Những điều cần biết về virus JEV gây viêm não Nhật Bản ở trẻ nhỏ

Virus viêm não Nhật Bản (JEV – Japanese Encephalitis Virus) là một loại virus nguy hiểm lây truyền qua muỗi, có khả năng tấn công trực tiếp hệ thần kinh trung ương. Dù không phải tất cả người nhiễm đều biểu hiện triệu chứng, nhưng một khi phát bệnh, tỷ lệ tử vong và để lại di chứng rất cao. Việt Nam nằm trong khu vực lưu hành của virus JEV, đặc biệt vào mùa mưa, khi muỗi sinh sôi mạnh mẽ. Tuy nhiên, nhiều người vẫn chủ quan với mức độ nguy hiểm của virus JEV.

Virus JEV là gì? Gây bệnh gì?

Virus JEV thuộc họ Flaviviridae, cùng nhóm với các virus nguy hiểm khác như Zika, Dengue và West Nile. JEV (Japanese Encephalitis Virus) là tác nhân gây ra bệnh viêm não Nhật Bản. Đây là một bệnh truyền nhiễm cấp tính, có thể gây tổn thương nghiêm trọng hệ thần kinh trung ương và để lại di chứng lâu dài hoặc thậm chí tử vong.

Virus JEV lây truyền chủ yếu qua muỗi Culex, đặc biệt là muỗi Culex tritaeniorhynchus. JEV được phát hiện lần đầu tiên tại Nhật Bản vào đầu thế kỷ 20 và nhanh chóng trở thành mối đe dọa nghiêm trọng tại nhiều quốc gia châu Á. Virus JEV lưu hành rộng rãi và gây hàng nghìn ca bệnh nặng mỗi năm.

Một số nhóm đối tượng dễ nhiễm virus này và dễ bị biến chứng nặng hơn như:

• Trẻ em dưới 15 tuổi: Đây là nhóm nguy cơ cao nhất, đặc biệt là trẻ nhỏ từ 2 đến 6 tuổi.
• Người sống ở vùng nông thôn, gần ao hồ, ruộng lúa, khu chăn nuôi: Các khu vực này có điều kiện lý tưởng cho muỗi Culex sinh sôi, làm tăng nguy cơ bị muỗi đốt và lây nhiễm virus JEV.
• Người chưa từng tiêm vắc xin viêm não Nhật Bản: Thiếu miễn dịch khiến cơ thể không có "lá chắn" bảo vệ khi tiếp xúc với virus. Người chưa tiêm phòng có nguy cơ mắc bệnh nặng hoặc có biến chứng thần kinh cao hơn người đã được tiêm phòng đầy đủ.

Đường lây truyền của virus JEV

Virus viêm não Nhật Bản lây truyền chủ yếu qua vết đốt của muỗi Culex bị nhiễm virus. Muỗi Culex thường hút máu các động vật mang mầm bệnh như lợn, chim hoang dã. Đây là những ổ chứa virus quan trọng trong tự nhiên. Khi muỗi hút máu từ lợn hoặc chim nhiễm JEV, virus sẽ phát triển trong cơ thể muỗi. Sau đó muỗi tiếp tục đốt người và truyền virus sang người qua vết đốt. Chu trình lây truyền đặc biệt gia tăng vào mùa mưa – thời điểm muỗi phát triển mạnh và điều kiện môi trường thuận lợi cho vector truyền bệnh.

Con người chỉ là vật chủ ngẫu nhiên, không đóng vai trò duy trì chu trình lây truyền virus. Đặc biệt, viêm não Nhật Bản không lây trực tiếp từ người sang người. Việc tiếp xúc, ăn uống chung, dùng chung đồ dùng hoặc chăm sóc người bệnh không làm lây lan bệnh. Virus cũng không lây qua ăn thịt động vật nhiễm bệnh. Vì vậy, việc phòng ngừa chủ yếu tập trung vào kiểm soát muỗi, bảo vệ cá nhân khỏi muỗi đốt và tiêm vắc xin phòng bệnh.

Diễn biến bệnh viêm não Nhật Bản do virus JEV gây ra

Viêm não Nhật Bản diễn tiến nhanh và có thể để lại hậu quả nặng nề nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời. Bệnh thường trải qua 4 giai đoạn chính, với mức độ nghiêm trọng tăng dần:

Giai đoạn ủ bệnh (5 - 15 ngày)

Đây là thời kỳ virus đã xâm nhập vào cơ thể nhưng chưa gây ra triệu chứng rõ ràng. Người bệnh hoàn toàn không có dấu hiệu gì bất thường, nên rất khó phát hiện nếu không có lý do đặc biệt để theo dõi.

Giai đoạn khởi phát

Triệu chứng bắt đầu xuất hiện đột ngột với sốt cao (39 - 40°C), đau đầu dữ dội, buồn nôn hoặc nôn, và có thể kèm theo mệt mỏi, rối loạn tiêu hóa nhẹ. Ở trẻ em, có thể thấy dấu hiệu cáu gắt, quấy khóc liên tục. Đây là giai đoạn cần theo dõi sát sao vì bệnh có thể chuyển sang giai đoạn nặng trong vòng 1 - 2 ngày.

Giai đoạn toàn phát

Virus JEV tấn công hệ thần kinh trung ương, gây ra rối loạn ý thức, co giật, mê sảng hoặc hôn mê. Người bệnh có thể mất khả năng nhận biết, nói năng không rõ ràng, hoặc có biểu hiện liệt chi. Đây là giai đoạn cấp cứu y tế khẩn cấp. Nếu không được can thiệp kịp thời có thể dẫn tới tử vong hoặc tổn thương não không hồi phục.

Biến chứng và di chứng

Khoảng 20 - 30% trường hợp có thể tử vong trong giai đoạn toàn phát. Với những người qua khỏi, khoảng 30 - 50% có nguy cơ di chứng thần kinh vĩnh viễn như bại liệt, rối loạn tâm thần, động kinh, chậm phát triển trí tuệ ở trẻ em.

Cách phòng ngừa viêm não Nhật Bản do virus JEV hiệu quả

Viêm não Nhật Bản là bệnh nguy hiểm nhưng hoàn toàn có thể phòng ngừa nếu áp dụng đồng thời cả tiêm phòng và kiểm soát môi trường sống. Dưới đây là những cách phòng tránh hiệu quả:

Tiêm vắc xin viêm não Nhật Bản đầy đủ, đúng lịch

Đây là biện pháp quan trọng và hiệu quả nhất để phòng bệnh viêm não Nhật Bản. Vắc xin giúp cơ thể tạo kháng thể bảo vệ trước virus JEV, giảm nguy cơ mắc bệnh và ngăn ngừa biến chứng nặng. Lịch tiêm viêm não Nhật Bản cơ bản (vắc xin bất hoạt như JEVAX):

• Mũi 1: Khi trẻ đủ 12 tháng tuổi.
• Mũi 2: Cách mũi 1 từ 7 - 14 ngày
• Mũi 3: Nhắc lại sau 12 tháng kể từ mũi 2. Sau đó tiêm nhắc lại mỗi 3 năm để duy trì khả năng miễn dịch.

Ngoài ra, còn có loại vắc xin sống giảm độc lực (Imojev), chỉ cần 1 mũi duy nhất, có thể dùng cho trẻ từ 9 tháng tuổi và người lớn chưa từng tiêm trước đó.

Ngoài trẻ em, người sống hoặc làm việc tại vùng có dịch lưu hành; Người chuẩn bị đi du lịch, công tác đến vùng có dịch; Nhân viên y tế, cán bộ thú y, người nghiên cứu phòng thí nghiệm… đều là những đối tượng nên tiêm viêm não Nhật bản.

Ngược lại, người có tiền sử dị ứng nặng với vắc xin hoặc bất kỳ thành phần nào của vắc xin không nên tiêm. Người đang sốt cao, nhiễm trùng cấp nên hoãn tiêm đến khi khỏi bệnh. Người suy giảm miễn dịch nặng cần có sự tư vấn của bác sĩ trước khi tiêm.

Kiểm soát môi trường sống – hạn chế muỗi truyền bệnh

Việc chủ động phòng chống muỗi Culex là điều thiết yếu để giảm nguy cơ nhiễm bệnh. Theo đó, chúng ta nên:

• Dọn dẹp sạch sẽ nơi ở, loại bỏ ao tù, vũng nước đọng quanh nhà – nơi muỗi thường sinh sản.
• Ngủ màn, đặc biệt là trẻ nhỏ, ngay cả ban ngày.
• Mặc quần áo dài tay, dùng kem chống muỗi, đặc biệt vào buổi chiều tối – thời điểm muỗi hoạt động mạnh.
• Nuôi cá trong ao hồ, nếu có điều kiện, để giúp diệt bọ gậy tự nhiên.

Virus JEV vẫn hiện hữu quanh chúng ta. Tuy nhiên, bệnh hoàn toàn có thể phòng ngừa hiệu quả bằng vắc xin và các biện pháp kiểm soát muỗi truyền bệnh. Việc chủ động tìm hiểu, nâng cao nhận thức và thực hiện đúng lịch tiêm chủng là yếu tố then chốt để bảo vệ cộng đồng. Ngay hôm nay, bạn có thể liên hệ với các Trung tâm tiêm chủng của Long Châu trên toàn quốc để được tư vấn về tiêm vắc xin phòng viêm não Nhật Bản.