Hen phế quản ở trẻ: Nguyên nhân, triệu chứng, cách điều trị thế nào?

Hen phế quản là một trong những bệnh hô hấp mãn tính phổ biến nhất ở trẻ em, đặc biệt ở lứa tuổi dưới 5. Bệnh có thể khiến trẻ ho kéo dài, khò khè, khó thở từng cơn và rất dễ tái phát nếu không được kiểm soát đúng cách. Việc hiểu rõ nguyên nhân, triệu chứng hen phế quản ở trẻ sẽ giúp cha mẹ chủ động chăm sóc sức khỏe cho trẻ đúng cách.

Nguyên nhân gây hen phế quản ở trẻ

Hen phế quản ở trẻ em là tình trạng đường hô hấp bị viêm mãn tính, dẫn đến co thắt các cơ trơn ở phế quản và tăng tiết chất nhầy, gây khó thở, ho và khò khè. Các nguyên nhân hen phế quản ở trẻ bao gồm:

• Di truyền: Trẻ có người thân trong gia đình (bố mẹ, anh chị em) bị hen phế quản hoặc các bệnh dị ứng như viêm mũi dị ứng, chàm da có nguy cơ mắc hen cao hơn.
• Dị ứng: Các tác nhân dị ứng phổ biến như phấn hoa, bụi nhà, lông thú cưng, mốc có thể kích hoạt phản ứng hen phế quản ở trẻ em.
• Nhiễm trùng đường hô hấp: Các bệnh viêm đường hô hấp trên như cảm cúm, viêm họng, viêm phế quản do virus dễ làm tổn thương niêm mạc phế quản, làm tăng nguy cơ phát triển hen phế quản ở trẻ.
• Tiếp xúc với khói thuốc lá: Trẻ sống trong môi trường có khói thuốc lá sẽ dễ bị kích thích đường thở và phát triển hen phế quản.
• Ô nhiễm môi trường: Không khí ô nhiễm, hóa chất, bụi bẩn, hoặc các chất kích thích trong không khí làm tăng nguy cơ hen phế quản ở trẻ.
• Yếu tố kích thích khác: Thay đổi thời tiết, vận động mạnh, stress hoặc các hóa chất như mùi hương, thuốc xịt có thể gây cơn hen cấp.

Triệu chứng nhận biết hen phế quản ở trẻ

Một trong những triệu chứng hen phế quản ở trẻ em xuất hiện đầu tiên là tình trạng ho kéo dài, đặc biệt là ho nhiều về đêm hoặc khi trẻ vận động mạnh. Đây là phản xạ do đường thở bị viêm và co thắt. Bên cạnh đó, trẻ có biểu hiện khò khè, thở rít hoặc thở nhanh, nhất là khi hít vào. Đây là dấu hiệu cho thấy đường dẫn khí đang bị hẹp lại, thường biểu hiện rõ khi thở ra.

Trẻ bị hen phế quản cũng có thể cảm thấy nặng ngực, khó thở, đặc biệt trong thời điểm đang bị cảm cúm, nhiễm siêu vi hoặc thay đổi thời tiết. Một điểm đặc trưng của hen là các cơn hen xuất hiện theo từng đợt và có xu hướng tái phát. Cơn hen dễ khởi phát khi trẻ tiếp xúc với dị nguyên như bụi, lông thú, phấn hoa, hoặc không khí lạnh.

Ngoài các triệu chứng hô hấp, một số biểu hiện toàn thân khác cũng cần được chú ý như: Trẻ mệt mỏi, chán ăn, ngủ không ngon hoặc dễ tỉnh giấc vào ban đêm do khó thở.

Chẩn đoán và điều trị hen phế quản ở trẻ

Chẩn đoán hen phế quản ở trẻ dựa trên việc khai thác kỹ tiền sử bệnh cá nhân và gia đình, đặc biệt nếu trẻ có người thân từng mắc hen. Bác sĩ sẽ tiến hành khám lâm sàng, đánh giá các triệu chứng điển hình. Với trẻ đủ tuổi, có thể đo chức năng hô hấp để đánh giá mức độ tắc nghẽn đường thở. Ngoài ra, test dị ứng, xét nghiệm máu và X-quang phổi cũng có thể được chỉ định trong một số trường hợp để loại trừ các bệnh lý khác và hỗ trợ chẩn đoán chính xác hơn.

Điều trị hen phế quản ở trẻ cần được cá nhân hóa và tuân thủ đúng hướng dẫn của bác sĩ. Việc này nhằm kiểm soát bệnh lâu dài và hạn chế tối đa các cơn hen cấp tính.

Trong điều trị kiểm soát dài hạn, bác sĩ thường chỉ định sử dụng thuốc kháng viêm dạng hít, phổ biến nhất là corticoid hít. Thuốc này giúp làm giảm viêm đường thở, từ đó hạn chế tần suất và mức độ nghiêm trọng của các cơn hen. Bên cạnh đó, thuốc giãn phế quản dạng hít tác dụng kéo dài cũng được sử dụng để hỗ trợ giữ cho đường thở luôn thông thoáng.

Khi trẻ lên cơn hen cấp (biểu hiện như ho dữ dội, thở khò khè, khó thở,...), việc xử lý nhanh chóng là rất quan trọng. Lúc này, thuốc giãn phế quản tác dụng nhanh như salbutamol (thường dùng qua bình xịt hoặc máy khí dung) sẽ được sử dụng để làm giãn cơ trơn phế quản, giúp trẻ dễ thở hơn. Thuốc này có tác dụng nhanh chóng nhưng ngắn hạn, không thay thế được thuốc điều trị nền.

Cách chăm sóc trẻ bị hen tại nhà

Hen phế quản ở trẻ có thể được kiểm soát hiệu quả nếu trẻ được chăm sóc và điều trị đúng cách. Trước hết, phụ huynh cần tuân thủ đúng hướng dẫn điều trị của bác sĩ. Cần cho trẻ dùng thuốc đúng liều, đúng giờ và không tự ý ngưng thuốc khi thấy trẻ đỡ bệnh. Đồng thời, cha mẹ hãy đưa trẻ tái khám định kỳ để theo dõi diễn tiến và điều chỉnh phác đồ điều trị hen phế quản nếu cần.

Hàng ngày, cha mẹ cần hạn chế để trẻ tiếp xúc với các yếu tố làm khởi phát cơn hen như bụi nhà, phấn hoa, lông thú cưng, nấm mốc, mùi nước hoa hoặc chất tẩy rửa mạnh. Nhà cửa cần được giữ sạch sẽ, thoáng khí, nhưng vẫn đảm bảo tránh gió lùa và bụi mịn. Ngoài ra, nên giữ ấm cho trẻ, nhất là khi thời tiết chuyển lạnh. Lạnh đột ngột có thể gây co thắt phế quản, làm khởi phát cơn hen ở trẻ.

Về dinh dưỡng, cha mẹ hãy tăng cường cho trẻ ăn thực phẩm giàu vitamin, khoáng chất, rau xanh và trái cây tươi để nâng cao sức đề kháng. Trẻ nên được vận động nhẹ nhàng, nghỉ ngơi hợp lý, ngủ đủ giấc để cơ thể phục hồi tốt hơn.

Biến chứng hen phế quản ở trẻ nếu không kiểm soát tốt

Hen phế quản ở trẻ nếu không được theo dõi và kiểm soát đúng cách có thể dẫn đến nhiều biến chứng nguy hiểm. Trẻ có thể gặp cơn hen cấp nặng, biểu hiện bằng khó thở dữ dội, thở rít, tím tái, mệt lả. Thậm chí, trẻ nguy cơ suy hô hấp cấp, đe dọa đến tính mạng nếu không được xử lý kịp thời.

Về lâu dài, hen phế quản trẻ em nếu không kiểm soát tốt sẽ ảnh hưởng đến sự phát triển thể chất và trí tuệ của trẻ. Trẻ thường xuyên mệt mỏi, ăn kém, ngủ không ngon, học tập sa sút do các cơn ho kéo dài và khó thở tái đi tái lại. Điều này ảnh hưởng đến chất lượng sống và sức khỏe lâu dài.

Hen phế quản ở trẻ có thể kiểm soát tốt nếu được phát hiện sớm và điều trị đúng. Đừng chủ quan với những cơn ho khò khè lặp đi lặp lại ở trẻ – đó có thể là dấu hiệu cảnh báo hen. Nếu bạn đang nuôi con nhỏ và thấy con hay ho kéo dài, hãy chủ động thăm khám để chẩn đoán sớm và điều trị kịp thời.