Nguyên nhân ung thư da là gì? Làm gì để phòng ngừa ung thư da?

Ung thư da tuy không phổ biến như các loại ung thư khác nhưng đang dần trở thành mối quan tâm lớn trong cộng đồng y tế. Với sự gia tăng của tia cực tím do biến đổi khí hậu, cùng lối sống ít quan tâm đến việc bảo vệ da, nguy cơ mắc ung thư da đang có xu hướng trẻ hóa và lan rộng.

Cảnh báo thực trạng ung thư da tại Việt Nam

Ung thư da là một trong những loại ung thư phổ biến nhất trên toàn thế giới. Theo thống kê từ Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), mỗi năm có khoảng 2 - 3 triệu ca ung thư biểu mô tế bào đáy và tế bào vảy, cùng hơn 130.000 ca ung thư hắc tố ác tính (melanoma) được chẩn đoán.

Tại Việt Nam, theo dữ liệu Globocan 2020, ung thư da chiếm khoảng 2% tổng số các loại ung thư. Dù tỷ lệ mắc chưa cao như ung thư gan hay phổi, song con số này đang có xu hướng tăng nhanh, đặc biệt ở nhóm người trẻ tuổi và người thường xuyên làm việc ngoài trời không có biện pháp bảo vệ da. Việc chẩn đoán trễ khiến tỷ lệ tử vong do ung thư da vẫn còn đáng lo ngại.

Tổng quan về ung thư da

Ung thư da là tình trạng các tế bào da phát triển bất thường, không kiểm soát, hình thành khối u ác tính. Bệnh thường gặp ở các vùng da tiếp xúc nhiều với ánh nắng như mặt, cổ, tay và vai. Có ba loại ung thư da phổ biến nhất gồm:

Ung thư biểu mô tế bào đáy (BCC)

Chiếm hơn 80% các ca, phát triển chậm, hiếm khi di căn.

Ung thư biểu mô tế bào vảy (SCC)

Phổ biến thứ hai, có khả năng lan rộng nếu không điều trị.

Ung thư hắc tố (melanoma)

Ít gặp nhưng nguy hiểm nhất, có thể di căn nhanh đến cơ quan khác.

Dấu hiệu thường gặp bao gồm các đốm da bất thường, loét da lâu lành, nốt ruồi thay đổi hình dạng hoặc màu sắc. Việc phát hiện sớm sẽ giúp tăng hiệu quả điều trị lên đến hơn 90%.

Phân loại nguyên nhân gây ung thư da (theo nhóm yếu tố nguy cơ)

Ung thư da có thể xuất phát từ nhiều nguyên nhân khác nhau, không chỉ đơn thuần là do tiếp xúc với ánh nắng mặt trời. Việc phân loại các yếu tố nguy cơ theo từng nhóm cụ thể sẽ giúp người đọc dễ dàng nhận diện và điều chỉnh lối sống, thói quen sinh hoạt để chủ động phòng ngừa bệnh từ sớm.

Nhóm tác nhân vật lý

Tia cực tím (UV) là nguyên nhân hàng đầu gây ung thư da, đặc biệt là khi tiếp xúc thường xuyên mà không có biện pháp bảo vệ như dùng kem chống nắng hoặc mặc quần áo che chắn. Tia UVB làm tổn thương lớp biểu bì, trong khi UVA xâm nhập sâu và phá hủy mô liên kết dưới da, kích thích đột biến DNA tế bào da.

Tắm nắng quá mức, sử dụng giường tắm nắng nhân tạo (solarium) cũng là nguyên nhân tăng nguy cơ ung thư da hắc tố. Nguy cơ này càng cao nếu tiếp xúc nhiều từ nhỏ hoặc bị cháy nắng nặng nhiều lần.

Nhóm yếu tố hóa học

Tiếp xúc kéo dài với một số hóa chất công nghiệp như asen, hắc ín, dầu khoáng, thuốc trừ sâu hay nhựa than đá có thể làm tăng nguy cơ ung thư da, đặc biệt với người làm việc trong ngành nghề đặc thù như xây dựng, công nghiệp hóa dầu.

Ngoài ra, việc sử dụng các loại mỹ phẩm không rõ nguồn gốc, đặc biệt là kem trộn có chứa corticoid, hydroquinone, thủy ngân... khiến hàng rào bảo vệ da suy yếu, làm da dễ tổn thương và tăng khả năng đột biến tế bào.

Nhóm yếu tố sinh học và nội sinh

Một số yếu tố từ bên trong cơ thể hoặc liên quan đến vi sinh vật có thể tác động âm thầm nhưng đáng kể đến nguy cơ hình thành ung thư da.

Virus HPV (Human Papillomavirus)

Một số typ virus HPV có nguy cơ cao liên quan đến ung thư da vùng sinh dục hoặc quanh hậu môn.

Suy giảm miễn dịch

Người bị suy giảm miễn dịch bẩm sinh hoặc do sử dụng thuốc ức chế miễn dịch (sau ghép tạng, điều trị ung thư khác) có nguy cơ cao bị ung thư da do cơ thể không đủ khả năng tiêu diệt tế bào đột biến.

Yếu tố di truyền và gen

Người có tiền sử gia đình bị ung thư da, đặc biệt là ung thư hắc tố, có nguy cơ mắc bệnh cao hơn. Một số hội chứng di truyền như hội chứng xeroderma pigmentosum, hội chứng Gorlin hoặc BAP1 cũng liên quan đến tăng nguy cơ hình thành ung thư da.

Yếu tố hành vi và lối sống

Lối sống không lành mạnh và các thói quen hàng ngày có thể âm thầm góp phần gia tăng nguy cơ mắc ung thư da.

Hút thuốc lá

Làm suy yếu hệ miễn dịch và tăng gốc tự do gây đột biến tế bào da.

Thiếu ngủ, stress kéo dài

Làm rối loạn nội tiết, suy giảm cơ chế tự sửa chữa DNA.

Chế độ ăn thiếu chất chống oxy hóa

Thiếu vitamin C, E, beta-caroten cũng ảnh hưởng đến khả năng bảo vệ da khỏi tổn thương.

Ai là người có nguy cơ cao bị ung thư da?

Không phải ai cũng có nguy cơ mắc ung thư da như nhau. Một số nhóm đối tượng đặc biệt dễ bị tổn thương bởi các tác nhân gây hại từ môi trường hoặc yếu tố di truyền. Việc nhận biết mình thuộc nhóm nguy cơ cao sẽ giúp chủ động theo dõi các dấu hiệu bất thường trên da và thăm khám kịp thời.

• Người có làn da sáng màu, mắt xanh hoặc tóc vàng đỏ.
• Người làm việc ngoài trời thường xuyên như nông dân, công nhân xây dựng, ngư dân.
• Người có tiền sử cháy nắng nghiêm trọng hoặc tổn thương da do ánh nắng.
• Người từng mắc các bệnh về da mãn tính như viêm da, sẹo cũ, vết loét lâu lành.
• Người có tiền sử ghép tạng, sử dụng thuốc ức chế miễn dịch lâu dài.
• Người có tiền sử gia đình mắc ung thư da, đặc biệt là melanoma.

Làm gì để phòng ngừa ung thư da?

Để giảm nguy cơ mắc ung thư da, mỗi người cần chủ động thực hiện các biện pháp bảo vệ và sàng lọc sức khỏe định kỳ:

• Tránh tiếp xúc trực tiếp với ánh nắng mặt trời từ 10g - 16g. Nếu phải ra ngoài, nên mặc quần áo dài tay, đội mũ rộng vành và đeo kính râm chống tia UV.
• Sử dụng kem chống nắng phổ rộng (broad-spectrum SPF từ 30 trở lên) mỗi ngày, kể cả khi trời nhiều mây.
• Không sử dụng giường tắm nắng nhân tạo (solarium) và tránh tắm nắng quá mức.
• Kiểm tra da định kỳ mỗi tháng, tự theo dõi các nốt ruồi, đốm da bất thường. Nếu thấy dấu hiệu thay đổi kích thước, màu sắc, có cảm giác ngứa rát hoặc chảy máu, cần đi khám sớm.
• Duy trì lối sống lành mạnh như ăn uống đủ chất, tăng cường rau xanh và trái cây, ngủ đủ giấc, tránh stress.
• Tuyệt đối không sử dụng kem trộn không rõ thành phần và nguồn gốc, đặc biệt các loại có chứa corticoid hoặc chất tẩy mạnh.

Ung thư da là bệnh có thể phòng ngừa hiệu quả nếu được nhận diện sớm các yếu tố nguy cơ và áp dụng đúng cách các biện pháp bảo vệ da. Trong bối cảnh khí hậu ngày càng khắc nghiệt và lối sống hiện đại thiếu kiểm soát, việc nâng cao ý thức cộng đồng và chăm sóc da đúng cách chính là chìa khóa quan trọng để đẩy lùi căn bệnh nguy hiểm này.