Não úng thủy ở người lớn: Nguyên nhân, dấu hiệu nhận biết và phương pháp điều trị

Nhiều người nghĩ rằng não úng thủy chỉ xảy ra ở trẻ sơ sinh, nhưng thực tế, não úng thủy ở người lớn cũng là một vấn đề đáng lo ngại, đặc biệt ở những người cao tuổi hoặc sau các chấn thương sọ não. Theo Viện Y tế Quốc gia Hoa Kỳ (NIH), có khoảng 700.000 người trưởng thành tại Mỹ đang sống chung với tình trạng này, nhưng tỉ lệ chẩn đoán chính xác vẫn còn thấp. Triệu chứng của bệnh thường dễ bị nhầm lẫn với các bệnh lý thần kinh khác, khiến việc phát hiện và điều trị gặp nhiều khó khăn. Hiểu rõ về căn bệnh này sẽ giúp bạn và người thân chủ động hơn trong việc bảo vệ sức khỏe.

Não úng thủy ở người lớn là gì?

Não úng thủy ở người lớn là tình trạng dịch não tủy (CSF - cerebrospinal fluid) tích tụ quá mức trong các khoang não thất hoặc không gian quanh não, dẫn đến tăng áp lực nội sọ. Áp lực này có thể gây tổn thương mô não, ảnh hưởng đến chức năng thần kinh và vận động. Bệnh có thể tiến triển âm thầm, đặc biệt ở dạng não úng thủy áp lực bình thường (NPH), khiến người bệnh không nhận ra vấn đề cho đến khi triệu chứng trở nặng. 

Các dấu hiệu đặc trưng của bệnh bao gồm rối loạn dáng đi, suy giảm trí nhớ và tiểu không tự chủ - được gọi là "bộ ba triệu chứng" của não úng thủy áp lực bình thường. Theo Viện Y tế Quốc gia Hoa Kỳ, tỉ lệ mắc bệnh ở người trên 60 tuổi cao hơn đáng kể so với các nhóm tuổi khác. Việc chẩn đoán sớm và điều trị kịp thời là yếu tố quan trọng để giảm thiểu tổn thương lâu dài.

Nguyên nhân gây não úng thủy ở người lớn

Hiểu rõ nguyên nhân gây não úng thủy là bước đầu tiên để phòng ngừa và điều trị hiệu quả. Bệnh có thể xảy ra do nhiều yếu tố khác nhau, từ chấn thương đến các bệnh lý thần kinh phức tạp.

Các nguyên nhân chính

Não úng thủy có thể xuất phát từ nhiều nguyên nhân khác nhau, bao gồm cả tổn thương thực thể và rối loạn chức năng hấp thu dịch não tủy, trong đó một số nguyên nhân chính thường gặp được trình bày dưới đây:

• Chấn thương sọ não: Tai nạn giao thông, té ngã hoặc va đập mạnh vào đầu có thể làm gián đoạn dòng chảy của dịch não tủy, dẫn đến tích tụ dịch.
• Viêm màng não hoặc viêm não: Nhiễm trùng do vi khuẩn hoặc virus có thể gây sẹo hoặc tắc nghẽn trong hệ thống não thất, cản trở lưu thông dịch.
• Xuất huyết dưới nhện: Đây là tình trạng chảy máu quanh não, thường do đột quỵ hoặc chấn thương, làm cản trở sự hấp thu dịch não tủy.
• Khối u nội sọ: Các khối u lành tính hoặc ác tính trong não có thể chèn ép, gây tắc nghẽn dòng chảy dịch não tủy.
• Não úng thủy áp lực bình thường (NPH): Phổ biến ở người trên 60 tuổi, NPH xảy ra mà không có nguyên nhân rõ ràng, thường liên quan đến sự mất cân bằng trong sản xuất và hấp thu dịch não tủy.

Cơ chế bệnh sinh

Trong các trường hợp não úng thủy ở người lớn, bệnh thường xuất phát từ ba cơ chế chính:

• Tắc nghẽn dòng lưu thông dịch não tủy: Các cấu trúc trong não như ống dẫn nhỏ bị tắc do sẹo, khối u hoặc máu đông.
• Giảm khả năng hấp thu dịch: Màng não hoặc các mô hấp thu dịch bị tổn thương sau viêm nhiễm hoặc xuất huyết.
• Tăng sản xuất dịch não tủy: Trong một số trường hợp hiếm, cơ thể sản xuất quá nhiều dịch não tủy, vượt quá khả năng hấp thu tự nhiên.

Triệu chứng của não úng thủy ở người lớn và làm sao nhận biết sớm?

Việc nhận biết sớm triệu chứng của bệnh đóng vai trò quan trọng trong việc điều trị thành công. Tuy nhiên, các dấu hiệu của não úng thủy ở người lớn thường tiến triển chậm và dễ bị nhầm lẫn với các bệnh lý khác.

Các dấu hiệu điển hình

Não úng thủy thường biểu hiện qua ba triệu chứng lâm sàng điển hình, được gọi là "bộ ba cổ điển", giúp định hướng chẩn đoán sớm và can thiệp kịp thời:

• Rối loạn dáng đi: Người bệnh có thể bước đi ngắn, lảo đảo, hoặc di chuyển khó khăn như “bước chân của robot”. Đây thường là dấu hiệu đầu tiên.
• Suy giảm trí nhớ: Lú lẫn, khó tập trung, hoặc mất trí nhớ ngắn hạn, đặc biệt ở người cao tuổi.
• Tiểu tiện không tự chủ: Bệnh nhân có thể bị tiểu són hoặc không kiểm soát được việc đi tiểu.

Các triệu chứng khác: Đau đầu, buồn nôn, nhìn mờ hoặc rối loạn thị giác, dù ít gặp hơn nhưng cũng cần lưu ý.

Phân biệt với các bệnh lý khác

Các triệu chứng của não úng thủy ở người lớn có thể bị nhầm lẫn với bệnh Alzheimer, Parkinson hoặc sa sút trí tuệ do mạch máu. Ví dụ, rối loạn dáng đi có thể giống với Parkinson, trong khi suy giảm trí nhớ dễ bị nhầm với Alzheimer. Do đó, việc thăm khám chuyên khoa thần kinh, kết hợp với chụp CT hoặc MRI, là cần thiết để chẩn đoán chính xác. Theo một nghiên cứu trên Journal of Neurology, khoảng 20% bệnh nhân ban đầu được chẩn đoán nhầm trước khi xác định mắc não úng thủy.

Các phương pháp điều trị não úng thủy ở người lớn hiện nay

Điều trị bệnh tập trung vào việc giảm áp lực nội sọ và ngăn ngừa tổn thương não thêm nữa. Các phương pháp điều trị phổ biến bao gồm phẫu thuật và chăm sóc hỗ trợ.

Điều trị ngoại khoa

Điều trị ngoại khoa đóng vai trò then chốt trong quản lý não úng thủy, đặc biệt trong các trường hợp không đáp ứng với điều trị nội khoa:

• Đặt ống dẫn lưu (shunt): Đây là phương pháp phổ biến nhất để điều trị não úng thủy ở người lớn, trong đó một ống nhỏ được đặt để dẫn dịch não tủy từ não thất đến một khoang khác trong cơ thể (thường là ổ bụng). Theo American Association of Neurological Surgeons, khoảng 80% bệnh nhân cải thiện triệu chứng sau khi đặt shunt.
• Phẫu thuật nội soi tạo lỗ thông thất não (ETV): Phương pháp này tạo một lỗ nhỏ trong não thất để khôi phục dòng chảy dịch não tủy. ETV phù hợp với các trường hợp tắc nghẽn rõ ràng và có tỉ lệ thành công cao ở bệnh nhân trẻ hơn.

Theo dõi và chăm sóc lâu dài

Sau phẫu thuật, bệnh nhân cần được theo dõi định kỳ để đảm bảo hệ thống dẫn lưu hoạt động tốt và không bị nhiễm trùng. Song song với theo dõi y tế, bệnh nhân được khuyến khích tham gia các chương trình phục hồi chức năng, đặc biệt là vật lý trị liệu nhằm cải thiện khả năng vận động, thăng bằng và tăng cường sức mạnh cơ bắp. Những bài tập này rất quan trọng vì não úng thủy có thể ảnh hưởng đến khả năng đi lại và phối hợp vận động, đặc biệt ở người lớn tuổi. 

Ngoài ra, phục hồi chức năng nhận thức cũng là một phần thiết yếu trong chăm sóc lâu dài. Bệnh nhân có thể được hướng dẫn thực hiện các bài tập kích thích trí não, nhằm cải thiện trí nhớ, khả năng tập trung, tốc độ xử lý thông tin và kỹ năng lập kế hoạch. Những can thiệp này đặc biệt quan trọng đối với các trường hợp não úng thủy bình áp ở người lớn tuổi, vốn thường gây sa sút trí tuệ nhẹ đến trung bình.

Những đối tượng nguy cơ cao và khuyến cáo phòng ngừa não úng thủy ở người lớn

Không phải ai cũng có nguy cơ mắc bệnh, nhưng một số nhóm người cần đặc biệt lưu ý để phát hiện và phòng ngừa sớm.

Những ai dễ mắc não úng thủy

Não úng thủy có thể ảnh hưởng đến nhiều nhóm đối tượng, tuy nhiên một số nhóm dân số có nguy cơ cao hơn do đặc điểm tuổi tác, tiền sử bệnh lý thần kinh hoặc các tổn thương nội sọ trước đó:

• Người trên 60 tuổi: Tuổi tác là yếu tố nguy cơ chính, đặc biệt với dạng NPH.
• Người có tiền sử chấn thương sọ não: Các vụ va đập hoặc tai nạn giao thông làm tăng nguy cơ.
• Bệnh nhân từng bị viêm màng não hoặc xuất huyết não: Những tình trạng này có thể gây tổn thương lâu dài đến hệ thống dịch não tủy.
• Người có khối u nội sọ: Khối u lành tính hoặc ác tính đều có thể gây tắc nghẽn dòng chảy dịch.

Làm gì để phòng ngừa?

Mặc dù không phải tất cả các trường hợp não úng thủy ở người lớn đều có thể phòng ngừa hoàn toàn nhưng việc chủ động bảo vệ sức khỏe thần kinh có thể giúp làm giảm nguy cơ mắc bệnh. Một số biện pháp hữu ích bao gồm:

• Phòng tránh chấn thương sọ não: Chấn thương đầu là một trong những nguyên nhân hàng đầu. Do đó, để bảo vệ bản thân, bạn nên đội mũ bảo hiểm đúng cách khi đi xe máy, luôn thắt dây an toàn khi lái ô tô, và cẩn trọng trong các hoạt động dễ gây té ngã, đặc biệt là ở người cao tuổi.
• Điều trị kịp thời và dứt điểm các bệnh lý viêm nhiễm thần kinh: Các bệnh như viêm màng não, viêm não nếu không được điều trị đúng và đủ phác đồ có thể dẫn đến tổn thương hệ thống dẫn lưu dịch não tủy, từ đó gây ra não úng thủy. Do đó, việc tuân thủ nghiêm ngặt hướng dẫn điều trị của bác sĩ là rất quan trọng để phòng ngừa biến chứng lâu dài.
• Thăm khám sức khỏe định kỳ: Người từ 60 tuổi trở lên, hoặc những người có tiền sử các bệnh lý thần kinh, bệnh lý mạch máu não, chấn thương sọ não, nên kiểm tra sức khỏe thần kinh định kỳ. Việc tầm soát sớm giúp phát hiện các dấu hiệu bất thường như rối loạn trí nhớ, thay đổi dáng đi hoặc tiểu tiện không tự chủ, từ đó can thiệp sớm và hiệu quả hơn.

Chủ động bảo vệ sức khỏe thần kinh ngay từ bây giờ chính là cách tốt nhất để hạn chế nguy cơ mắc não úng thủy và các biến chứng liên quan trong tương lai.

Não úng thủy ở người lớn là một bệnh lý thần kinh nghiêm trọng nhưng có thể được kiểm soát nếu phát hiện và điều trị kịp thời. Nhận biết sớm các triệu chứng như rối loạn dáng đi, suy giảm trí nhớ và tiểu không tự chủ là chìa khóa để can thiệp hiệu quả. Với các phương pháp điều trị hiện đại như đặt ống dẫn lưu hoặc phẫu thuật nội soi, nhiều bệnh nhân đã cải thiện đáng kể chất lượng cuộc sống. Nếu bạn hoặc người thân có dấu hiệu nghi ngờ, đừng ngần ngại liên hệ với bác sĩ chuyên khoa thần kinh tại các cơ sở y tế uy tín để được tư vấn và điều trị phù hợp. Hãy chủ động bảo vệ sức khỏe của chính mình ngay hôm nay!