Những sự thay đổi và phát triển tâm lý trẻ 5 - 13 tuổi

Khi trẻ bắt đầu rời khỏi ngôi nhà mầm non thì sẽ không còn nhìn nhận mình là “cái rốn vũ trụ” ở mẫu giáo hay ở nhà nữa mà chuyển sang chấp nhận bản thân chính là một thành viên trong tập thể. Vậy sự phát triển tâm lý trẻ 5 - 13 tuổi diễn ra như thế nào?

Tri giác phát triển

Sự phát triển tri giác của trẻ từ 5 đến 13 tuổi mang tính không ổn định. Tri giác ở trẻ thường bắt đầu với những hành động trực quan. Đến cuối tuổi tiểu học, tri giác của trẻ sẽ bắt đầu mang tính xúc cảm. Trẻ sẽ rất dễ bị thu hút bởi những sự vật, hiện tượng có màu sắc sặc sỡ và hấp dẫn. Khi ấy, tri giác của trẻ đã mang tính mục đích và phương hướng rõ ràng.

Tri giác phát triển là một trong số những sự thay đổi và phát triển tâm lý trẻ 5 - 13 tuổi

Trẻ bắt đầu làm việc có chủ định, biết sắp xếp công việc nhà, kế hoạch học tập, biết làm những bài tập từ dễ cho đến khó…

Cha mẹ và thầy cô có thể dựa vào những đặc điểm này để tìm cách thu hút trẻ tham gia vào những hoạt động sôi nổi và đầy màu sắc. Những hoạt động này sẽ kích thích trẻ cảm nhận và tri giác ngày càng trở nên chính xác.

Nhận thức lý tính phát triển

Ở giai đoạn phát triển này, tư duy và tâm lý của trẻ tiểu học chủ yếu là tư duy trực quan hành động và mang đậm tính xúc cảm. Khả năng khái quát hóa tiến bộ dần khi trẻ bắt đầu vào lớp 1 đến lớp 5; trẻ lớp 4, lớp 5 bắt đầu biết khái quát hóa lý luận.

Cùng với sự phát triển của não bộ, óc tưởng tượng, tư duy sáng tạo của trẻ từ 6 đến 12 tuổi ngày càng phát triển phong phú hơn. Hình ảnh tưởng tượng khi trẻ đang lớp 1 chưa bền vững, còn đơn giản và dễ thay đổi. Tuy vậy, đến năm cuối tiểu học, trí tưởng tượng tái tạo ở trẻ đã bắt đầu hoàn thiện.

Từ hình ảnh cũ, trẻ đã bắt đầu biết tái tạo ra những hình ảnh mới. Lúc này, trí tưởng tượng sáng tạo của trẻ cũng tương đối phát triển. Trẻ đã bắt đầu làm văn, làm thơ, vẽ tranh…

Sự phát triển về ngôn ngữ

Khi tới độ tuổi tiểu học, trẻ sẽ bắt đầu thành thạo kỹ năng đọc viết. Sự phát triển về ngôn ngữ trong tâm lý của trẻ em tiểu học đó là trẻ có khả năng tự đọc, tự nhận thức về thế giới xung quanh và tự khám phá về bản thân dựa vào những kênh thông tin khác nhau.

Khả năng ngôn ngữ của trẻ dần phát triển theo thời gian

Ngôn ngữ đóng một vai trò rất quan trọng trong việc giúp cho trẻ bày tỏ được tình cảm, suy nghĩ, cảm xúc, trí tưởng tượng một cách toàn diện ra bên ngoài thông qua văn nói hoặc văn viết.

Không chỉ vậy, với khả năng ngôn ngữ trong giai đoạn phát triển tâm lý của trẻ đang học tiểu học, ta có thể đánh giá được sự phát triển trí tuệ ở trẻ.

Sự phát triển về ngôn ngữ thường đồng nghĩa với sự phát triển ở trẻ nhỏ. Do đó, việc các mẹ cho bé tiếp xúc và thành thạo ngôn ngữ thứ hai không những phù hợp về thời điểm mà còn có lợi cho sự phát triển trí não ở trẻ. Ngoài ra, mẹ cũng cần phát triển não bộ của bé theo các cách khác nhau.

Điểm đặc biệt trong phát triển tâm lý trẻ 5 - 13 tuổi

Rất nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng, thời gian tập trung đối với học sinh tiểu học không quá 30 phút và thời gian tối ưu cho học sinh trung học không quá hai tiếng. Sau khoảng thời gian này, trẻ sẽ rất khó để giữ được sự tập trung.

Sự chú ý của trẻ trong giai đoạn này thường dễ bị phân tán và thiếu đi tính bền vững. Trẻ chỉ chú ý và hứng thú với những hoạt động mang tính hấp dẫn, sinh động, có màu sắc và sự vận động.

Tới giai đoạn cuối tâm lý của trẻ em tiểu học, trẻ sẽ có khả năng điều chỉnh sự chú ý của bản thân, trẻ sẽ chú ý có chủ định và dần phát triển hơn. Theo đó, trẻ sẽ có sự nỗ lực về ý chí trong các hoạt động về học tập như học thuộc một bài hát dài, một bài thơ, một công thức toán…

Bé còn cho biết giới hạn cho phép bản thân hoàn thành một việc gì đó và đặc biệt chú ý để có thể hoàn thành nhiệm vụ trong giới hạn đó. Thầy cô và cha mẹ nên giao cho trẻ những bài tập và nhiệm vụ trong giới hạn cho phép để trẻ có thể hoàn thành tốt. 

Sự phát triển về trí nhớ 

Càng về sau, trí nhớ của trẻ sẽ ngày càng tốt hơn

Ở giai đoạn đầu tiểu học, trẻ thường chủ yếu ghi nhớ máy móc. Khi bắt đầu bước vào lớp 4 hoặc lớp 5, trẻ sẽ bắt đầu ghi nhờ có ý nghĩa và lượng tri thức mà trẻ nhớ được sẽ ngày càng gia tăng. Đây chính là giai đoạn mà việc ghi nhớ có chủ định đã phát triển. Tuy vậy, hiệu quả của việc ghi nhớ có chủ định còn phụ thuộc vào sự hứng thú, mức độ tập trung, sức hấp dẫn của nội dung tài liệu đó,...

Điều mà cha mẹ cần phải làm trong giai đoạn phát triển tâm lý trẻ 5 - 13 tuổi đó là cần thấu hiểu, đồng hành với con trong giai đoạn này. Việc định hướng cho con đúng đắn sẽ quyết định đến lộ trình đi lên của trẻ sau này.

Lê Hồng

Nguồn tham khảo: Tổng hợp