Các loại thuốc gây vô sinh mà nam và nữ cần lưu ý

Thuốc đóng vai trò quan trọng trong việc chữa lành bệnh tật. Thế nhưng, đằng sau hiệu quả điều trị đôi khi lại là những tác dụng phụ không mong muốn, thậm chí ảnh hưởng nghiêm trọng đến khả năng sinh sản. Vậy, những loại thuốc nào có thể gây vô sinh? Bài viết sau đây sẽ làm rõ các loại thuốc tác động đến khả năng sinh sản mà cả nam và nữ cần lưu ý, giúp người đọc có cái nhìn toàn diện hơn về nguy cơ tiềm ẩn và biết cách phòng tránh hiệu quả.

Các loại thuốc gây vô sinh cần biết

Khi các cặp đôi gặp khó khăn trong việc thụ thai, sự chú ý thường đổ dồn vào lối sống hoặc các bệnh lý thực thể. Tác động của thuốc lên hệ sinh sản rất đa dạng, từ việc làm rối loạn hormone, ức chế rụng trứng đến việc tiêu diệt các tế bào mầm. Dưới đây là những nhóm thuốc cần được sử dụng thận trọng nếu bạn đang có kế hoạch sinh con:

Nhóm thuốc giảm đau và kháng viêm

Đây là nhóm thuốc phổ biến nhất mà mọi người hay tự ý sử dụng.

• Thuốc giảm đau NSAIDs (Ibuprofen, Naproxen, Aspirin,...): Cơ chế của các thuốc này là ức chế prostaglandin để giảm đau. Tuy nhiên, prostaglandin lại đóng vai trò then chốt trong việc giúp nang trứng vỡ ra để giải phóng trứng. Việc sử dụng liều cao hoặc kéo dài các loại thuốc này có thể gây ra hiện tượng không rụng trứng, dẫn đến vô sinh tạm thời trong thời gian dùng thuốc.
• Corticosteroid: Nhóm thuốc kháng viêm mạnh này nếu bị lạm dụng sẽ can thiệp sâu vào hệ thống nội tiết, làm rối loạn chu kỳ kinh nguyệt ở nữ và nồng độ testosterone ở nam, từ đó ảnh hưởng tiêu cực đến khả năng thụ thai.

Nhóm thuốc điều trị tâm thần và thần kinh

Sự cân bằng của hệ thần kinh trung ương liên quan mật thiết đến chức năng sinh sản.

• Thuốc chống trầm cảm: Các loại thuốc này thường tác động lên nồng độ hormone prolactin và các chất dẫn truyền thần kinh. Ở nam giới, chúng có thể gây suy giảm ham muốn, xuất tinh chậm và làm giảm chất lượng tinh trùng. Ở nữ giới, thuốc có thể gây ức chế rụng trứng và rối loạn chu kỳ kinh nguyệt nghiêm trọng.
• Thuốc chống loạn thần: Tương tự, nhóm thuốc này thường làm tăng cao nồng độ prolactin trong máu, gây ức chế tuyến yên, làm gián đoạn quá trình rụng trứng ở nữ và giảm sản xuất testosterone ở nam.

Nhóm thuốc nội tiết và bổ sung hormone

Một nghịch lý là việc bổ sung hormone ngoại sinh đôi khi lại làm tê liệt khả năng sản xuất tự nhiên của cơ thể.

• Thuốc bổ sung testosterone: Khi nạp testosterone từ bên ngoài vào, cơ thể nam giới sẽ hiểu nhầm là đã đủ và phát tín hiệu ngừng sản xuất tinh trùng tại tinh hoàn, dẫn đến tình trạng vô tinh. Ở nữ giới, các thuốc điều trị rối loạn androgen có thể gây nam hóa và ức chế hoàn toàn sự rụng trứng.
• Thuốc tuyến giáp liều cao: Tuyến giáp có vai trò điều hòa chu kỳ sinh sản. Việc dùng thuốc tuyến giáp liều quá cao có thể gây rối loạn kinh nguyệt, khiến việc thụ thai trở nên khó khăn.

Nhóm thuốc hóa trị ung thư

Đây là nhóm có tác động nặng nề lên hệ sinh sản. Các thuốc gây độc tế bào như cyclophosphamide hay cisplatin hoạt động bằng cách tiêu diệt các tế bào đang phân chia nhanh. Tuy nhiên, tế bào mầm tinh và nang trứng cũng thuộc nhóm này. Tùy thuộc vào liều lượng và thời gian, hóa trị có thể làm cạn kiệt dự trữ buồng trứng gây mãn kinh sớm ở nữ hoặc gây vô tinh vĩnh viễn ở nam giới.

Nhóm thuốc kháng sinh

Một số loại kháng sinh không chỉ diệt vi khuẩn gây bệnh mà còn ảnh hưởng đến tế bào sinh sản.

• Ở nam giới: Các thuốc như sulfasalazine hay nitrofurantoin được ghi nhận làm giảm số lượng và khả năng di động linh hoạt của tinh trùng.
• Ở nữ giới: Việc dùng dài ngày tetracycline hay metronidazole có thể làm thay đổi hệ vi sinh vật và độ pH âm đạo, tạo ra môi trường khắc nghiệt khiến tinh trùng khó sống sót để thụ tinh.

Các loại thuốc điều trị bệnh lý thông thường khác

• Thuốc trị mụn (Isotretinoin): Loại thuốc này nổi tiếng với nguy cơ gây dị tật thai nhi, đồng thời nó cũng ảnh hưởng tiêu cực đến chức năng buồng trứng và cân bằng nội tiết tố.
• Thuốc huyết áp: Một số nhóm thuốc hạ áp có thể làm giảm số lượng tinh trùng hoặc giảm thể tích tinh dịch khi xuất tinh.
• Thuốc kháng histamin: Khi dùng dài hạn, thuốc này có thể làm khô chất nhầy ở cổ tử cung. Chất nhầy này vốn rất quan trọng để giúp tinh trùng bơi vào gặp trứng, do đó khả năng thụ thai sẽ bị giảm sút.

Tại sao thuốc có thể ảnh hưởng đến sức khỏe sinh sản?

Thuốc là thành tựu y học giúp chúng ta phục hồi sức khỏe và duy trì chức năng sống. Tuy nhiên, hệ thống sinh sản của con người hoạt động dựa trên sự cân bằng tinh vi của các hormone. Khi thuốc can thiệp vào cơ thể, chúng có thể vô tình phá vỡ sự cân bằng này, ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng làm cha mẹ của cả hai giới.

Ảnh hưởng đối với nam giới

Ở nam giới, cơ chế tác động của thuốc thường rõ ràng và dễ đo lường hơn. Các hoạt chất trong thuốc có thể can thiệp trực tiếp vào quá trình sinh tinh tại tinh hoàn hoặc làm thay đổi nồng độ testosterone.

Hệ quả là làm giảm số lượng tinh trùng, suy giảm chất lượng (dị dạng) và khả năng di động của chúng. Tuy nhiên, những chỉ số này có thể dễ dàng kiểm tra và theo dõi qua xét nghiệm tinh dịch đồ để có hướng xử lý kịp thời.

Ảnh hưởng đối với nữ giới

Tác động của thuốc lên sức khỏe sinh sản nữ giới thường phức tạp và khó đánh giá hơn rất nhiều so với nam giới. Những tác động thường gặp là:

• Rối loạn rụng trứng: Một số loại thuốc có cơ chế làm tăng nồng độ hormone prolactin trong máu. Khi prolactin tăng cao, nó sẽ phát tín hiệu ức chế buồng trứng, khiến trứng không rụng hoặc chu kỳ kinh nguyệt bị rối loạn, làm giảm khả năng thụ thai.
• Suy giảm dự trữ buồng trứng: Đây là mối lo ngại lớn nhất nhưng lại ít được biết đến rõ ràng. Một số thuốc, đặc biệt là các nhóm thuốc ức chế miễn dịch thế hệ mới, bị nghi ngờ có thể làm giảm số lượng trứng dự trữ của người phụ nữ.

Cần làm gì để tránh nguy cơ vô sinh do thuốc?

Thay vì lo lắng thái quá hoặc tự ý ngưng thuốc đột ngột gây nguy hại cho sức khỏe, hãy thực hiện các biện pháp dưới đây để giảm thiểu tối đa rủi ro:

• Chủ động chia sẻ sớm về kế hoạch sinh con hoặc mong muốn duy trì khả năng sinh sản với bác sĩ điều trị để có thể xây dựng một phác đồ dùng thuốc an toàn và phù hợp ngay từ đầu.
• Trao đổi cởi mở với bác sĩ về các lựa chọn thay thế nếu đang dùng những thuốc gây tác dụng phụ lên hệ sinh sản, vì trong nhiều trường hợp, việc điều chỉnh liều lượng hoặc đổi sang nhóm thuốc khác vẫn đảm bảo hiệu quả chữa bệnh mà ít gây hại cho tinh trùng hay trứng.
• Trang bị kiến thức đầy đủ về tác dụng phụ của thuốc trước khi bắt đầu điều trị, đặc biệt lưu ý các tác động liên quan đến rối loạn nội tiết, chu kỳ kinh nguyệt hoặc chất lượng tinh trùng để có sự chuẩn bị tâm lý và phương án dự phòng.
• Không tự ý mua và sử dụng thuốc cho bản thân, mọi loại thuốc điều trị dài hạn đều cần có sự giám sát chặt chẽ của chuyên gia y tế để tránh những hậu quả đáng tiếc.
• Tuân thủ liều lượng và thời gian dùng thuốc theo chỉ định, việc tự ý tăng hoặc giảm liều có thể gây ra những xáo trộn nội tiết nghiêm trọng khó hồi phục.
• Kiên nhẫn chờ đợi cơ thể phục hồi sau khi chuyển đổi hoặc ngưng thuốc, bởi hệ sinh sản thường cần một khoảng thời gian nhất định để đào thải độc tố và quay trở lại trạng thái hoạt động bình thường.
• Cân nhắc thực hiện các xét nghiệm đánh giá khả năng sinh sản định kỳ như một bước kiểm tra sức khỏe chủ động, giúp phát hiện sớm các bất thường để can thiệp kịp thời.

Nhận thức về các loại thuốc gây vô sinh là một bước bảo vệ sức khỏe sinh sản vô cùng quan trọng đối với cả nam và nữ. Việc chủ động tham khảo ý kiến bác sĩ chuyên khoa, không tự ý dùng thuốc, đồng thời tìm hiểu kỹ về các tác dụng phụ là chìa khóa để kiểm soát bệnh tật và bảo toàn khả năng sinh sản của mỗi cá nhân.