Viêm tụy cấp: Nguyên nhân, biến chứng, chẩn đoán và điều trị

Viêm tụy cấp là gì? 

Tuyến tụy là một cơ quan nằm phía sau dạ dày, kế bên ruột non. Tuyến tụy có các công dụng chính:

• Giải phóng enzyme vào ruột non, giúp tiêu hóa thức ăn.

• Tiết insulin và glucagon vào máu, giúp cân bằng lượng đường trong máu.

Tuyến tụy có thể bị tổn thương khi các enzyme tiêu hóa bắt đầu hoạt động trước khi tuyến tụy tiết chúng vào ruột non.

Viêm tụy cấp là tình trạng tụy bị viêm đột ngột và diễn ra trong khoảng thời gian ngắn. Hầu hết người viêm tụy cấp đều hồi phục hoàn toàn sau khi được điều trị đúng cách. Tùy từng bệnh nhân mà bệnh có thể nhẹ hay tiến triển nặng đến mức đe dọa tính mạng. Trong những trường hợp nghiêm trọng, viêm tụy cấp có thể gây xuất huyết, tổn thương mô nghiêm trọng, nhiễm trùng, u nang, gây hại cho các cơ quan quan trọng (tim, phổi, thận), suy đa tạng…

Viêm tụy cấp lặp đi lặp lại nhiều lần gây tổn thương tuyến tụy, có thể dẫn đến viêm tụy mạn tính và hình thành mô sẹo làm mất chức năng của tụy.

Những dấu hiệu và triệu chứng của Viêm tụy cấp

Viêm tụy cấp thường bắt đầu với cơn đau từ từ hoặc đột ngột ở phần bụng trên và kéo dài ra sau lưng. Ăn uống có thể làm cơn đau này trầm trọng hơn, đặc biệt là khi ăn các thực phẩm giàu chất béo. Bên cạnh đó, còn có thể có các triệu chứng như:

• Sốt;

• Tăng nhịp tim;

• Buồn nôn, nôn;

• Bụng sưng và mềm;

• Khó tiêu.

Tác động của Viêm tụy cấp đối với sức khỏe 

Viêm tụy cấp gây ra các cơn đau bụng và chứng khó tiêu, ảnh hưởng đến sinh hoạt và chế độ dinh dưỡng của bệnh nhân. Hơn nữa, nếu không kịp thời điều trị viêm tụy cấp có thể dẫn đến các biến chứng nguy hiểm khác, gây hại nghiêm trọng đến sức khỏe, thậm chí có thể gây tử vong.

Biến chứng có thể gặp khi mắc bệnh Viêm tụy cấp

Nếu không điều trị kịp thời hoặc để bệnh tái phát nhiều lần dẫn đến viêm tụy mạn (có 16,5 – 25% bệnh nhân viêm tụy cấp bị tái phát trong vài năm đầu), có thể dẫn đến các biến chứng sau:

• Nếu tổn thương tế bào β tụy sẽ ảnh hưởng đến sự sản xuất insulin, dẫn đến bệnh đái tháo đường.

• Nhiễm trùng tuyến tụy.

• Suy thận, suy đa tạng.

• Tổn thương tuyến tụy làm giảm sự tiết enzyme tiêu hóa, ảnh hưởng đến quá trình tiêu hóa thức ăn và có thể gây suy dinh dưỡng.

• Ung thư tuyến tụy.

• Hoại tử tuyến tụy nếu tuyến tụy không được cung cấp đủ máu do bị tắc nghẽn.

• Ảnh hưởng đến hệ hô hấp và chức năng phổi do sự thay đổi của các chất hóa học, sự giảm oxy máu khi viêm tụy.

• Hình thành nang giả tụy (pseudocyst): Khi chất lỏng tích tụ trong các túi trên tuyến tụy giống như u nang và có thể vỡ ra dẫn đến nhiễm trùng.

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Nếu có bất kỳ triệu chứng nào nêu trên xảy ra, bạn nên liên hệ ngay với bác sĩ để được kiểm tra và tư vấn. Chẩn đoán và điều trị sớm sẽ giảm nguy cơ tăng nặng của bệnh và giúp bạn mau chóng hồi phục sức khỏe.

Nguyên nhân dẫn đến Viêm tụy cấp

Nguyên nhân phổ biến nhất (chiếm 40 – 50%) là do các bệnh đường mật dẫn đến tắc nghẽn (như sỏi mật, giun đũa...). Rượu là tác nhân đứng thứ 2 gây nên viêm tụy cấp (chiếm 20 – 30%). Ngoài ra, bệnh còn có thể do các nguyên nhân:

• Chấn thương vùng bụng từ bên ngoài hoặc do phẫu thuật dạ dày – tá tràng.
• Bệnh tự miễn: Lupus ban đỏ…
• Rối loạn chuyển hóa: Tăng calci huyết, rối loạn lipid máu (tăng triglyceride), đái tháo đường, cường tuyến cận giáp.
• Nhiễm siêu vi (quai bị, EBV).
• Do sử dụng các thuốc: Azathioprine, cimetidine, tetracycline, estrogen, furosemide, methyldopa…

Có đến 15% số người mắc viêm tụy cấp không rõ nguyên nhân.

Những ai có nguy cơ mắc phải Viêm tụy cấp?

Các đối tượng sau có nguy cơ cao mắc viêm tụy cấp:

• Người nghiện rượu và/hoặc nghiện thuốc lá.

• Người béo phì, rối loạn lipid máu (đặc biệt là khi nồng độ triglyceride tăng cao).

• Người bị tăng calci huyết.

• Người bị chấn thương vùng bụng do ngoại lực hoặc có nhiễm trùng do phẫu thuật dạ dày – tá tràng.

Yếu tố làm tăng nguy cơ mắc Viêm tụy cấp

Một số yếu tố làm tăng nguy cơ mắc Viêm tụy cấp, bao gồm:

• Tiền sử gia đình mắc viêm tụy;

• Béo phì;

• Mắc bệnh đái tháo đường;

• Hút thuốc lá;

• Tuổi tác (trên 60 tuổi).

Phương pháp xét nghiệm và chẩn đoán viêm tụy cấp

• Bác sĩ sẽ kiểm tra phần bụng của bệnh nhân xem có mềm không bằng cách ấn vào.
• Đo huyết áp và nhịp tim.
• Xét nghiệm máu để đo nồng độ các men tiêu hóa (amylase, lipase) và kiểm tra lượng bạch cầu trong máu, đường huyết, calci huyết và men gan. Ở bệnh nhân viêm tụy cấp, nồng độ amylase, lipase sẽ tăng cao (thường sẽ tăng gấp 3 lần bình thường).
• Siêu âm, chụp CT, chụp MRI để xác định mức độ viêm, đồng thời cũng có thể cho biết nguyên nhân viêm tụy (vấn đề về ống mật, sỏi mật, u nang…).
• Nội soi mật tụy ngược dòng (ERCP).
• Sinh thiết tụy.
• Liệu pháp dung nạp glucose.
• Một số trường hợp bác sĩ có thể yêu cầu xét nghiệm phân.

Phương pháp điều trị Viêm tụy cấp hiệu quả

Tùy vào thể trạng bệnh nhân và mức độ nghiêm trọng của bệnh mà bác sĩ sẽ kê đơn thuốc và áp dụng những phương pháp điều trị phù hợp. 

Nguyên tắc chung:

• Không được ăn trong vòng 24 – 48 giờ đầu tiên. Sau 48 giờ nên bắt đầu cung cấp dinh dưỡng cho bệnh nhân. Khi đó, hầu hết bệnh nhân có thể tự ăn thức ăn nhẹ nhàng, dễ tiêu, ít chất béo; nếu không ăn được thì dùng ống cho ăn được truyền từ mũi đến ruột. 

• Truyền dịch đường tĩnh mạch để ngăn mất nước và giúp cân bằng điện giải.

• Dẫn lưu dịch dạ dày.

Thuốc:

• Thuốc kháng sinh: Nếu có nhiễm trùng tuyến tụy;

• Thuốc giảm đau (N – butyl hyoscin…), thuốc tê (procain, lidocain 1%);

• Thuốc chống nôn: Giảm buồn nôn, nôn (nếu có).

Phẫu thuật:

• Nội soi mật tụy ngược dòng (ERCP) để loại bỏ sỏi mật hoặc đặt stent để làm thông sự tắc nghẽn.

• Phẫu thuật túi mật nếu sỏi mật là nguyên nhân gây viêm tụy .

• Phẫu thuật tuyến tụy để làm sạch dịch, mô chết hoặc nhiễm trùng.

• Cắt bỏ phần hoại tử (nếu có).

• Dẫn lưu nang giả tụy.

Lưu ý: Các loại thuốc khi dùng phải tuân thủ theo sự hướng dẫn của bác sĩ.

Những thói quen sinh hoạt có thể giúp bạn hạn chế diễn tiến của Viêm tụy cấp

Chế độ sinh hoạt:

• Bỏ thuốc lá.

• Thường xuyên rèn luyện cơ thể, tập thể dục, yoga, thiền… sau khi đã khỏi hẳn viêm tụy cấp.

• Tuân thủ theo hướng dẫn của bác sĩ trong việc điều trị.

• Duy trì lối sống tích cực, hạn chế sự căng thẳng.

• Liên hệ ngay với bác sĩ khi cơ thể có những bất thường trong quá trình điều trị.

• Thăm khám định kỳ để được theo dõi tình trạng sức khỏe, diễn tiến của bệnh và để bác sĩ tìm hướng điều trị phù hợp trong thời gian tiếp theo nếu bệnh chưa có dấu hiệu thuyên giảm.

• Bệnh nhân cần lạc quan. Tâm lý có ảnh hưởng rất lớn đến điều trị, hãy nói chuyện với những người đáng tin cậy, chia sẻ với những thành viên trong gia đình, nuôi thú cưng hay đơn giản là đọc sách, làm bất cứ thứ gì khiến bạn thấy thoải mái. 

Chế độ dinh dưỡng:

• Bổ sung thêm chất chống oxy hóa (vitamin C, vitamin E, selen…), trái cây tươi, các loại rau.

• Hạn chế ăn thức ăn nhiều dầu mỡ, nhiều chất béo, khó tiêu (sữa, sản phẩm từ sữa, thịt đỏ, trái bơ…). Nên chế biến bằng cách luộc, hấp và hạn chế chiên xào.

• Ngưng uống rượu bia, thức uống có cồn.

• Giảm lượng đường trong khẩu phần ăn.

• Bổ sung đủ nước (1,5 – 2l/ngày).

• Chia nhỏ các bữa ăn, không nên ăn quá no hoặc nhịn đói quá mức.

Phương pháp phòng ngừa viêm tụy cấp hiệu quả

Để phòng ngừa bệnh hiệu quả, bạn có thể tham khảo một số gợi ý dưới đây:

• Không lạm dụng rượu bia và những đồ uống có cồn.

• Nên cai thuốc lá.

• Thường xuyên vận động, tập thể dục nhẹ nhàng (yoga, đi bộ…).

• Hạn chế ăn các thực phẩm chứa quá nhiều dầu mỡ, nhiều chất béo.

• Kiểm tra định kỳ nồng độ lipid trong máu (LDL – C, triglyceride).