn tạm thời nhưng lại khiến nỗi lo âm ỉ kéo dài.

Ám ảnh so sánh với người khác

Người bệnh liên tục so sánh bản thân với bạn bè, người nổi tiếng hoặc người lạ. So sánh trở thành thói quen tự động khiến họ càng tự ti và cảm thấy thua kém.

Luôn tìm kiếm sự trấn an từ người khác

Dù được khen là ổn, họ vẫn không tin. Sự nghi ngờ khiến họ liên tục hỏi lại người xung quanh để tìm kiếm sự đảm bảo về ngoại hình.

Né tránh hoạt động xã hội

Nhiều người hạn chế tham gia sự kiện hoặc gặp gỡ bạn bè vì sợ bị đánh giá. Điều này gây ảnh hưởng nặng nề đến cuộc sống xã hội và sự tự tin.

Tìm đến các biện pháp làm đẹp thái quá

Họ có xu hướng tìm kiếm các thủ thuật thẩm mỹ, spa hoặc sản phẩm chăm sóc da dù không cần thiết. Nam giới mặc cảm về cơ bắp đôi khi sử dụng anabolic steroids để tăng cơ nhưng gây nguy hiểm sức khỏe.

Cảm giác lo âu và phiền muộn kéo dài

Lo âu, phiền muộn và xấu hổ về ngoại hình xuất hiện liên tục. Người bệnh dễ rơi vào trạng thái suy giảm năng lượng và giảm chất lượng cuộc sống.

Thường xuyên chạm vào da hoặc vùng cơ thể ám ảnh

Một số người liên tục chạm vào da hoặc cố gắng loại bỏ khuyết điểm bằng cách sờ nắn vùng họ không hài lòng, điều này có thể gây tổn thương da.

BDD có điều trị được không?

Điều trị rối loạn mặc cảm ngoại hình hoàn toàn khả thi nếu người bệnh được can thiệp đúng phương pháp. Điều quan trọng là nhận diện sớm vì để kéo dài có thể dẫn đến trầm cảm, rối loạn lo âu hoặc hành vi tự gây hại.

Liệu pháp hành vi nhận thức (CBT)

Đây là phương pháp điều trị chủ đạo giúp thay đổi suy nghĩ sai lệch về cơ thể và giảm hành vi ám ảnh. Nhà trị liệu sẽ hướng dẫn người bệnh nhận diện các niềm tin méo mó, học cách đối diện phản hồi xã hội và điều chỉnh phản ứng cảm xúc.

Liệu pháp hành vi biện chứng (DBT)

Liệu pháp này hỗ trợ kiểm soát cảm xúc và cải thiện khả năng chịu đựng căng thẳng. Người bệnh học cách quản lý xung đột nội tâm và giảm hành vi lặp lại mang tính cưỡng chế.

Điều trị bằng thuốc

Trong một số trường hợp, bác sĩ có thể chỉ định thuốc ức chế tái hấp thu serotonin có chọn lọc (SSRI) để giảm ám ảnh và lo âu. Thuốc giúp cải thiện chức năng dẫn truyền thần kinh, từ đó giảm tần suất suy nghĩ tiêu cực.

Biện pháp hỗ trợ vượt qua mặc cảm ngoại hình

Ngoài điều trị chuyên sâu, người bệnh có thể áp dụng các phương pháp tự hỗ trợ để rèn luyện nhận thức và cải thiện cách nhìn nhận bản thân.

Đặt câu hỏi để đánh giá tính thực tế

Việc tự đối thoại bằng câu hỏi giúp thay đổi cách não bộ phản ứng với nỗi lo. Một số câu hỏi hữu ích gồm:

• Suy nghĩ này dựa trên thực tế hay chỉ là cảm giác?
• Đã bao giờ mình hiểu sai tình huống tương tự?
• Nếu bạn thân có nỗi lo giống mình thì mình sẽ nói gì để trấn an họ?
• Có cách nhìn nhận nào khác phù hợp hơn?

Những câu hỏi này giúp tái thiết lập tư duy và giảm bớt suy diễn tiêu cực.

Thử thách bản thân bằng các bước nhỏ

Hành vi tránh né khiến sự lo lắng trở nên mạnh hơn. Vì vậy, người bệnh có thể áp dụng phương pháp tiếp xúc dần dần để vượt qua cảm giác sợ hãi. Một số thử thách đơn giản có thể bắt đầu:

• Hạn chế việc tìm kiếm thông tin về mỹ phẩm hoặc thẩm mỹ viện.
• Tạm dừng việc chú ý quá mức vào ngoại hình của người khác.
• Giảm việc hỏi ý kiến hoặc tìm kiếm sự xác nhận từ người xung quanh.
• Tham gia hoạt động có nhiều người để luyện khả năng đối diện xã hội.
• Giảm tần suất soi gương nếu điều này khiến bạn lo âu.

Nếu cảm thấy khó kiểm soát, người mắc hội chứng BDD có thể chuyển sang sử dụng gương toàn thân để nhìn tổng thể thay vì tập trung vào khuyết điểm nhỏ.

Body dysmorphia hay rối loạn mặc cảm ngoại hình là tình trạng ảnh hưởng mạnh đến cảm xúc và chất lượng cuộc sống. Hội chứng này không chỉ là sự thiếu tự tin mà là một dạng rối loạn tâm lý cần được nhận diện và can thiệp đúng cách. Khi có dấu hiệu ám ảnh ngoại hình kéo dài, người bệnh nên tìm đến chuyên gia tâm lý để được hỗ trợ. Sự kết hợp giữa trị liệu tâm lý, thay đổi hành vi và xây dựng thói quen lành mạnh sẽ giúp người bệnh từng bước thoát khỏi vòng lặp tự ti và hướng đến một cuộc sống cân bằng hơn.