Nội soi đại tràng là gì? Các phương pháp nội soi đại tràng hiện nay

Nội soi đại tràng là kỹ thuật chẩn đoán hình ảnh cho phép quan sát trực tiếp toàn bộ niêm mạc đại tràng, giúp phát hiện sớm polyp, viêm loét và các tổn thương tiền ung thư. Phương pháp này ngày càng được khuyến khích trong tầm soát sức khỏe tiêu hóa định kỳ.

Nội soi đại tràng là gì?

Nội soi đại tràng là một kỹ thuật y học sử dụng ống soi mềm có gắn camera ở đầu (gọi là ống nội soi) để quan sát trực tiếp bên trong lòng đại tràng - phần cuối của ống tiêu hóa, bao gồm manh tràng, kết tràng và trực tràng. Trong quá trình nội soi, hình ảnh từ camera sẽ được truyền lên màn hình, giúp bác sĩ theo dõi chi tiết tình trạng niêm mạc đại tràng.

Phương pháp này thường được thực hiện bằng cách đưa ống soi qua hậu môn, tiến dần qua các đoạn của đại tràng để kiểm tra các bất thường như viêm, loét, polyp hoặc các dấu hiệu bất thường khác. Nội soi đại tràng có thể được thực hiện với hoặc không gây mê, tùy thuộc vào chỉ định và tình trạng của người bệnh.

Tại sao phải nội soi đại tràng?

Nội soi đại tràng là một phương pháp quan trọng giúp phát hiện sớm và chính xác các bất thường trong đại tràng mà nhiều khi không thể nhận biết qua triệu chứng lâm sàng. Việc thực hiện nội soi đại tràng giúp:

• Tầm soát ung thư đại trực tràng: Đây là một trong những ung thư phổ biến và có tiên lượng tốt nếu được phát hiện sớm. Nội soi có thể phát hiện và loại bỏ polyp (tổn thương tiền ung thư) trước khi chúng tiến triển thành ung thư.
• Chẩn đoán nguyên nhân triệu chứng tiêu hóa: Khi bệnh nhân có biểu hiện như đau bụng kéo dài, tiêu chảy, táo bón, đi ngoài ra máu, hoặc sụt cân không rõ nguyên nhân, nội soi đại tràng giúp xác định chính xác nguyên nhân.
• Theo dõi bệnh lý mạn tính: Với những người có tiền sử viêm loét đại tràng, bệnh Crohn hoặc từng cắt polyp, nội soi được sử dụng định kỳ để theo dõi tiến triển và nguy cơ tái phát.
• Lấy mẫu mô và can thiệp điều trị: Trong quá trình nội soi, bác sĩ có thể sinh thiết mô hoặc thực hiện các thủ thuật như cắt polyp, cầm máu, giúp điều trị ngay trong một lần soi.

Các trường hợp chỉ định nội soi đại tràng

Nội soi đại tràng được chỉ định trong nhiều tình huống lâm sàng khác nhau nhằm mục đích chẩn đoán, theo dõi hoặc điều trị. Các chỉ định phổ biến bao gồm:

• Triệu chứng tiêu hóa bất thường: Nội soi đại tràng thường được chỉ định khi người bệnh xuất hiện các biểu hiện rối loạn tiêu hóa kéo dài như đau bụng âm ỉ, tiêu chảy mạn tính, táo bón kéo dài hoặc thay đổi thói quen đại tiện. Đặc biệt, khi có triệu chứng đi ngoài ra máu hoặc phân đen, bác sĩ cần kiểm tra để loại trừ các nguyên nhân tổn thương thực thể ở đại tràng, như viêm loét, polyp hay u.
• Tầm soát ung thư đại trực tràng: Ở những người khỏe mạnh từ 45 hoặc 50 tuổi trở lên, nội soi đại tràng là biện pháp tầm soát hiệu quả giúp phát hiện sớm polyp hoặc tổn thương tiền ung thư. Đối với người có tiền sử gia đình mắc ung thư đại trực tràng, việc nội soi được thực hiện sớm hơn và định kỳ để giảm nguy cơ phát hiện bệnh ở giai đoạn muộn.
• Theo dõi các bệnh lý tiêu hóa mạn tính: Đối với các bệnh nhân đã được chẩn đoán mắc viêm loét đại tràng hay bệnh Crohn, nội soi giúp đánh giá mức độ tổn thương niêm mạc và hiệu quả điều trị. Ngoài ra, người từng cắt polyp hoặc điều trị ung thư đại trực tràng cũng cần nội soi định kỳ để phát hiện tái phát hoặc tổn thương mới.
• Đánh giá bất thường trên hình ảnh học: Khi các phương tiện chẩn đoán như siêu âm, CT scan hoặc X-quang đại tràng có cản quang ghi nhận hình ảnh bất thường nghi ngờ, nội soi được thực hiện để kiểm tra trực tiếp và xác định bản chất tổn thương. Đây là bước quan trọng để củng cố chẩn đoán trước khi quyết định hướng điều trị.
• Lấy mẫu mô và can thiệp điều trị: Nội soi không chỉ mang tính chất chẩn đoán mà còn có thể thực hiện thủ thuật ngay trong quá trình soi. Bác sĩ có thể sinh thiết mô từ các tổn thương nghi ngờ, cắt polyp, xử lý chảy máu, hoặc lấy dị vật trong đại tràng. Điều này giúp người bệnh tiết kiệm thời gian và tránh phải can thiệp ngoại khoa trong nhiều trường hợp.

Các phương pháp nội soi đại tràng

Nội soi đại tràng hiện nay được thực hiện dưới nhiều hình thức khác nhau, phù hợp với từng đối tượng người bệnh và mục đích chẩn đoán. Mỗi phương pháp có đặc điểm riêng về cách thực hiện, mức độ can thiệp, và trải nghiệm của người bệnh. Dưới đây là các phương pháp phổ biến:

Nội soi đại tràng không gây mê

Đây là phương pháp truyền thống và được áp dụng phổ biến tại nhiều cơ sở y tế. Trong quá trình nội soi, người bệnh hoàn toàn tỉnh táo, có thể cảm nhận rõ các thao tác của bác sĩ khi đưa ống soi qua hậu môn và di chuyển trong lòng đại tràng. Phương pháp này không sử dụng thuốc gây mê nên hạn chế được rủi ro liên quan đến thuốc an thần, đồng thời tiết kiệm chi phí. Tuy nhiên, người bệnh có thể cảm thấy khó chịu, đầy hơi hoặc đau nhẹ trong và sau nội soi.

Nội soi đại tràng gây mê

Khác với phương pháp không gây mê, nội soi đại tràng gây mê sử dụng thuốc an thần hoặc gây mê ngắn để người bệnh ngủ sâu trong quá trình thực hiện. Điều này giúp giảm cảm giác lo lắng, đau hoặc khó chịu, đặc biệt phù hợp với những người có ngưỡng chịu đau thấp hoặc từng trải qua trải nghiệm nội soi không thoải mái. Phương pháp này đòi hỏi theo dõi sát trong và sau nội soi, đồng thời có thể kéo dài thời gian hồi phục ngắn sau thủ thuật.

Nội soi đại tràng bằng viên nang

Đây là kỹ thuật nội soi hiện đại, không xâm lấn, sử dụng một viên nang nhỏ có gắn camera bên trong. Sau khi được nuốt vào đường tiêu hóa, viên nang sẽ di chuyển tự nhiên qua ống tiêu hóa và truyền hình ảnh về thiết bị ghi dữ liệu đeo ngoài cơ thể. Phương pháp này phù hợp với những bệnh nhân không thể thực hiện nội soi ống mềm theo cách truyền thống. Tuy nhiên, nội soi viên nang chỉ mang tính chất chẩn đoán và không thể thực hiện các can thiệp như sinh thiết hay cắt polyp.

Nội soi đại tràng ảo

Nội soi ảo (Virtual Colonoscopy) là phương pháp sử dụng hình ảnh từ chụp CT để tái tạo cấu trúc lòng đại tràng dưới dạng hình ảnh ba chiều. Phương pháp này không cần đưa ống soi vào cơ thể, từ đó giảm thiểu cảm giác khó chịu. Nội soi ảo phù hợp trong tầm soát nhanh các tổn thương lớn như polyp hoặc khối u, nhưng không phát hiện được tổn thương nhỏ hoặc tổn thương phẳng, và không thể can thiệp điều trị khi cần thiết.

Quá trình thực hiện nội soi đại tràng

Để đảm bảo quá trình nội soi đại tràng diễn ra an toàn, hiệu quả và mang lại kết quả chẩn đoán chính xác, người bệnh cần lưu ý một số điểm quan trọng ở từng giai đoạn trước, trong và sau khi thực hiện thủ thuật.

Trước khi nội soi đại tràng

Giai đoạn chuẩn bị trước nội soi là yếu tố then chốt quyết định đến chất lượng hình ảnh và độ chính xác của chẩn đoán. Người bệnh cần nhịn ăn ít nhất 6 - 8 giờ trước khi nội soi và tuân thủ chế độ ăn lỏng theo chỉ định. Quan trọng nhất là quá trình làm sạch đại tràng bằng thuốc nhuận tràng theo đúng hướng dẫn của bác sĩ, thường bắt đầu từ ngày hôm trước.

Bệnh nhân cũng cần cung cấp đầy đủ thông tin về tiền sử bệnh, dị ứng thuốc, đang sử dụng thuốc điều trị (đặc biệt là thuốc chống đông, thuốc tim mạch) để bác sĩ điều chỉnh phù hợp trước khi tiến hành thủ thuật.

Trong khi nội soi đại tràng

Khi bước vào nội soi, người bệnh sẽ được hướng dẫn nằm nghiêng bên trái. Nếu thực hiện nội soi gây mê, bác sĩ sẽ tiến hành tiêm thuốc an thần trước đó. Ống nội soi mềm sẽ được đưa từ hậu môn vào trực tràng và di chuyển dọc theo các đoạn của đại tràng.

Quá trình này giúp bác sĩ quan sát toàn bộ niêm mạc đại tràng trên màn hình, phát hiện các bất thường như viêm, polyp, loét hoặc khối u. Nếu cần thiết, bác sĩ có thể tiến hành lấy mẫu sinh thiết hoặc can thiệp như cắt polyp ngay trong khi soi. Toàn bộ quá trình thường kéo dài khoảng 20 - 30 phút.

Sau khi nội soi đại tràng

Sau nội soi, người bệnh sẽ được theo dõi tại chỗ trong một thời gian ngắn, đặc biệt nếu có sử dụng thuốc an thần. Một số triệu chứng nhẹ như đầy bụng, chướng hơi hoặc đi ngoài nhiều lần có thể xảy ra và thường tự cải thiện. Bệnh nhân nên nghỉ ngơi trong ngày, tránh lái xe hoặc làm việc nặng nếu vừa được gây mê. Kết quả nội soi có thể được trả ngay hoặc sau vài ngày nếu có sinh thiết. Trong trường hợp xuất hiện các dấu hiệu bất thường sau soi như đau bụng dữ dội, sốt hoặc chảy máu hậu môn, cần báo ngay cho cơ sở y tế để được xử trí kịp thời.

Biến chứng có thể gặp sau khi thực hiện nội soi đại tràng

Mặc dù nội soi đại tràng là một thủ thuật an toàn và được thực hiện phổ biến, vẫn tồn tại một số biến chứng hiếm gặp, đặc biệt khi có can thiệp như sinh thiết hoặc cắt polyp. Các biến chứng có thể bao gồm:

• Đau bụng và chướng hơi: Sau nội soi, người bệnh có thể cảm thấy đau âm ỉ vùng bụng hoặc chướng hơi do không khí được bơm vào trong quá trình soi để làm căng đại tràng. Triệu chứng này thường nhẹ và tự hết sau vài giờ đến một ngày.
• Chảy máu: Chảy máu sau nội soi thường gặp khi có thực hiện cắt polyp hoặc sinh thiết. Máu có thể xuất hiện trong phân sau khi soi, tuy nhiên thường ở mức độ nhẹ và tự cầm. Nếu chảy máu kéo dài, máu đỏ tươi hoặc kèm theo chóng mặt, cần thông báo ngay cho bác sĩ.
• Thủng đại tràng: Đây là biến chứng nghiêm trọng nhưng hiếm gặp, xảy ra khi ống nội soi hoặc dụng cụ can thiệp làm rách thành đại tràng. Biểu hiện có thể là đau bụng dữ dội, sốt, buồn nôn hoặc co cứng thành bụng. Trường hợp này cần nhập viện và thường phải phẫu thuật xử trí.
• Phản ứng do thuốc an thần hoặc gây mê: Một số bệnh nhân có thể gặp phản ứng phụ khi dùng thuốc an thần như tụt huyết áp, khó thở, mạch chậm hoặc buồn nôn. Do đó, việc theo dõi sát sau thủ thuật là cần thiết, đặc biệt ở người cao tuổi hoặc có bệnh lý nền tim mạch, hô hấp.
• Nhiễm trùng: Tuy rất hiếm, nhưng vẫn có nguy cơ nhiễm trùng nếu dụng cụ không được khử khuẩn đúng cách hoặc người bệnh có cơ địa suy giảm miễn dịch. Các dấu hiệu như sốt kéo dài, ớn lạnh hoặc đau bụng bất thường cần được theo dõi kỹ.

Nên ăn gì và kiêng gì sau khi nội soi đại tràng?

Để hỗ trợ quá trình hồi phục niêm mạc đại tràng và hạn chế các triệu chứng khó chịu sau thủ thuật, người bệnh nên lưu ý lựa chọn thực phẩm phù hợp theo hai nhóm sau: Thực phẩm nên ăn và thực phẩm cần kiêng.

Thực phẩm nên ăn sau nội soi đại tràng

Sau khi nội soi đại tràng, người bệnh nên ưu tiên các thực phẩm dễ tiêu, ít kích thích để hỗ trợ phục hồi niêm mạc và ổn định chức năng tiêu hóa:

• Cháo loãng, súp mềm, cơm nhão: Dễ tiêu hóa, giúp hệ tiêu hóa hoạt động nhẹ nhàng hơn.
• Thịt nạc, cá hấp, trứng luộc: Cung cấp đạm nhưng ít béo, tránh kích thích nhu động ruột.
• Rau củ nấu chín kỹ (bí đỏ, cà rốt, khoai tây): Giàu chất xơ hòa tan, hỗ trợ nhu động ruột nhẹ nhàng, tránh gây đầy hơi.
• Sữa chua không đường: Giúp cân bằng hệ vi sinh đường ruột sau khi dùng thuốc tẩy ruột.
• Nước ấm, nước lọc, nước ép không đường: Duy trì đủ nước, hạn chế táo bón nhẹ sau thủ thuật.

Thực phẩm không nên ăn sau nội soi đại tràng

Bên cạnh những thực phẩm nên ưu tiên, người bệnh cũng cần tránh một số loại thực phẩm có thể gây ảnh hưởng xấu đến quá trình hồi phục sau nội soi đại tràng:

• Thực phẩm nhiều dầu mỡ, chiên xào: Khó tiêu, dễ gây kích ứng và đầy bụng.
• Thức ăn cay, nóng, có nhiều gia vị mạnh: Như ớt, tiêu, tỏi sống dễ làm tổn thương niêm mạc vừa nội soi.
• Rau sống, trái cây chưa gọt vỏ, ngũ cốc nguyên hạt: Chứa nhiều chất xơ không hòa tan, có thể gây cọ xát thành ruột.
• Đồ uống có gas, cà phê, rượu bia: Gây kích thích niêm mạc đại tràng, làm tăng nguy cơ đầy hơi, khó chịu.
• Thực phẩm lên men hoặc có nguy cơ nhiễm khuẩn cao: Như dưa muối, nem chua, dễ gây rối loạn tiêu hóa.

Những câu hỏi thường gặp

Nội soi đại tràng có đau không?

Cảm giác khi nội soi đại tràng phụ thuộc vào phương pháp thực hiện. Nếu nội soi không gây mê, người bệnh có thể cảm thấy căng tức, chướng bụng hoặc hơi đau nhẹ khi ống soi di chuyển qua các đoạn cong của đại tràng. Tuy nhiên, cảm giác này thường không kéo dài. Với nội soi gây mê, người bệnh sẽ hoàn toàn không cảm nhận đau trong suốt quá trình. Sau thủ thuật, một số người có thể cảm thấy đầy hơi nhẹ do không khí còn đọng lại trong ruột.

Nội soi đại tràng mất bao nhiêu lâu?

Thời gian thực hiện nội soi đại tràng thông thường dao động từ 20 đến 30 phút, tuỳ theo cấu trúc đại tràng của từng người và có thực hiện can thiệp (như cắt polyp hay sinh thiết) hay không. Nếu gây mê, người bệnh cần thêm thời gian hồi tỉnh sau thủ thuật, kéo dài tổng thời gian ở cơ sở y tế từ 1 - 2 giờ.

Nội soi đại tràng giá bao nhiêu?

Chi phí nội soi đại tràng thay đổi tuỳ theo phương pháp (gây mê hay không gây mê), có hay không có can thiệp, và từng cơ sở y tế. Tại Việt Nam, mức giá tham khảo thường dao động từ 1.000.000 đến 3.000.000 đồng cho nội soi thông thường, và từ 2.500.000 đến 5.000.000 đồng cho nội soi gây mê. Giá có thể cao hơn tại các bệnh viện tư hoặc trung tâm y tế cao cấp.

Nội soi đại tràng là phương pháp chẩn đoán và tầm soát hiệu quả, giúp phát hiện sớm các bất thường như polyp, viêm loét hay tổn thương tiền ung thư. Việc chuẩn bị đúng cách, lựa chọn phương pháp phù hợp và tuân thủ hướng dẫn sau thủ thuật sẽ giúp nâng cao độ chính xác và đảm bảo an toàn. Nội soi định kỳ góp phần quan trọng trong việc bảo vệ sức khỏe tiêu hóa lâu dài.