Chẩn đoán viêm tụy cấp được thực hiện như thế nào?

Mặc dù viêm tụy cấp có thể xuất hiện với các triệu chứng rõ ràng như đau bụng và buồn nôn, nhưng chẩn đoán đôi khi không dễ dàng bởi sự đa dạng của biểu hiện lâm sàng và các nguyên nhân gây ra tình trạng này. Để đảm bảo chẩn đoán chính xác và điều trị hiệu quả, chúng ta sẽ xem xét các phương pháp chẩn đoán viêm tụy cấp phổ biến được sử dụng qua bài viết dưới đây nhé!

Viêm tụy cấp là gì?

Tuyến tụy, thường được gọi là "lá mía" trong tiếng dân gian, là một cơ quan nằm trong ổ bụng và đóng vai trò quan trọng trong tiêu hóa và chuyển hóa đường huyết. Nó sản xuất các men giúp tiêu hóa các chất đường, đạm và mỡ từ thức ăn, cũng như tiết ra hormone insulin và glucagon để điều hòa đường huyết trong cơ thể.

Viêm tụy cấp là một tình trạng viêm của tuyến tụy diễn ra nhanh chóng, gây tổn thương tế bào nang tuyến do sự tiêu hủy của các men tụy. Tình trạng này có thể từ nhẹ đến nặng và gây nguy hiểm đến tính mạng, có thể dẫn đến tử vong trong trường hợp nặng. 

Ở các quốc gia phương Tây, khoảng 20% bệnh nhân viêm tụy cấp trải qua một sự tiến triển nặng và trong số những trường hợp nặng này, từ 10 - 30% có thể dẫn đến tử vong, mặc dù đã được điều trị tích cực. Tại Việt Nam, viêm tụy cấp cũng đang có xu hướng tăng trong những năm gần đây. Theo phân loại giải phẫu bệnh, viêm tụy cấp có thể chia thành hai thể: Viêm tụy phù nề và viêm tụy hoại tử chảy máu.

Yếu tố dẫn đến tình trạng viêm tụy cấp

Có nhiều nguyên nhân gây viêm tụy cấp, trong đó những nguyên nhân phổ biến bao gồm: Bệnh đường mật do sỏi hoặc giun đũa gây ra, chiếm khoảng 40 - 50% các trường hợp và rượu chiếm khoảng 20 - 30% các trường hợp.

Các nguyên nhân ít gặp khác bao gồm:

• Chấn thương vùng bụng: Do chấn thương từ bên ngoài hoặc sau các phẫu thuật về dạ dày - tá tràng, hoặc từ các thủ thuật như ERCP.
• Bệnh lý mạch máu nhỏ: Bao gồm các bệnh như tiểu đường, lupus ban đỏ.
• Các rối loạn chuyển hóa lipid máu: Như hội chứng thận hư hoặc các bệnh rối loạn khác.
• Các rối loạn chuyển hóa khác: Bao gồm tăng calci huyết như cường tuyến cận giáp.
• Nhiễm siêu vi: Như SV quai bị, CMV, EBV.
• Do thuốc: Một số loại thuốc có thể gây kích ứng tuyến tụy, như thuốc ức chế men chuyển angiotensin, azathioprine, furosemide, pentamidine, thiazid.
• Dị ứng.

Các yếu tố nguy cơ bao gồm: Tuổi tác trên 70, tiêu thụ rượu và hút thuốc lá, béo phì, tiền sử gia đình.

Phương pháp chẩn đoán viêm tụy cấp

Việc chẩn đoán viêm tụy cấp sớm và chính xác đóng vai trò quan trọng trong việc điều trị hiệu quả và giảm thiểu biến chứng nguy hiểm.

Triệu chứng lâm sàng

Triệu chứng lâm sàng của viêm tụy cấp bao gồm:

• Đau bụng: Là triệu chứng phổ biến nhất, xuất hiện ở khoảng 95% bệnh nhân. Tính chất của đau bụng có thể khác nhau tùy theo nguyên nhân gây ra viêm tụy cấp. Trường hợp do sỏi, đau bụng thường đột ngột và nằm ở vùng thượng vị, thường được mô tả như đau như dao đâm và có thể lan ra phía sau lưng. Trường hợp do nguyên nhân chuyển hoá như rượu, đau thường không đột ngột và không mạnh mẽ như trường hợp do sỏi.
• Nôn và buồn nôn: Gặp trong khoảng 85% các trường hợp viêm tụy cấp. Tuy nhiên, khi bệnh nhân nôn, triệu chứng đau bụng thường không giảm đi.

Khi thăm khám lâm sàng, các biểu hiện và dấu hiệu của viêm tụy cấp có thể bao gồm:

• Toàn thân: Khoảng 40% bệnh nhân có thể có biểu hiện nhịp tim nhanh và tụt huyết áp, do giảm thể tích lòng mạch do hiện tượng thoát quản, giãn mạch và chảy máu.
• Sốt: Khoảng 60% bệnh nhân có thể có sốt nhẹ. Nếu sốt cao, có thể là một trong những dấu hiệu chỉ điểm của viêm đường mật hoặc viêm tụy hoại tử.
• Bụng chướng, đau khi ấn và nghe tiếng sôi bụng giảm hoặc mất đi.
• Dấu hiệu khác: Bao gồm tràn dịch màng phổi thường gặp ở bên trái, biểu hiện vàng da và mảng tím đen sau lưng, cạnh sườn hoặc khu vực quanh rốn, có thể do chảy máu từ tụy vào khoang sau phúc mạc.

Cận lâm sàng

Các xét nghiệm và phương pháp chẩn đoán viêm tụy cấp bao gồm:

• Xét nghiệm amylase hoặc lipase máu: Tăng > 3 lần giá trị bình thường có thể là dấu hiệu của viêm tụy cấp. Amylase thường trở về bình thường trước lipase.
• Công thức máu: Bạch cầu và hematocrit có thể tăng, các yếu tố viêm như interleukin-6 và CRP cũng tăng, thường thấy cao vào ngày thứ 2 sau khi bệnh nhân phát hiện triệu chứng.
• Sinh hoá máu: ALT, bilirubin và LDH có thể tăng trong viêm tụy cấp do sỏi mật.
• Rối loạn đông máu: Thường gặp ở bệnh nhân nặng.
• Chụp bụng không chuẩn bị: Loại bỏ các cấp cứu khác như thủng tạng rỗng và có thể phát hiện các biểu hiện khác như tràn dịch màng phổi hoặc sỏi tụy.
• Siêu âm: Phương tiện chẩn đoán tốt, đánh giá mức độ viêm tụy và loại trừ các nguyên nhân đau bụng khác.
• CT hoặc MRI: Có giá trị cao hơn trong chẩn đoán và đánh giá tổn thương tụy, biến chứng của viêm tụy cấp.
• ERCP: Không chẩn đoán viêm tụy cấp nhưng có vai trò trong chẩn đoán phân biệt và điều trị viêm tụy cấp do sỏi.
• Siêu âm nội soi (EUS): Nhạy trong phát hiện viêm tụy cấp do sỏi, nhưng ít được áp dụng trong giai đoạn cấp.

Lối sống lành mạnh là nền tảng bảo vệ sức khỏe hiệu quả, phòng ngừa viêm tụy cấp và nhiều bệnh lý nguy hiểm khác. Hy vọng bạn sẽ nắm được các phương pháp chẩn đoán viêm tụy cấp để phòng ngừa cho bản thân. Hãy đi khám bác sĩ nếu bạn có bất kỳ triệu chứng nào nghi ngờ của viêm tụy cấp để được chẩn đoán và điều trị kịp thời.

Xem thêm: Xét nghiệm men tụy và các xét nghiệm khác trong viêm tụy cấp