Nguyên nhân giãn tĩnh mạch chân: Cảnh báo sớm để phòng ngừa hiệu quả

Theo các chuyên gia tim mạch, giãn tĩnh mạch chân là bệnh lý mạn tính phổ biến, ảnh hưởng đến khoảng 25 - 30% người trưởng thành, trong đó phụ nữ mắc nhiều hơn nam giới. Ở Việt Nam, bệnh đang có xu hướng trẻ hóa do thói quen ít vận động, làm việc văn phòng kéo dài và áp lực công việc cao. Việc hiểu rõ nguyên nhân giúp mỗi người có biện pháp phòng ngừa, điều chỉnh lối sống để bảo vệ sức khỏe mạch máu lâu dài.

Tổng quan về tình trạng giãn tĩnh mạch chân

Giãn tĩnh mạch chân là tình trạng các tĩnh mạch ở chi dưới bị giãn to, nổi rõ do máu không được bơm trở lại tim hiệu quả. Nguyên nhân giãn tĩnh mạch chân chủ yếu là do van tĩnh mạch suy yếu hoặc hư hỏng, khiến máu chảy ngược, làm tăng áp lực trong lòng tĩnh mạch, dẫn đến ứ đọng máu, phồng mạch và hình thành các búi tĩnh mạch ngoằn ngoèo.

Cơ chế hình thành bệnh diễn ra như sau:

• Giai đoạn bình thường: Van tĩnh mạch hoạt động một chiều, kết hợp với cơ bắp chân co bóp, đẩy máu từ chân về tim chống lại trọng lực.
• Giai đoạn bệnh lý: Van bị hở hoặc tổn thương khiến máu trào ngược xuống chân, ứ đọng máu và tăng áp lực thành mạch. Hậu quả gây giãn tĩnh mạch, sưng phù, sạm da và loét nếu nặng.

Các đối tượng dễ mắc nguyên nhân giãn tĩnh mạch chân bao gồm:

• Người đứng hoặc ngồi lâu như nhân viên văn phòng, giáo viên, thợ cắt tóc, nhân viên bán hàng.
• Phụ nữ mang thai hoặc sử dụng thuốc nội tiết tố tránh thai, thay thế hormone.
• Người thừa cân, béo phì, người cao tuổi hoặc có tiền sử gia đình mắc bệnh mạch máu.

Các nguyên nhân giãn tĩnh mạch chân

Nguyên nhân giãn tĩnh mạch chân không chỉ một mà là sự kết hợp giữa yếu tố bẩm sinh và lối sống. Dưới đây là các nguyên nhân chính đã được nghiên cứu khoa học xác nhận.

Di truyền

Yếu tố di truyền đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành bệnh. Người có bố hoặc mẹ bị giãn tĩnh mạch chân có nguy cơ mắc bệnh cao gấp 2 - 3 lần so với người bình thường.

Nguyên nhân là do cấu trúc thành mạch máu và van tĩnh mạch yếu bẩm sinh, dễ bị tổn thương dưới áp lực máu lưu thông. Nếu cả hai bố mẹ đều mắc bệnh, nguy cơ tăng lên đến 80 - 90% ở thế hệ sau.

Nghề nghiệp và thói quen sinh hoạt

Những công việc đòi hỏi đứng hoặc ngồi lâu là nguyên nhân giãn tĩnh mạch chân phổ biến nhất. Khi đứng liên tục trên 4 - 6 giờ, áp lực tĩnh mạch chi dưới tăng gấp 10 lần so với nằm nghỉ. Ngồi nhiều với tư thế gập gối làm cản trở dòng máu trở về, đặc biệt ở nhân viên văn phòng.

Các thói quen khác góp phần gây suy giãn tĩnh mạch chân bao gồm:

• Mang giày cao gót thường xuyên làm giảm hoạt động cơ bắp chân, cản trở bơm máu.
• Mặc quần bó sát, bắt chéo chân khi ngồi lâu gây chèn ép tĩnh mạch.
• Nâng vật nặng không đúng tư thế làm tăng áp lực ổ bụng, đẩy máu xuống chi dưới.

Thay đổi nội tiết tố

Phụ nữ dễ mắc giãn tĩnh mạch chân hơn nam giới do ảnh hưởng của hormone. Estrogen và progesterone làm giãn thành mạch, giảm trương lực tĩnh mạch. Trong thai kỳ, nguyên nhân giãn tĩnh mạch chân tăng mạnh do:

• Tử cung lớn dần chèn ép tĩnh mạch chậu, cản trở máu từ chân về tim.
• Khối lượng máu tăng 40 - 50%, áp lực lên hệ tĩnh mạch chi dưới tăng cao.
• Hormone thai kỳ làm van tĩnh mạch dễ suy yếu.

Phụ nữ dùng thuốc tránh thai nội tiết hoặc điều trị mãn kinh bằng hormone thay thế cũng tăng nguy cơ 20 - 30% so với người không dùng.

Tuổi tác và cân nặng

Tuổi tác là nguyên nhân giãn tĩnh mạch chân không thể tránh khỏi. Sau 40 tuổi, thành tĩnh mạch mất dần độ đàn hồi, van tĩnh mạch dễ hở, nguy cơ bệnh tăng 2% mỗi năm. Đến 60 tuổi, khoảng 50% người lớn có dấu hiệu giãn tĩnh mạch nhẹ.

Thừa cân, béo phì làm tăng áp lực lên hệ tĩnh mạch chi dưới. Mỗi kg thừa tạo thêm 4 - 5mmHg áp lực lên tĩnh mạch chân. Người có BMI > 30 có nguy cơ cao gấp 3 lần so với người bình thường.

Lối sống ít vận động

Ngồi nhiều, không tập thể dục khiến cơ bắp chân không hoạt động hiệu quả. Cơ bắp chân co bóp là yếu tố quan trọng giúp đẩy máu từ tĩnh mạch về tim. Khi ít vận động, máu ứ đọng lâu ở chi dưới, làm suy yếu van tĩnh mạch theo thời gian. Người làm việc văn phòng 8 giờ/ngày mà không đứng dậy vận động có nguy cơ cao gấp 2 lần.

Yếu tố nguy cơ làm bệnh tiến triển nặng hơn

Ngoài nguyên nhân chính, một số yếu tố làm nguyên nhân giãn tĩnh mạch chân trở nên nghiêm trọng hơn:

• Hút thuốc lá, uống rượu bia thường xuyên: Nicotine và cồn làm co mạch, giảm độ đàn hồi thành tĩnh mạch, tăng nguy cơ huyết khối.
• Bệnh lý nền: Tăng huyết áp, tiểu đường, bệnh tim mạch làm máu lưu thông kém, tăng áp lực tĩnh mạch.
• Môi trường nóng ẩm: Nhiệt độ cao khiến tĩnh mạch giãn ra, gây nặng chân, phù nề, đặc biệt ở vùng nhiệt đới.
• Mặc quần bó sát, ít thay đổi tư thế: Cản trở lưu thông máu lâu dài, làm van tĩnh mạch suy yếu nhanh hơn.

Hậu quả nếu không xử lý kịp thời tình trạng giãn tĩnh mạch chân

Nếu không được điều trị kịp thời, giãn tĩnh mạch chân sẽ tiến triển từ nhẹ đến nặng, gây nhiều biến chứng.

Biến chứng tại chỗ:

• Sưng chân, đau nhức, chuột rút về đêm, đặc biệt sau ngày làm việc dài.
• Thay đổi màu da vùng cổ chân (tăng sắc tố nâu đen), da khô, ngứa, dễ loét.
• Viêm tắc tĩnh mạch nông gây sưng đỏ, đau rát thành dây dọc chân.
• Loét tĩnh mạch mạn tính - vết loét lâu lành, dễ nhiễm trùng, có thể kéo dài hàng năm.

Biến chứng toàn thân:

• Huyết khối tĩnh mạch sâu: Máu đông trong tĩnh mạch sâu gây sưng đau đột ngột, có thể vỡ ra gây thuyên tắc phổi.
• Giảm chất lượng cuộc sống: Đau mỏi kéo dài, mất thẩm mỹ vùng chân, tự ti khi mặc váy, hạn chế vận động.

Theo nghiên cứu, 3 - 5% bệnh nhân không điều trị nguyên nhân giãn tĩnh mạch chân sẽ gặp huyết khối trong 10 năm.

Phòng ngừa giãn tĩnh mạch chân

Phòng ngừa hiệu quả nhất là tác động trực tiếp vào nguyên nhân giãn tĩnh mạch chân. Theo đó, để phòng ngừa tình trạng giãn tĩnh mạch chân, bạn nên:

• Vận động thường xuyên: Dành ít nhất 30 phút mỗi ngày để đi bộ nhanh, đạp xe, bơi lội hoặc tập nâng gót chân để kích thích cơ bắp bơm máu.
• Tránh đứng hoặc ngồi lâu: Thay đổi tư thế mỗi 30 - 60 phút, đứng dậy đi lại, xoay cổ chân khi ngồi.
• Kiểm soát cân nặng: Duy trì BMI 18.5 - 24.9, giảm 5 - 10% trọng lượng nếu thừa cân để giảm áp lực tĩnh mạch.
• Kê cao chân khi nghỉ: Nằm kê chân cao 15 - 20cm so với tim 10 - 15 phút/ngày, đặc biệt buổi tối.
• Mang vớ y khoa: Áp lực 20 - 30mmHg hỗ trợ lưu thông máu, giảm phù, đặc biệt cho người đứng lâu hoặc mang thai.
• Khám chuyên khoa định kỳ: Siêu âm Doppler tĩnh mạch 1 - 2 năm/lần nếu có nguy cơ cao hoặc tiền sử gia đình.

Nguyên nhân giãn tĩnh mạch chân xuất phát từ nhiều yếu tố như di truyền, nghề nghiệp, tuổi tác và thói quen sinh hoạt. Bệnh tiến triển chậm nhưng có thể gây biến chứng nguy hiểm nếu không được can thiệp sớm. Hiểu rõ nguyên nhân giúp mỗi người chủ động thay đổi lối sống, vận động hợp lý và thăm khám định kỳ để bảo vệ sức khỏe mạch máu hiệu quả. Nếu nhận thấy nặng chân kéo dài, tĩnh mạch nổi rõ hoặc phù không hết sau nghỉ ngơi, hãy đến cơ sở y tế chuyên khoa để được đánh giá và điều trị kịp thời.