Chỉ số GGT của gan: Ý nghĩa, nguyên nhân tăng cao và khi nào cần lo lắng?

Gan là cơ quan đảm nhận nhiều vai trò quan trọng như chuyển hóa, thải độc, dự trữ năng lượng và tổng hợp protein. Khi gan gặp vấn đề, một trong những dấu hiệu dễ nhận thấy trên kết quả xét nghiệm là sự thay đổi của chỉ số GGT. Việc hiểu rõ chỉ số GGT của gan là gì, khi nào cần làm xét nghiệm và phải xử lý ra sao nếu GGT tăng cao sẽ giúp người bệnh chủ động hơn trong việc theo dõi và chăm sóc sức khỏe gan của mình.

Chỉ số GGT của gan là gì?

Định nghĩa chỉ số GGT

GGT (Gamma-glutamyl transferase) là một loại enzyme có mặt nhiều trong các cơ quan như gan, thận, tụy và ruột non. Tuy nhiên, trong thực hành lâm sàng, GGT chủ yếu được sử dụng như một chỉ dấu tổn thương gan hoặc bất thường liên quan đến hệ thống dẫn mật.

Khi tế bào gan bị tổn thương, lượng enzyme GGT sẽ bị rò rỉ vào máu. Việc xét nghiệm chỉ số GGT của gan là cách gián tiếp để đánh giá tình trạng gan mật, đặc biệt trong các bệnh do rượu hoặc tắc nghẽn đường mật.

Giá trị bình thường của chỉ số GGT

Chỉ số GGT bình thường có thể dao động nhẹ tùy theo từng phòng xét nghiệm, giới tính và độ tuổi. Tuy nhiên, mức tham khảo thường thấy là:

• Nam giới: 15 - 85 U/L.
• Nữ giới: 10 - 60 U/L.

Nếu chỉ số GGT của gan vượt ngưỡng này, bác sĩ sẽ đánh giá thêm các yếu tố khác để xác định nguyên nhân và mức độ nghiêm trọng.

Lưu ý: Giá trị bình thường của chỉ số GGT có thể thay đổi tùy theo từng phòng xét nghiệm, quốc gia, phương pháp đo và đối tượng bệnh nhân. Do vậy, người bệnh cần đối chiếu với khoảng giá trị tham chiếu in trực tiếp trên phiếu xét nghiệm của mình và tham khảo ý kiến bác sĩ để có đánh giá chính xác.

Nguyên nhân khiến chỉ số GGT của gan tăng cao

Các bệnh lý gan và mật

Chỉ số GGT của gan tăng cao có thể đến từ các bệnh lý gan và mật:

• Viêm gan cấp hoặc mạn: Do virus viêm gan B, C, gan nhiễm độc hoặc nguyên nhân khác.
• Xơ gan: Tổn thương lâu ngày làm thay đổi cấu trúc và chức năng gan.
• Gan nhiễm mỡ không do rượu (NAFLD): Phổ biến ở người béo phì, ít vận động.
• Tắc nghẽn đường mật: Do sỏi mật, viêm đường mật hoặc khối u chèn ép.
• Ung thư gan hoặc di căn từ cơ quan khác.

Lạm dụng rượu bia

Nguyên do có thể xuất phát từ lạm dụng rượu bia:

• Rượu là một yếu tố điển hình gây tăng GGT. Người uống rượu lâu năm có thể tăng chỉ số GGT của gan ngay cả khi các men gan khác (ALT, AST) còn bình thường.
• Tăng GGT ở người uống rượu là cảnh báo sớm của viêm gan do rượu - nếu không kiểm soát có thể dẫn đến xơ gan.

Dùng thuốc và hóa chất

Một số thuốc có thể gây tăng GGT:

• Thuốc chống động kinh (phenytoin, phenobarbital);
• Thuốc hạ mỡ máu;
• Một số thuốc kháng sinh hoặc thuốc điều trị lao;
• Paracetamol liều cao hoặc dùng kéo dài.

Các yếu tố khác

Những yếu tố khác có thể kể đến như:

• Béo phì, rối loạn lipid máu;
• Tiểu đường tuýp 2;
• Hút thuốc lá thường xuyên;
• Chế độ ăn nhiều chất béo bão hòa.

Khi nào chỉ số GGT của gan tăng cao là đáng lo ngại?

Tăng nhẹ (dưới 2 lần giới hạn bình thường)

Thông thường không gây triệu chứng rõ ràng. Có thể do:

• Uống rượu nhẹ;
• Dùng thuốc;
• Gan nhiễm mỡ giai đoạn sớm.

Ở mức này, bác sĩ thường sẽ yêu cầu theo dõi thêm hoặc đánh giá bổ sung bằng các chỉ số men gan khác.

Tăng vừa (2 - 5 lần)

Có thể là dấu hiệu của:

• Viêm gan cấp hoặc mạn;
• Tắc mật mức độ vừa;
• Gan nhiễm độc do thuốc.

Nếu kèm theo biểu hiện như vàng da, đau tức hạ sườn phải, mệt mỏi kéo dài thì cần được kiểm tra kỹ hơn.

Tăng cao (> 5 lần)

Cảnh báo tổn thương gan nặng như:

• Xơ gan;
• Tắc mật nặng;
• Ung thư gan hoặc di căn;
• Viêm gan do rượu tiến triển.

Trường hợp này cần can thiệp y tế sớm để tránh biến chứng nguy hiểm.

Lưu ý: Chỉ số GGT khi nào đáng lo ngại còn tùy thuộc vào việc đánh giá kết hợp với các men gan khác, triệu chứng lâm sàng và yếu tố nguy cơ cá nhân của người bệnh.

Đánh giá GGT hiệu quả hơn khi kết hợp với các xét nghiệm khác

GGT và ALP

Đánh giá GGT và ALP:

• Cả hai cùng tăng: Nghi ngờ tắc mật hoặc bệnh lý đường mật.
• Chỉ ALP tăng mà GGT bình thường: Có thể liên quan đến bệnh lý xương hơn là gan.

GGT với ALT/AST

Đánh giá GGT với ALT/AST:

• Tăng đồng thời: Tổn thương tế bào gan (viêm gan virus, rượu, thuốc).
• Chỉ GGT tăng: Gợi ý giai đoạn sớm của gan nhiễm độc, hoặc gan nhiễm mỡ nhẹ.

GGT với Bilirubin và Albumin

GGT tăng + Bilirubin tăng + Albumin giảm: Cần tầm soát xơ gan hoặc suy gan.

Làm gì khi chỉ số GGT của gan tăng cao?

Không vội lo lắng - cần đánh giá toàn diện

Một lần tăng GGT chưa đủ để kết luận gan có vấn đề nghiêm trọng. Theo đó, bạn cần:

• Lặp lại xét nghiệm sau 1-3 tháng.
• Kết hợp với siêu âm gan, đo Fibroscan, kiểm tra thêm ALT, AST, ALP, Bilirubin,...

Thay đổi lối sống để bảo vệ gan

Để bảo vệ gan hiệu quả, bạn cần thay đổi và duy trì lối sống lành mạnh:

• Dừng hoàn toàn rượu bia.
• Chế độ ăn lành mạnh: Nhiều rau xanh, hạn chế mỡ động vật, thực phẩm chế biến sẵn.
• Tập luyện thể thao: Ít nhất 30 phút/ngày.
• Giảm cân nếu thừa cân, kiểm soát tốt tiểu đường và mỡ máu.

Theo dõi chỉ số định kỳ

Nên quan sát và theo dõi các chỉ số định kỳ:

• Xét nghiệm GGT mỗi 3 - 6 tháng hoặc theo hướng dẫn bác sĩ.
• Khám chuyên khoa gan mật nếu GGT không cải thiện hoặc có triệu chứng đi kèm.

Tuyệt đối không dùng thuốc “giải độc gan” không rõ nguồn gốc

Không sử dụng thuốc “giải độc gan” không rõ xuất xứ nguồn gốc:

• Nhiều loại thuốc hoặc thực phẩm chức năng quảng cáo "bổ gan" có thể gây hại nếu dùng sai cách.
• Luôn hỏi ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng bất kỳ sản phẩm nào liên quan đến gan.

Chỉ số GGT của gan là một chỉ dấu sinh học quan trọng, giúp phát hiện sớm các tổn thương gan, đặc biệt trong các trường hợp liên quan đến tắc mật hoặc bệnh gan mạn tính. Tuy nhiên, GGT tăng không đồng nghĩa với bệnh lý nghiêm trọng - điều quan trọng là cần đánh giá tổng thể và không vội hoang mang. Để bảo vệ gan khỏe mạnh, người bệnh nên duy trì lối sống lành mạnh, tránh rượu bia, ăn uống khoa học, vận động đều đặn và khám gan định kỳ. Việc phát hiện sớm và điều chỉnh kịp thời là chìa khóa để kiểm soát tốt các bất thường về gan và giữ gìn sức khỏe lâu dài.