Dị ứng thuốc kháng sinh là gì? Nguyên nhân, triệu chứng và cách xử trí

Dị ứng thuốc kháng sinh xảy ra khi hệ miễn dịch phản ứng quá mức dẫn đến việc gây hại cho cơ thể khi sử dụng hoặc tiếp xúc với các loại thuốc này. Vậy các triệu chứng dị ứng thuốc kháng sinh ra sao? Cách điều trị như thế nào? Các thông tin dưới đây sẽ giúp bạn giải đáp được những vấn đề này.

Những điều cần biết về thuốc kháng sinh

Thuốc kháng sinh là gì?

Kháng sinh (antibiotics) là những chất kháng khuẩn (antibacterial substances) được tạo ra bởi các chủng vi sinh vật tìm thấy trong tự nhiên (vi khuẩn, nấm, Actinomycetes), có tác dụng trong việc tiêu diệt và ức chế sự phát triển của các vi sinh vật khác.

Kháng sinh là một nhóm thuốc đặc biệt vì nếu sử dụng chúng không đúng chỉ định không chỉ ảnh hưởng đến người bệnh mà còn ảnh hưởng đến cộng đồng. Ở những nước đang phát triển như Việt Nam, đây là một nhóm thuốc quan trọng vì bệnh lý nhiễm khuẩn nằm trong số những bệnh đứng hàng đầu về cả tỷ lệ mắc bệnh lẫn tỷ lệ tử vong.

Tác dụng của thuốc kháng sinh

Trong cơ thể, hệ thống miễn dịch đóng vai trò quan trọng trong việc tiêu diệt hoặc ức chế các vi sinh vật gây hại. Nhận thấy có sự xuất hiện của các tác nhân lạ, các tế bào bạch cầu (WBC) sẽ tấn công khiến chúng không thể phát triển và gây hại cho cơ thể. Nhưng khi số lượng các vi khuẩn gây hại quá lớn, hệ thống miễn dịch không thể chống lại thì việc sử dụng các loại kháng sinh là điều vô cùng cần thiết.

Thuốc kháng sinh là loại thuốc dùng để chống lại một số bệnh nhiễm trùng và có thể cứu sống tính mạng con người khi được sử dụng đúng cách. Nó có tác dụng mạnh mẽ trong việc tiêu diệt hoặc ức chế sự phát triển của các loại vi khuẩn khác.

Dị ứng thuốc kháng sinh

Dị ứng thuốc kháng sinh là gì?

Dị ứng thuốc kháng sinh là tình trạng cơ thể phản ứng quá mức, gây ra tác hại nghiêm trọng cho sức khỏe khi bệnh nhân sử dụng hoặc tiếp xúc với thuốc. Quá trình này còn được hiểu là sự kết hợp của các dị nguyên với các tế bào lympho mẫn cảm hoặc các kháng thể dị ứng đã bị mẫn cảm trước đó.

Tình trạng dị ứng nặng hay nhẹ tùy vào mức độ nhạy cảm của cơ thể chứ không phụ thuộc vào liều dùng nhiều hay ít mà. Đồng thời nó còn có tính mẫn cảm chéo. Lúc này, cơ thể sẽ xuất hiện các triệu chứng khá đặc trưng, dễ nhận thấy nhất là tình trạng ngứa, đỏ da. Nếu đã từng bị dị ứng, sau đó vẫn tiếp tục sử dụng lại các loại thuốc kháng sinh gây ra dị ứng thì có thể khiến tình trạng dị ứng trở nên nặng hơn, thậm chí có thể gây tử vong cho bệnh nhân.

Những dấu hiệu và triệu chứng của hiện tượng dị ứng thuốc kháng sinh

Thông thường, các dấu hiệu dị ứng sẽ xuất hiện sau khi đã sử dụng thuốc khoảng 1 giờ đồng hồ. Nhưng có trường hợp phải sau khoảng vài giờ, vài ngày hoặc thậm chí là vài tuần sử dụng thuốc thì các biểu hiện dị ứng mới xuất hiện. Các triệu chứng dị ứng mà bệnh nhân thể gặp phải bao gồm:

• Ngứa, phát ban da và nổi mề đay;
• Sốt;
• Sưng;
• Khó thở, thở khò khè;
• Sổ mũi, chảy nước mắt;
• Sốc phản vệ.

Trong đó, sốc phản vệ tuy là một phản ứng dị ứng vô cùng nguy hiểm. Nó làm rối loạn chức năng của toàn bộ cơ thể và có thể đe dọa trực tiếp đến tính mạng của bệnh nhân nếu như không được cấp cứu kịp thời. Các biểu hiện của sốc phản vệ gồm:

• Buồn nôn hoặc đau quặn bụng;
• Co thắt đường thở, cổ họng gây khó thở;
• Nôn, tiêu chảy;
• Hạ huyết áp;
• Mạch đập nhanh, nhỏ khó bắt;
• Cảm thấy bồn chồn, hoảng hốt;
• Bị mất ý thức.

Ngứa, phát ban da và nổi mề đay là dấu hiệu phổ biến khi bị dị ứng

Nguyên nhân gây dị ứng thuốc kháng sinh

Nguyên nhân dẫn đến dị ứng thuốc kháng sinh là:

• Do cơ địa nhạy cảm với những thành phần có trong thuốc kháng sinh;
• Yếu tố di truyền (tiền sử gia đình mắc bệnh các bệnh dị ứng);
• Hệ miễn dịch suy yếu. 

Những người từng có tiền sử bị dị ứng sẽ có khả năng dị ứng cao hơn khi sử dụng thuốc kháng sinh như: 

• Dị ứng thời tiết;
• Dị ứng thức ăn;
• Hen phế quản;
• Viêm mũi dị ứng;
• Đặc biệt là người bị dị ứng với thuốc... 

Việc sử dụng thuốc không đúng theo chỉ định của bác sĩ, không đọc kỹ hướng dẫn sử dụng trước khi dùng, dùng quá liều cho phép, dùng kết hợp nhiều loại thuốc cùng một lúc, dùng thuốc trong thời gian kéo dài hay việc kết hợp nhiều loại thuốc một lần mà không biết chúng có những tương tác gây hại, những tương tác lẫn nhau này cũng dễ gây dị ứng thuốc.

Ai là người dễ bị dị ứng thuốc kháng sinh?

Mặc dù ai cũng có thể có phản ứng dị ứng với thuốc kháng sinh nhưng có một vài yếu tố có thể làm tăng nguy cơ, bao gồm:

• Có tiền sử dị ứng với các chất khác, chẳng hạn như dị ứng thực phẩm hoặc sốt hoa cỏ (hay còn gọi là Hay fever).
• Có phản ứng dị ứng với một vài loại thuốc khác.
• Tiền sử gia đình có người bị dị ứng với các loại thuốc khác nhau.
• Thường xuyên tiếp xúc với các loại kháng sinh như: Dùng ở liều lượng cao, dùng lặp đi lặp lại hoặc dùng để điều trị trong thời gian dài.
• Một số bệnh thường liên quan đến các phản ứng dị ứng thuốc, chẳng hạn như nhiễm HIV hoặc virus Epstein-Barr.

Cách xử trí khi bị dị ứng thuốc kháng sinh

Không chỉ khi bị dị ứng thuốc mà khi bị dị ứng bất cứ loại thực phẩm hoặc chất nào, bệnh nhân cũng không được chủ quan. Nhanh chóng gọi đến các trung tâm y tế gần nhất để được cấp cứu kịp thời. Đặc biệt là khi thấy xuất hiện các triệu chứng sốc phản vệ như:

• Cảm thấy khó thở hoặc thở khò khè;
• Khó nói, khàn tiếng;
• Nhận thấy đường thở hoặc cơ thắt trong cổ họng dần bị đóng lại;
• Cổ họng, môi, lưỡi bị sưng;
• Tim đập nhanh, loạn nhịp;
• Mất ý thức;
• Cơ thể bồn chồn, khó thở;
• Đau bụng, buồn nôn và nôn.

Song song với đó, hãy thực hiện các bước xử lý tiếp theo sau:

• Ngưng ngay việc sử dụng các loại kháng sinh gây hoặc nghi ngờ gây dị ứng.
• Dùng thuốc epinephrine tự động tiêm ngay vào phần bắp đùi phía ngoài của bệnh nhân, nếu cần thiết có thể chích qua quần áo.
• Đặt người bệnh nằm ngửa, tư thế đầu thấp, chân cao. Trường hợp bị buồn nôn muốc ói nên thay đổi tư thế cho người bệnh. Hãy để người bệnh nằm nghiêng sang một bên chứ không được ngồi hoặc đứng dậy.
• Không để bệnh nhân ở một mình.
• Nếu đã tiêm epinephrine lần 1 mà các triệu chứng bệnh không đỡ hoặc có dấu hiệu trầm trọng hơn, có thể tiêm epinephrine lần thứ 2. Liều tiêm thứ 2 cách phải liều tiêm thứ 1 ít nhất là 5 phút.

Cách sử dụng Epinephrine tự động

Sau khi bênh nhân được đưa đến bệnh viện, các bác sĩ sẽ tiến hành xử lý và cấp cứu cho bệnh nhân thông qua các bước sau:

• Tuyệt đối không để bệnh nhân tiếp xúc với các loại thuốc đã gây nên hiện tượng dị ứng cho bản thân họ và hạn chế sử dụng các loại thuốc khác cùng nhóm.
• Có thể sử dụng các loại thuốc chống dị ứng thuốc nhóm kháng histamin H1 thế hệ 2 như cetirizin, fexofenadin, astemisol, loratadin... 
• Trường hợp bị dị ứng thuốc nặng hơn có thể kết hợp với các thuốc corticoid như prednisolon, methylprednisolon tiêm truyền.
• Đồng thời cũng nên phối hợp với các thuốc điều trị triệu chứng cho bệnh nhân.
• Trong một số trường hợp cần bù nước và chất điện giải, kể cả thuốc lợi tiểu. 
• Nếu bênh nhân có hiện tượng bội nhiễm có thể sử dụng thêm kháng sinh, nên lựa chọn loại kháng sinh thích hợp và bảo đảm sử dụng hợp lý, an toàn tránh làm nặng thêm tình trạng dị ứng. 
• Để phòng ngừa sốc phản vệ có thể xảy ra, cần chú ý và xử trí kịp thời các trường hợp bị đỏ da, hội chứng Stevens-Johnson, hội chứng Lyell.

Phòng ngừa nguy cơ dị ứng thuốc kháng sinh

Dị ứng thuốc kháng sinh có thể dẫn đến nhiều vấn đề nghiêm trọng, thậm chí có thể đe dọa đến tính mạng con người. Do đó, hãy thực hiện tốt các biện pháp phòng ngừa để tránh bị dị ứng. Dưới đây là các biện pháp phòng ngừa dị ứng thuốc kháng sinh mà các bạn có thể tham khảo:

• Tuyệt đối không sử dụng lại các loại thuốc kháng sinh gây ra dị ứng hoặc nghi ngờ gây ra trường hợp dị ứng.
• Không sử dụng các thực phẩm gây dị ứng để tránh nguy cơ bị sốc phản vệ.
• Trước khi dùng kháng sinh, cần thông báo với bác sĩ hoặc nhân viên y tế về tất cả các loại thuốc mà bản thân đang sử dụng. Đặc biệt là những loại thuốc hoặc các chất đã từng gây dị ứng.
• Có thể sử dụng vòng đeo tay chuyên biệt để giúp các nhân viên y tế nắm được tình trạng dị ứng của bạn.
• Nếu là một người có cơ địa khá nhạy cảm, mang theo epinephrine bên mình là điều nên làm. Các bác sĩ sẽ hướng dẫn cho bạn cách sử dụng ống tiêm và thiết bị bơm epinephrine tự động. Điều này sẽ giúp bạn chủ động hơn trong việc điều trị cho bản thân khi chưa tìm được sự trợ giúp từ nhân viên y tế.

Trên đây là những thông tin cần thiết về dị ứng thuốc kháng sinh. Không thể sử dụng thuốc kháng sinh khi chưa được chỉ định từ bác sĩ vì rất có nguy cơ bạn sẽ bị dị ứng, đặc biệt đối với cơ địa dễ dị ứng. Hi vọng kiến thức nhà thuốc Long Châu cung cấp sẽ giúp ích cho bạn và gia đình trong việc chăm sóc sức khỏe toàn diện.

DS Hoàng Oanh

Nguồn tham khảo: Tổng hợp