Thiếu máu cục bộ và những điều cần biết

Thiếu máu cục bộ đặc biệt là thiếu máu cục bộ cơ tim, là một trong những bệnh lý tim mạch nguy hiểm hàng đầu hiện nay. Khi lưu lượng máu đến cơ tim hoặc một vùng mô trong cơ thể bị giảm, tim và các cơ quan không được cung cấp đủ oxy, từ đó gây đau thắt ngực, khó thở, rối loạn nhịp tim, thậm chí đột tử.

Thiếu máu cục bộ là gì?

Thiếu máu cục bộ (thường gặp nhất là thiếu máu cục bộ cơ tim) là tình trạng lưu lượng máu đến một vùng mô, cơ quan bị giảm do mạch máu bị hẹp hoặc tắc, làm cho khu vực đó không nhận đủ oxy và dưỡng chất. Với tim, đây là khi động mạch vành, đường ống dẫn máu nuôi cơ tim bị hẹp hoặc tắc một phần/hoàn toàn, khiến cơ tim bị mất oxy.

Tùy mức độ, thiếu máu cục bộ có thể diễn ra:

• Cấp tính: Tắc nghẽn đột ngột, thường do cục máu đông làm bít hoàn toàn lòng mạch, gây nhồi máu cơ tim, đột quỵ hoặc các rối loạn nhịp tim nguy hiểm.
• Mạn tính: Động mạch vành bị hẹp dần do mảng xơ vữa tích tụ lâu ngày. Lúc này, người bệnh thường xuất hiện các cơn đau thắt ngực ổn định, khó thở khi gắng sức.

Nguyên nhân dẫn đến thiếu máu cục bộ

Khi nói đến thiếu máu cục bộ, đặc biệt là ở tim, nguyên nhân chính thường liên quan đến mạch máu nuôi tim bị hẹp hoặc tắc. Một số cơ chế quan trọng gồm:

Xơ vữa động mạch

Đây là tình trạng cholesterol và các chất béo tích tụ trong thành mạch, tạo nên mảng xơ vữa. Theo thời gian, mảng xơ vữa dày lên, làm hẹp lòng động mạch, khiến máu khó lưu thông.

• Khi động mạch vành bị xơ vữa, tim không nhận đủ máu, dễ dẫn đến thiếu máu cục bộ cơ tim.
• Nếu mảng xơ vữa bị nứt vỡ, cục máu đông hình thành và có thể tắc hoàn toàn lòng mạch, gây nhồi máu cơ tim cấp.

Cục máu đông trong lòng mạch

Cục máu đông có thể hình thành ngay tại vị trí mảng xơ vữa hoặc di chuyển từ nơi khác đến, làm bít tắc đột ngột mạch máu. Khi đó, vùng mô phía sau chỗ tắc bị thiếu máu cục bộ nghiêm trọng, gây:

• Nhồi máu cơ tim.
• Đột quỵ do thiếu máu não cục bộ.
• Thiếu máu cục bộ chi (tay, chân), gây đau, tê, lạnh chi.

Co thắt động mạch vành

Đây là sự co thắt tạm thời của lớp cơ trong thành mạch vành, làm lòng mạch thu hẹp đột ngột, giảm mạnh lưu lượng máu đến tim. Cơn co thắt có thể tự qua đi, nhưng cũng có thể kéo dài, gây đau thắt ngực dữ dội và thiếu máu cục bộ cơ tim.

Các yếu tố nguy cơ làm tăng khả năng thiếu máu cục bộ

Thiếu máu cục bộ không xảy ra một cách đột ngột mà thường hình thành từ nhiều yếu tố nguy cơ tích tụ theo thời gian. Dưới đây là các yếu tố nguy cơ làm tăng khả năng thiếu máu cục bộ mà bạn cần lưu ý:

Một số yếu tố không thể thay đổi

Trong số các yếu tố làm tăng nguy cơ thiếu máu cục bộ, có những yếu tố mang tính tự nhiên và bẩm sinh mà chúng ta không thể can thiệp. Dù không thay đổi được, việc hiểu rõ chúng giúp bạn chủ động hơn trong việc thăm khám, theo dõi và phòng ngừa bệnh. Bao gồm:

• Tuổi tác: Tuổi càng cao, nguy cơ xơ vữa động mạch, tăng huyết áp, suy giảm chức năng tim mạch càng lớn.
• Giới tính: Nam giới thường có nguy cơ mắc bệnh tim mạch sớm hơn nữ. Tuy nhiên, sau thời kỳ mãn kinh, nguy cơ mắc bệnh tim mạch ở nữ giới tăng rõ rệt và gần như không còn khác biệt nhiều so với nam giới.
• Tiền sử gia đình: Nếu bố mẹ, anh chị em ruột mắc bệnh mạch vành, nhồi máu cơ tim, đột quỵ sớm, nguy cơ của bạn cũng tăng cao.

Nhóm yếu tố có thể thay đổi

Bên cạnh những yếu tố bẩm sinh, phần lớn nguyên nhân gây thiếu máu cục bộ lại xuất phát từ thói quen và lối sống hằng ngày. Cụ thể:

• Hút thuốc lá, thuốc lào: Khói thuốc làm tổn thương thành mạch, thúc đẩy xơ vữa, tăng nguy cơ thiếu máu cục bộ cơ tim và đột quỵ.
• Chế độ ăn nhiều mỡ bão hòa, nhiều cholesterol, ít rau xanh: Tăng mỡ máu, hình thành mảng xơ vữa.
• Ít vận động, thừa cân, béo phì: Làm tăng gánh nặng cho tim, dễ dẫn đến tăng huyết áp, tiểu đường, rối loạn mỡ máu.
• Tăng huyết áp, đái tháo đường, rối loạn lipid máu không được kiểm soát: Đây là bộ ba rất dễ dẫn đến bệnh mạch vành và thiếu máu cục bộ.
• Căng thẳng kéo dài, mất ngủ, stress: Làm tim phải làm việc liên tục trong tình trạng áp lực, tăng nguy cơ co thắt mạch vành.

Nhận diện và kiểm soát tốt các yếu tố nguy cơ trên là bước quan trọng trong việc phòng ngừa thiếu máu cục bộ.

Biểu hiện của thiếu máu cục bộ

Biểu hiện của thiếu máu cục bộ có thể khá đa dạng, tùy theo cơ quan bị ảnh hưởng và mức độ thiếu máu. Trong đó, thiếu máu cục bộ cơ tim là thường gặp và nguy hiểm nhất.

Đau thắt ngực

Triệu chứng phổ biến nhất của thiếu máu cục bộ cơ tim là đau thắt vùng ngực, thường:

• Cảm giác đè nặng, bóp chặt, nóng rát hoặc tức ngực.
• Vị trí: Thường ở ngực trái hoặc giữa ngực, có thể lan lên cổ, hàm dưới, vai, tay trái.
• Đau tăng lên khi gắng sức (leo cầu thang, mang vác nặng, xúc động mạnh) và giảm khi nghỉ ngơi (trong cơn đau thắt ngực ổn định).

Khó thở, mệt mỏi, đánh trống ngực

Khi tim bị thiếu máu cục bộ, khả năng bơm máu giảm, người bệnh dễ:

• Ban đầu người bệnh chỉ thấy khó thở khi hoạt động, về sau mức độ nặng lên có thể khó thở ngay cả lúc nghỉ ngơi.
• Cảm giác mệt mỏi toàn thân, không còn sức làm việc.
• Đánh trống ngực, hồi hộp, tim đập nhanh hoặc loạn nhịp.

Một số biểu hiện khác

Ngoài triệu chứng điển hình ở ngực, thiếu máu cục bộ còn có thể gây:

• Chóng mặt, choáng váng, ngất xỉu.
• Đau vùng thượng vị, khó tiêu, buồn nôn, dễ nhầm với bệnh dạ dày.
• Đau nhức lan ra tay, cổ, lưng, hàm, mồ hôi vã ra lạnh.

Đặc biệt, một số người (nhất là bệnh nhân tiểu đường, người cao tuổi) có thể bị thiếu máu cục bộ “thầm lặng”, không có triệu chứng rõ ràng, chỉ phát hiện qua khám tim mạch, điện tâm đồ, siêu âm tim, hoặc khi đã xảy ra biến chứng nặng như nhồi máu cơ tim.

Cách phòng ngừa nguy cơ mắc thiếu máu cục bộ

Phòng bệnh luôn dễ hơn chữa bệnh, đặc biệt với các bệnh lý tim mạch như thiếu máu cục bộ. Bạn có thể chủ động giảm nguy cơ bằng những biện pháp sau:

Xây dựng lối sống lành mạnh

Một trong những cách hiệu quả nhất để bảo vệ sức khỏe tim mạch và giảm nguy cơ bệnh lý là duy trì thói quen sống khoa học. Những điều chỉnh đơn giản trong sinh hoạt hằng ngày dưới đây có thể mang lại lợi ích lâu dài cho cơ thể:

• Không hút thuốc lá, tránh khói thuốc thụ động: Đây là một trong những bước quan trọng nhất để bảo vệ mạch máu và tim.
• Hạn chế rượu bia, chất kích thích: Uống nhiều rượu bia làm tăng huyết áp, rối loạn mỡ máu, gây hại cho tim.
• Tập thể dục đều đặn: Nên duy trì 30-45 phút/ngày, ít nhất 5 ngày/tuần với các môn như đi bộ nhanh, đạp xe, bơi lội, yoga… giúp cải thiện tuần hoàn, giảm mỡ máu, tốt cho tim mạch.

Chế độ dinh dưỡng tốt cho tim mạch

Bên cạnh lối sống khoa học, chế độ ăn uống đóng vai trò then chốt trong việc duy trì sức khỏe tim mạch. Việc lựa chọn thực phẩm phù hợp sẽ giúp giảm gánh nặng cho tim, hỗ trợ kiểm soát huyết áp và mỡ máu hiệu quả. Dưới đây là những nguyên tắc dinh dưỡng quan trọng bạn nên áp dụng:

• Ăn nhiều rau xanh, trái cây, ngũ cốc nguyên hạt.
• Hạn chế chất béo bão hòa, mỡ động vật, nội tạng, đồ chiên rán để giảm cholesterol xấu.
• Giảm muối, đặc biệt ở người tăng huyết áp.
• Ưu tiên dầu thực vật (dầu oliu, dầu hướng dương…), cá béo (cá hồi, cá thu) cung cấp omega-3 tốt cho tim mạch.

Khám sức khỏe định kỳ

Khám sức khỏe định kỳ 6-12 tháng/lần giúp:

• Phát hiện sớm các yếu tố nguy cơ: Tăng huyết áp, mỡ máu cao, đường huyết bất thường.
• Thực hiện các xét nghiệm tim mạch cần thiết (điện tâm đồ, siêu âm tim, đo huyết áp,…) đặc biệt với người trên 40 tuổi, người thừa cân, hút thuốc, có tiền sử gia đình mắc bệnh tim mạch.

Thiếu máu cục bộ, đặc biệt là thiếu máu cục bộ cơ tim, là bệnh lý tim mạch nguy hiểm nhưng hoàn toàn có thể phòng ngừa và kiểm soát tốt nếu bạn hiểu rõ nguyên nhân, nhận diện được các biểu hiện bất thường và chủ động thay đổi lối sống. Ngay khi nghi ngờ mình có triệu chứng của thiếu máu cục bộ, bạn nên đi khám chuyên khoa tim mạch để được tư vấn, chẩn đoán và điều trị kịp thời.