Trẻ 18 tháng chưa biết nói: Những điều cần biết và khi nào cần lo lắng?

Phát triển ngôn ngữ là một trong những kỹ năng quan trọng nhất của trẻ em. Ở độ tuổi 18 tháng, hầu hết trẻ đã bắt đầu biết nói những từ đơn giản và hiểu các chỉ dẫn cơ bản. Tuy nhiên, có không ít trẻ ở độ tuổi này vẫn chưa bắt đầu biết nói. Điều này có thể khiến các bậc cha mẹ cảm thấy lo lắng. Bài viết này sẽ cung cấp thông tin những điều cần biết về tình trạng trẻ 18 tháng chưa biết nói và giải pháp can thiệp khi trẻ chậm nói.

Sự phát triển ngôn ngữ ở trẻ 18 tháng

Sự phát triển ngôn ngữ ở trẻ 18 tháng tuổi là một giai đoạn quan trọng, đánh dấu những bước tiến đầu tiên trong khả năng giao tiếp và nhận thức. Ở giai đoạn 18 tháng tuổi, nhiều trẻ bắt đầu nói được một số từ đơn giản, tuy nhiên số lượng từ có thể thay đổi tùy theo từng trẻ. Trẻ có thể biết gọi tên người thân, đồ vật quen thuộc, và thực hiện một số mệnh lệnh đơn giản. Một số trẻ còn bắt đầu ghép hai từ lại với nhau thành câu ngắn, thể hiện mong muốn của bản thân qua lời nói hoặc cử chỉ.

Tuy nhiên, mỗi trẻ có tốc độ phát triển ngôn ngữ khác nhau. Việc trẻ 18 tháng chưa biết nói hoặc nói rất ít không phải lúc nào cũng là dấu hiệu bất thường hay cần lo lắng ngay lập tức. Một số trẻ, đặc biệt là bé trai, có thể phát triển ngôn ngữ chậm hơn bé gái, nhưng điều này không phải lúc nào cũng đúng. Các yếu tố khác như sự phát triển kỹ năng vận động, khả năng nghe hiểu cũng đóng vai trò quan trọng trong sự phát triển ngôn ngữ của trẻ.

Khi nào nên lo lắng về trẻ 18 tháng chưa biết nói?

Bạn nên chú ý và cân nhắc đưa trẻ đi khám nếu trẻ 18 tháng có các biểu hiện sau:

• Nếu trẻ 18 tháng chưa nói được ít nhất 1 - 2 từ đơn giản hoặc không có dấu hiệu bập bẹ, phụ huynh có thể cân nhắc việc tìm kiếm sự hỗ trợ chuyên môn.
• Một số trẻ có thể chưa biết dùng tay chỉ vào thứ mình muốn hoặc chỉ vào các bộ phận cơ thể, nhưng đây có thể là một phần trong sự phát triển tự nhiên của trẻ.
• Không hiểu hoặc không phản ứng với các mệnh lệnh, câu hỏi đơn giản (“lại đây”, “đừng cầm”, “gật đầu”, “đưa tay đây”,…).
• Không giao tiếp bằng bất cứ hình thức nào (lời nói, cử chỉ) kể cả khi cần giúp đỡ.
• Không có biểu hiện tương tác xã hội như nhìn vào mặt người nói chuyện, không đáp lại khi được gọi tên.

Nếu trẻ có các dấu hiệu trên, đặc biệt là không có bất kỳ từ nào hoặc không giao tiếp bằng cử chỉ, phụ huynh nên đưa trẻ đi khám để được đánh giá và can thiệp sớm nếu cần thiết.

Nguyên nhân khiến trẻ 18 tháng chưa biết nói

Sự phát triển ngôn ngữ ở trẻ 18 tháng tuổi có thể bị ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố khác nhau. Hiểu rõ những nguyên nhân khiến trẻ 18 tháng chưa biết nói giúp phụ huynh có biện pháp hỗ trợ kịp thời.​

Yếu tố di truyền

Sự phát triển ngôn ngữ có thể chịu ảnh hưởng từ yếu tố di truyền trong gia đình. Nếu trong gia đình có người từng gặp vấn đề về ngôn ngữ, khả năng trẻ chậm nói có thể cao hơn. Tuy nhiên, yếu tố di truyền thường kết hợp với môi trường và các yếu tố khác, ảnh hưởng đến sự phát triển ngôn ngữ của trẻ.

Yếu tố môi trường

Môi trường sống đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển ngôn ngữ của trẻ. Gia đình ít nói chuyện, ít đọc sách, kể chuyện, hoặc để trẻ chơi một mình, tiếp xúc nhiều với tivi, điện thoại,… khiến trẻ không có môi trường học ngôn ngữ.

Dị tật cơ quan phát âm

Trẻ mắc các dị tật như hở hàm ếch, dính thắng lưỡi, lưỡi quá dày,… sẽ gặp khó khăn trong việc phát âm đúng, dẫn đến chậm nói. Những dị tật này làm cho cấu trúc miệng, lưỡi, môi không vận động linh hoạt, khiến trẻ không thể phát âm rõ ràng, thậm chí không phát âm được một số âm cơ bản.

Vấn đề về thính lực

Khả năng nghe ảnh hưởng trực tiếp đến việc học và sử dụng ngôn ngữ. Trẻ gặp vấn đề về thính lực, như viêm tai giữa hoặc điếc bẩm sinh, có thể không nghe rõ âm thanh và lời nói, dẫn đến chậm phát triển ngôn ngữ.

Vấn đề về sự phát triển thần kinh

Một số rối loạn phát triển thần kinh, như tự kỷ hoặc chậm phát triển trí tuệ, có thể ảnh hưởng đến khả năng ngôn ngữ của trẻ. Tuy nhiên, sự phát triển ngôn ngữ ở trẻ tự kỷ có thể rất khác nhau và nhiều trẻ có thể cải thiện khả năng giao tiếp với sự can thiệp sớm. Phát hiện sớm và can thiệp kịp thời có thể giúp trẻ cải thiện khả năng ngôn ngữ và hòa nhập tốt hơn. ​

Cần làm gì khi trẻ 18 tháng chưa biết nói?

Khi trẻ 18 tháng tuổi nhưng chưa biết nói, việc can thiệp sớm và tạo môi trường phù hợp là rất quan trọng. Dưới đây là một số phương pháp hiệu quả để hỗ trợ sự phát triển ngôn ngữ của trẻ:​

Tạo môi trường giao tiếp tích cực

Hãy thường xuyên trò chuyện với trẻ về những hoạt động hàng ngày như thay tã, chuẩn bị bữa ăn hoặc chơi đùa. Việc này giúp trẻ làm quen với ngôn ngữ và kích thích sự phản hồi. Đọc sách tranh, truyện ngắn, hát các bài hát thiếu nhi giúp trẻ tiếp xúc với vốn từ phong phú, tăng hứng thú với ngôn ngữ. Cả gia đình nên thống nhất phương pháp dạy trẻ, cùng tham gia trò chuyện, chơi đùa với trẻ để tạo sự đồng bộ và nhất quán.

Khuyến khích trẻ giao tiếp phi ngôn ngữ

Cha mẹ và người chăm sóc trẻ hàng ngày nên dạy trẻ sử dụng cử chỉ như vẫy tay, chỉ tay hoặc gật đầu để diễn đạt ý muốn. Khuyến khích trẻ bắt chước hành động và âm thanh sẽ tạo nền tảng cho việc phát triển ngôn ngữ sau này. ​

Giới thiệu ngữ cảnh và từ ngữ

Người lớn nên sử dụng từ ngữ rõ ràng và đơn giản khi giao tiếp với trẻ. Nên nói chậm, nhấn mạnh các từ khóa để trẻ ghi nhớ tốt hơn. Trong các tình huống giao tiếp hàng ngày, hãy chỉ vào các vật xung quanh và gọi tên chúng. Việc này giúp trẻ nhận diện và hiểu biết về thế giới xung quanh. ​

Khuyến khích trẻ chơi nhóm

Việc chơi theo nhóm sẽ tạo cơ hội cho trẻ giao tiếp với bạn bè cùng trang lứa thông qua các hoạt động nhóm. Điều này giúp trẻ học hỏi và phát triển kỹ năng ngôn ngữ trong môi trường xã hội.​

Theo dõi sự tiến triển và tìm kiếm hỗ trợ chuyên môn

Nếu sau 18 tháng, trẻ không có sự tiến triển ngôn ngữ đáng kể hoặc có dấu hiệu chậm phát triển toàn diện, phụ huynh nên tìm kiếm tư vấn từ bác sĩ nhi khoa hoặc chuyên gia ngôn ngữ. Can thiệp chậm phát triển ngôn ngữ sớm giúp trẻ vượt qua khó khăn và phát triển ngôn ngữ hiệu quả. ​

Trẻ 18 tháng chưa biết nói không phải lúc nào cũng là bất thường. Nhưng nếu trẻ không nói được ít nhất 6 từ, không hiểu mệnh lệnh đơn giản, không giao tiếp bằng cử chỉ, hoặc không có dấu hiệu tương tác xã hội, cha mẹ nên đưa trẻ đi khám để được tư vấn chuyên môn. Cha mẹ cũng có thể làm thử bài test trẻ chậm nói tại nhà trước khi đưa con đi khám. Quan trọng hơn, việc tạo ra một môi trường kích thích ngôn ngữ sẽ giúp trẻ phát triển khả năng giao tiếp tốt hơn trong tương lai.