PLGF là gì? Vai trò của Placental Growth Factor trong thai kỳ

Tiền sản giật và các rối loạn tăng huyết áp trong thai kỳ là nguyên nhân hàng đầu gây tử vong mẹ và thai nhi trên toàn cầu, ảnh hưởng đến khoảng 2 - 8% thai kỳ. Những biến chứng này không chỉ gây nguy hiểm trong thai kỳ mà còn để lại hậu quả lâu dài cho sức khỏe của mẹ và bé. Trong những năm gần đây, các chỉ dấu sinh học như PLGF (Placental Growth Factor) đã mở ra hướng đi mới trong việc phát hiện sớm, chẩn đoán và điều trị hiệu quả các rối loạn này. Bài viết này sẽ giúp bạn giải đáp PLGF là gì, chức năng sinh học, vai trò trong thai kỳ và ứng dụng lâm sàng trong quản lý tiền sản giật.

PLGF là gì?

PLGF (Placental Growth Factor) là một glycoprotein thuộc họ yếu tố tăng trưởng nội mô mạch máu (VEGF), được phát hiện lần đầu tiên vào năm 1991. PLGF chủ yếu được biểu hiện trong nhau thai, mặc dù cũng xuất hiện với mức độ thấp ở các mô khác như tim, phổi, tuyến giáp, gan và cơ xương. Gen PLGF ở người nằm trên nhiễm sắc thể 14q24, mã hóa bốn đồng dạng (isoforms) PLGF-1, PLGF-2, PLGF-3 và PLGF-4, trong đó PLGF-1 và PLGF-2 là phổ biến nhất trong thai kỳ. PLGF được tiết ra dưới dạng homodimer glycosyl hóa và liên kết đặc hiệu với thụ thể VEGFR-1 (FLT-1) và dạng hòa tan của nó (sFlt-1), nhưng không liên kết với VEGFR-2.

Chức năng sinh học

PLGF có vai trò quan trọng trong nhiều quá trình sinh học, đặc biệt trong thai kỳ:

• Tăng sinh mạch máu: PLGF kích thích sự hình thành mạch máu mới (angiogenesis) trong nhau thai, đảm bảo cung cấp đủ oxy và dưỡng chất cho thai nhi thông qua hệ thống mạch máu nhau thai phát triển tốt.
• Tương tác với VEGF: PLGF hoạt động phối hợp với yếu tố tăng trưởng nội mô mạch máu (VEGF) để điều hòa quá trình hình thành mạch máu, đặc biệt trong điều kiện thiếu oxy (hypoxia). PLGF có thể tăng cường tín hiệu của VEGF bằng cách giải phóng VEGF khỏi thụ thể sFlt-1, từ đó thúc đẩy angiogenesis.
• Điều hòa miễn dịch: PLGF ảnh hưởng đến hoạt động của các tế bào miễn dịch như đại thực bào, góp phần vào quá trình viêm và sửa chữa mô, đồng thời hỗ trợ quá trình xâm nhập của tế bào lá nuôi (trophoblast) vào thành tử cung.

Vai trò của PLGF trong thai kỳ

Trong thai kỳ, vai trò của PLGF là gì? PLGF phản ánh sự phát triển của nhau thai và đóng vai trò thiết yếu trong việc đảm bảo cung cấp máu và dưỡng chất cho thai nhi.

Biểu hiện của PLGF trong thai kỳ

Trong một thai kỳ bình thường, nồng độ PLGF trong huyết thanh mẹ thay đổi theo giai đoạn thai kỳ. PLGF bắt đầu tăng từ tuần thứ 11 - 12, đạt đỉnh vào khoảng tuần thứ 26 - 30, sau đó giảm dần cho đến khi sinh. Sự suy giảm này được cho là nhằm bảo vệ mẹ khỏi nguy cơ xuất huyết quá mức khi sinh. Sự thay đổi nồng độ PLGF phản ánh sự phát triển của hệ thống mạch máu nhau thai và sự thích nghi của cơ thể mẹ với thai kỳ.

Vai trò trong sự phát triển của thai nhi

Yếu tố tăng trưởng nhau thai (PLGF) đóng vai trò trung tâm trong sự phát triển của nhau thai và thai nhi, thông qua điều hòa hệ thống mạch máu và hỗ trợ trao đổi dưỡng chất hiệu quả giữa mẹ và con

• Phát triển nhau thai: PLGF thúc đẩy sự hình thành và tái cấu trúc các động mạch xoắn (spiral arteries) trong nhau thai, tạo ra một mạng lưới mạch máu có sức cản thấp, đảm bảo cung cấp máu hiệu quả cho thai nhi. Quá trình này rất quan trọng để duy trì sự phát triển bình thường của nhau thai.
• Phát triển thai nhi: Bằng cách hỗ trợ cung cấp oxy và dưỡng chất qua nhau thai, PLGF gián tiếp góp phần vào sự tăng trưởng và phát triển của thai nhi. Các nghiên cứu cho thấy nồng độ PLGF thấp có liên quan đến hạn chế tăng trưởng trong tử cung (IUGR) và các biến chứng thai kỳ khác.

PLGF và mối liên hệ với tiền sản giật

Tiền sản giật là một rối loạn đa hệ thống trong thai kỳ, đặc trưng bởi tăng huyết áp (huyết áp ≥140/90 mmHg) và tổn thương cơ quan (thường là protein niệu ≥300 mg/24 giờ) sau tuần thứ 20 của thai kỳ. Tiền sản giật ảnh hưởng đến khoảng 3 - 5% thai kỳ và là nguyên nhân chính gây tử vong mẹ và thai nhi, đặc biệt ở các quốc gia đang phát triển. Nếu không được chẩn đoán và quản lý kịp thời, tiền sản giật có thể dẫn đến các biến chứng nghiêm trọng như hội chứng HELLP, co giật sản giật (eclampsia), hoặc thai chết lưu.

Nồng độ PLGF trong huyết thanh mẹ giảm đáng kể ở những phụ nữ phát triển tiền sản giật, đặc biệt trong các trường hợp khởi phát sớm (trước 34 tuần thai). Sự giảm này thường xuất hiện trước khi có các triệu chứng lâm sàng, cho thấy PLGF là một dấu hiệu sớm của rối loạn hình thành mạch máu nhau thai. Sự mất cân bằng giữa các yếu tố tăng trưởng mạch máu (như PLGF) và các yếu tố ức chế mạch máu (như sFlt-1) được cho là nguyên nhân chính gây ra rối loạn chức năng nội mô và tăng huyết áp trong tiền sản giật. Các nghiên cứu cho thấy nồng độ PLGF thấp có liên quan đến hạn chế tăng trưởng thai nhi (FGR) và các kết cục bất lợi khác như sinh non hoặc thai chết lưu.

Tỷ lệ sFlt-1/PLGF là một chỉ số quan trọng trong việc đánh giá nguy cơ tiền sản giật. sFlt-1 (soluble fms-like tyrosine kinase-1) là một thụ thể hòa tan ức chế quá trình hình thành mạch máu bằng cách liên kết với PLGF và VEGF, làm giảm khả năng hoạt động của chúng. Trong tiền sản giật, nồng độ sFlt-1 tăng cao, trong khi PLGF giảm, dẫn đến tỷ lệ sFlt-1/PLGF tăng. Một tỷ lệ cao (ví dụ: >38) có độ nhạy và giá trị dự báo âm tính cao trong việc xác định tiền sản giật, đặc biệt là ở phụ nữ có triệu chứng nghi ngờ trước 35 tuần thai. Chỉ số này được sử dụng rộng rãi trong thực hành lâm sàng để phân tầng nguy cơ và hỗ trợ quyết định điều trị.

Ứng dụng lâm sàng của xét nghiệm PLGF

Xét nghiệm PLGF đang ngày càng được ứng dụng rộng rãi trong lâm sàng sản khoa, với vai trò quan trọng trong chẩn đoán sớm tiền sản giật, theo dõi thai kỳ nguy cơ cao, và hỗ trợ bác sĩ trong các quyết định điều trị.

Chẩn đoán sớm tiền sản giật

Xét nghiệm PLGF, đặc biệt khi kết hợp với tỷ lệ sFlt-1/PLGF, có độ nhạy cao (96%) và giá trị dự báo âm tính (98%) trong việc chẩn đoán tiền sản giật cần can thiệp sinh trong vòng 14 ngày ở phụ nữ có triệu chứng nghi ngờ từ tuần 20 đến 35 của thai kỳ. Điều này cho phép phát hiện sớm các trường hợp nguy cơ cao, giảm thời gian chẩn đoán từ trung bình 4 ngày xuống còn khoảng 2 ngày, từ đó cải thiện kết cục cho mẹ và bé. 

Theo dõi và quản lý thai kỳ

Xét nghiệm PLGF được sử dụng để theo dõi phụ nữ có nguy cơ cao, chẳng hạn như những người có tiền sử tiền sản giật, tăng huyết áp mạn tính, hoặc tiểu đường. Nồng độ PLGF thấp (<5th percentile hoặc ≤100 pg/mL) cho thấy nguy cơ cao xảy ra các kết cục bất lợi như sinh non, hạn chế tăng trưởng thai nhi, hoặc thai chết lưu. Ngược lại, nồng độ PLGF bình thường giúp loại trừ tiền sản giật trong vòng 1 - 2 tuần, cho phép giảm tần suất theo dõi không cần thiết và giảm lo lắng cho bà mẹ.

Hướng dẫn điều trị

Thông tin từ xét nghiệm PLGF hỗ trợ bác sĩ đưa ra các quyết định điều trị kịp thời, bao gồm:

• Quản lý huyết áp: Sử dụng thuốc hạ huyết áp hoặc magiê sulfat để ngăn ngừa co giật sản giật.
• Quyết định thời điểm sinh: Nồng độ PLGF thấp hoặc tỷ lệ sFlt-1/PLGF cao có thể thúc đẩy quyết định sinh mổ sớm, đặc biệt trong các trường hợp tiền sản giật khởi phát sớm.
• Can thiệp dự phòng: Các nghiên cứu đang khám phá việc sử dụng aspirin liều thấp hoặc heparin phân tử thấp ở những bệnh nhân có nồng độ PLGF thấp để cải thiện kết cục thai kỳ. 

Trên đây là những thông tin chúng tôi cung cấp đến bạn để giải đáp cho thắc mắc PLGF là gì. PLGF là một yếu tố tăng trưởng quan trọng trong quá trình hình thành mạch máu nhau thai và phát triển thai nhi. Sự giảm nồng độ PLGF trong huyết thanh mẹ là dấu hiệu sớm của các rối loạn như tiền sản giật, hạn chế tăng trưởng thai nhi, và các biến chứng thai kỳ khác. Xét nghiệm PLGF, đặc biệt khi kết hợp với tỷ lệ sFlt-1/PLGF, đã chứng minh giá trị trong việc chẩn đoán sớm, theo dõi, và quản lý các thai kỳ nguy cơ cao.