Cấu tạo não người và một số bệnh lý về não

Bộ não con người là bộ phận phức tạp nhất trong tất cả các cơ quan và là trung tâm của tất cả các hệ thống thần kinh; mặc dù trông giống như một bộ phận duy nhất nhưng các chức năng khác nhau của nó có thể được hiểu rõ thông qua các cấu trúc não. Hãy cùng Nhà thuốc Long Châu tìm hiểu về cấu tạo não người để biết được những chức năng mà nó đảm nhận qua bài viết này.

Bạn biết gì về não người?

Bộ não người trưởng thành trung bình nặng khoảng 1,3 kg và bao gồm hơn 100 tỷ tế bào thần kinh và một số lượng lớn các mạch máu trong não để cung cấp đủ oxy, chất dinh dưỡng cho hoạt động của não. Mặc dù não chỉ chiếm khoảng 2% trọng lượng cơ thể nhưng nó là cơ quan trao đổi chất rất tích cực và sử dụng gần 20% lượng oxy tiêu thụ của toàn cơ thể. Một khi nguồn cung cấp máu bị tắc nghẽn, dù chỉ trong thời gian rất ngắn cũng có thể gây bất tỉnh, nếu não bị thiếu oxy khoảng 4 phút, tế bào não sẽ bị tổn thương vĩnh viễn và không thể phục hồi.

Cấu tạo não người không được tạo thành từ các tế bào cơ mà từ hàng triệu tế bào thần kinh được liên kết với nhau bằng các sợi trục và sợi nhánh. Chúng điều chỉnh mọi chức năng của não và cơ thể chúng ta. Từ hơi thở, ăn uống hay chạy nhảy cho đến khả năng suy luận, yêu thương hay tranh cãi, mọi thứ đều thông qua sự kiểm soát của bộ não chúng ta.

Cấu tạo não người và vai trò của từng bộ phận

Não nằm bên trong và được bảo vệ bởi hộp sọ. Bề mặt của não cũng được bao phủ bởi các màng não từ ngoài vào trong bao gồm màng cứng, màng nhện và màng mềm. Cấu trúc bộ não con người được chia thành ba phần chính là thân não, tiểu não và đại não.

Đại não

Đại não là trung tâm thần kinh phức tạp và tiên tiến nhất trong não người. Nó có thể được chia thành telencephalon (đại não trước), diencephalon (gian não), vỏ não và hệ thống limbic.

Telencephalon

Telencephalon được chia thành hai bán cầu và bốn thùy não (thùy chẩm, thùy đỉnh, thùy thái dương và thùy trán). Những thùy này là các phân đoạn chức năng. Chúng chi phối suy nghĩ và trí nhớ, lập kế hoạch và ra quyết định, ngôn ngữ và nhận thức giác quan.

Diencephalon

Diencephalon hầu hết được bao phủ bởi các bán cầu ở cả hai bên não. Nó chủ yếu bao gồm đồi thị và vùng dưới đồi.

• Đồi thị: Có hình bầu dục và bao gồm các sợi thần kinh chất trắng. Nó giống như trạm chuyển tiếp của não, là trung tâm quan trọng phát triển các diễn giải sơ bộ về một số cảm giác nhất định (đau, nhiệt độ, tiếp xúc, áp lực,...) đối với tất cả các giác quan ngoại trừ khứu giác.
• Vùng dưới đồi: Nằm bên dưới đồi thị, có vai trò rất quan trọng trong việc kiểm soát và tích hợp hệ thống thần kinh thực vật, điều hòa sự co bóp của cơ tim, cơ trơn và sự bài tiết của các tuyến; điều phối hệ thống nội tiết, duy trì quá trình trao đổi chất bình thường, điều hòa nhiệt độ cơ thể và liên quan chặt chẽ đến các động lực sinh lý như đói, khát, quan hệ tình dục trong các hoạt động sinh lý.

Vỏ não

Bề mặt của bán cầu não được bao phủ bởi một lớp chất xám gọi là vỏ não, bề mặt của nó không đồng đều, tạo thành các rãnh và gyri (hồi), làm cho bề mặt não nhăn nheo đặc trưng. Lớp sâu của vỏ não là chất trắng, bao gồm nhiều sợi thần kinh khác nhau.

Vỏ não là nơi không chỉ xử lý thông tin cảm giác và vận động mà còn cho phép ý thức và khả năng suy nghĩ của chúng ta về bản thân và thế giới bên ngoài. Do đó, nếu có tổn thương hay bất thường chức năng, cấu trúc có thể gây ra đau đầu, mệt mỏi, trầm cảm,...

Hệ thống limbic

Hệ thống limbic thường bao gồm đồi thị, vùng dưới đồi và não giữa, là nơi kết nối các cấu trúc não giữa, gian não và vỏ não mới trong quá trình trao đổi thông tin. Thông qua mối liên hệ với vùng dưới đồi và hệ thống thần kinh thực vật, hệ thống limbic có chức năng chính bao gồm điều hòa các hành vi bản năng và cảm xúc, khứu giác, điều hòa hoạt động nội tạng, hệ thần kinh thực vật, học tập, trí nhớ,... Do đó, nếu vùng này hoặc các cấu trúc chức năng kết nối với nó bị tổn thương sẽ gây ra hội chứng mất trí nhớ.

Thân não

Thân não bao gồm ba cấu trúc là hành não, cầu não và não giữa.

• Cầu não giúp kiểm soát nhịp thở.
• Hành não chịu trách nhiệm điều chỉnh nhịp thở, nhịp tim, tiêu hóa, tuần hoàn cũng như các phản xạ như nuốt, ho, hắt hơi,... và phối hợp chuyển động, giữ thăng bằng cho cơ thể.
• Não giữa góp phần điều khiển vận động, thị giác và thính giác.

Thân não là trung tâm cuộc sống của chúng ta, duy trì và điều chỉnh chu kỳ giấc ngủ, nhịp thở, huyết áp, nhịp tim và tiêu hóa, mức độ kích thích, điều chỉnh nhiệt độ cơ thể và các chức năng khác. Nếu phần trung tâm này bị tổn thương sẽ gây liệt dây thần kinh, có thể khiến nhịp tim ngừng đập và ngừng hô hấp, nguy hiểm đến tính mạng.

Tiểu não

Tiểu não nằm bên dưới đại não và thùy chẩm, ngay sau thân não và là phần lớn thứ hai trong cấu tạo não người. Tiểu não chứa chất xám ở bên ngoài và chất trắng ở bên trong.

Chức năng chính của tiểu não là duy trì tư thế và thăng bằng. Khi chúng ta nhảy sang một bên, bước về phía trước hoặc rẽ đột ngột, nó sẽ đánh giá từng hành động trong tiềm thức. Tiểu não sau đó sẽ gửi tín hiệu đến não để điều chỉnh tư thế của chúng ta nhằm duy trì hoạt động của cơ trơn. Nó cũng liên quan đến nhiều chức năng nhận thức như sự chú ý và ngôn ngữ và có thể cũng điều chỉnh các phản ứng như sợ hãi và vui mừng.

Tổn thương cấu trúc này thường dẫn đến các vấn đề về vận động và phối hợp cũng như các vấn đề về kiểm soát tư thế, cũng như rối loạn chức năng ở một số cơ quan cao hơn.

Chức năng của não người

Trong cuộc sống của chúng ta, dù thức hay ngủ hay tất cả mọi hoạt động tự chủ và không tự chủ đều được điều khiển bởi bộ não. Từ cấu tạo não người mà chúng ta biết được các chức năng của từng bộ phận, nếu sắp xếp chúng thành một danh sách, tóm tắt một số chức năng mà bộ não chúng ta chịu trách nhiệm là:

• ​Kiểm soát các hoạt động tự chủ quan trọng: Nhiệt độ cơ thể, huyết áp, nhịp tim, nhịp thở, giấc ngủ, ăn uống,...;
• Tiếp nhận, xử lý, tích hợp và giải thích tất cả thông tin chúng ta nhận được thông qua các giác quan;
• Điều khiển vận động và giữ thăng bằng;
• Điều hòa cảm xúc và hành vi;
• Kiểm soát các chức năng nhận thức cao hơn: trí nhớ, học tập, nhận thức, chức năng hành chính,...

Một số bệnh lý ở não

Bệnh mạch máu não

Bệnh mạch máu não bao gồm các bệnh về hệ thống động mạch và hệ thống tĩnh mạch não. Bệnh thường khởi phát đột ngột nên được gọi là bệnh mạch máu não cấp tính hoặc đột quỵ. Bệnh mạch máu não cấp tính được chia thành hai loại:

• Thiếu máu cục bộ: Bao gồm cơn thiếu máu cục bộ thoáng qua và nhồi máu não do huyết khối và tắc mạch não.
• Xuất huyết: Bao gồm xuất huyết não và xuất huyết dưới nhện.

Trong đó, huyết khối não và xuất huyết não là phổ biến nhất. Huyết khối não xảy ra trên cơ sở tổn thương thành động mạch não, đặc biệt trên nền xơ vữa động mạch, gây hẹp hoặc tắc lòng mạch đáng kể, gây ra nhồi máu não.

Viêm não

Viêm màng não và nhu mô não do các nguyên nhân bao gồm vi khuẩn, nấm, ký sinh trùng, virus. Sự khởi phát của viêm não chủ yếu là đột ngột, trong một số trường hợp, nó có thể là bán cấp hoặc mãn tính. Có các triệu chứng của các tổn thương nhu mô não như sốt, nhức đầu, nôn mửa, rối loạn ý thức, cứng cổ, liệt,...

Động kinh

Động kinh là một căn bệnh mãn tính do các tế bào thần kinh trong não đột ngột phóng điện bất thường, gây rối loạn chức năng não tạm thời. Nó là một nhóm các hội chứng đặc trưng bởi các cơn động kinh tái phát, có thể xảy ra ở mọi lứa tuổi.

Động kinh thường gặp nhất với rối loạn ý thức và co giật, nhưng cũng có thể bao gồm rối loạn chức năng cảm giác, tâm thần và thần kinh tự chủ. Nguyên nhân gây ra bệnh động kinh rất phức tạp và đa dạng, bao gồm yếu tố di truyền, bệnh về não (viêm não, chấn thương sọ não), bệnh hệ thống (ngạt, ngộ độc,...) và nhiều yếu tố nguy cơ khác. Bệnh nhân động kinh thường lên cơn đột ngột ở mọi lúc, mọi nơi, không tự chủ được và dễ bị té ngã, đuối nước, tai nạn giao thông,… rất nguy hiểm. Ngoài ra, bệnh nhân có thể bị suy nhược thể chất và tinh thần bị ảnh hưởng rất nhiều do động kinh kéo dài gây ra.

Parkinson

Parkinson là một bệnh thoái hóa phổ biến của hệ thần kinh, thường gặp ở người lớn tuổi. Sự thay đổi trong bệnh Parkinson là sự thoái hóa và chết của các tế bào thần kinh, dẫn đến giảm đáng kể lượng dopamine ở vùng thể vân đen của não giữa. Bệnh Parkinson khởi phát âm thầm và tiến triển chậm. Triệu chứng đầu tiên thường là run hoặc loạng choạng một chi, sau đó ảnh hưởng đến chi còn lại. Các biểu hiện lâm sàng chính là run khi nghỉ, vận động chậm, tăng trương lực cơ, rối loạn dáng đi,...

Não úng thủy

Não úng thủy là tình trạng tích tụ dịch não tủy thừa trong tâm thất của não. Các triệu chứng có thể bao gồm nôn mửa, buồn ngủ, nhức đầu, tăng chu vi vòng đầu và thậm chí co giật. Ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ, khi xương sọ chưa đóng lại, có thể thấy rõ bệnh não úng thủy với đặc trưng bởi sự phát triển nhanh chóng và tiến triển của đầu trẻ trong vòng vài tuần hoặc vài tháng sau khi sinh. Đầu của trẻ sẽ to ra và thóp căng phồng lên, da có thể mỏng và bóng, các tĩnh mạch trên da đầu có thể đầy hoặc tắc nghẽn. Ở trẻ lớn hơn và người lớn, xương sọ đã đóng lại, họ có triệu chứng tăng áp lực nội sọ do các khoang mở rộng vì có thêm dịch não tủy, có thể gây chèn ép mô não.

Tóm lại, não là một cơ quan phức tạp nằm bên trong hộp sọ, quản lý hoạt động của hệ thần kinh. Ngoài việc duy trì các hoạt động bình thường trong cuộc sống của chúng ta, nó còn kiểm soát nhiều khía cạnh trong nhận thức hàng ngày, sự chú ý, trí nhớ, suy nghĩ, cảm xúc, thái độ,...