Trẻ chậm phát triển ngôn ngữ: Dấu hiệu và cách can thiệp kịp thời

Việc trẻ không thường xuyên bi bô ở độ tuổi tập nói có thể là dấu hiệu của vấn đề về giao tiếp hoặc trẻ chậm phát triển ngôn ngữ. Trẻ có thể gặp khó khăn trong việc diễn đạt ý tưởng của mình hoặc không thể thể hiện ý kiến của mình một cách rõ ràng. Trong trường hợp này, việc cung cấp giáo dục đặc biệt và hỗ trợ từ các chuyên gia giáo dục sẽ giúp trẻ cải thiện kỹ năng giao tiếp và phát triển ngôn ngữ. Đồng thời, việc tạo điều kiện và môi trường thúc đẩy sự phát triển ngôn ngữ trong gia đình và trường học cũng rất quan trọng.

Chậm phát triển ngôn ngữ là gì?

Chậm phát triển ngôn ngữ ở trẻ em là một trạng thái mà trẻ gặp khó khăn trong việc đạt được các mốc phát triển ngôn ngữ tiếp nhận và diễn đạt. Các biểu hiện của trạng thái này bao gồm khó khăn trong việc hiểu lời nói, phản ứng với lời nói của người khác, sự chậm trễ trong việc nói, không thể ghép từ thành câu, vốn từ ít, hoặc diễn đạt câu vụng về. Trẻ chậm phát triển ngôn ngữ là khi tới 2 tuổi mà vẫn chưa nói được khoảng 50 từ đơn hoặc chưa ghép được từ thành câu.

Tình trạng trẻ chậm phát triển ngôn ngữ chiếm tỷ lệ khoảng 20%. Đa số trẻ có thể bắt kịp đà phát triển khi đến 4 tuổi nếu nhận được sự can thiệp sớm và tích cực. Tuy nhiên, một số trẻ vẫn có thể gặp khó khăn về ngôn ngữ sau 4 tuổi, vì vậy việc can thiệp lâu dài là cần thiết.

Một số yếu tố nguy cơ của chậm phát triển ngôn ngữ bao gồm trẻ em trai có tỷ lệ mắc nhiều hơn gấp 3 lần so với trẻ em gái, gia đình có người mắc chậm phát triển ngôn ngữ và trẻ sinh non, trẻ nhẹ cân khi sinh, hoặc có các biến chứng trong quá trình sinh.

Một số nguyên nhân trẻ chậm phát triển ngôn ngữ

Chậm phát triển ngôn ngữ ở trẻ có thể do nhiều nguyên nhân khác nhau, từ các yếu tố sinh học đến ảnh hưởng từ môi trường xã hội. Dưới đây là một số nguyên nhân thường gặp:

• Khiếm thính bẩm sinh/tai nạn: Khả năng nghe bị hạn chế có thể ảnh hưởng đến khả năng phát âm và học ngôn ngữ của trẻ. Trẻ khiếm thính có thể do các vấn đề sinh học hoặc tai nạn, và nó có thể ảnh hưởng đến giao tiếp của trẻ.
• Tự kỷ: Chậm phát triển ngôn ngữ có thể là một biểu hiện của tự kỷ. Tuy nhiên, không phải mọi trẻ chậm phát triển ngôn ngữ đều mắc tự kỷ. Trẻ tự kỷ thường gặp khó khăn trong giao tiếp và không có sự quan tâm đến người khác.
• Khuyết tật bẩm sinh: Các khuyết tật về cơ quan phát âm như thiếu năng, tật dính lưỡi có thể gây ra vấn đề về phát âm và ngôn ngữ cho trẻ. Một số khuyết tật có thể được giải quyết thông qua các phương pháp y tế.
• Thiếu tương tác gia đình: Trẻ cần sự quan tâm và tương tác từ gia đình để phát triển ngôn ngữ. Môi trường gia đình thiếu quan tâm, thiếu tình thương có thể gây ra vấn đề trong việc phát triển ngôn ngữ của trẻ.
• Yếu tố môi trường trong thai kỳ: Các yếu tố như sinh non, sinh thiếu tháng, thai phụ mắc bệnh, hoặc ảnh hưởng từ môi trường ô nhiễm có thể ảnh hưởng đến sự phát triển ngôn ngữ của bé.

Một số biểu hiện của trẻ chậm phát triển ngôn ngữ

Chậm phát triển ngôn ngữ có thể xuất hiện đơn độc ở trẻ hoặc là một trong nhiều triệu chứng của các rối loạn giao tiếp và phát triển khác. Do đó, phụ huynh cần lưu ý phát hiện các triệu chứng bất thường khác đi kèm, bao gồm:

• Trẻ có thể gặp vấn đề về hàm mặt hoặc khó khăn trong việc phát âm đúng các từ ngữ.
• Trẻ có thể kém phản ứng với âm thanh hoặc không hiểu lời nói, mệnh lệnh. Kiểm tra thính lực là cần thiết trong các trường hợp bất thường về vấn đề phát triển ngôn ngữ.
• Trẻ có thể gọi ít đáp ứng, ít nhìn vào mắt, thờ ơ, ít chơi với bạn bè cùng lứa, không chia sẻ mối quan tâm, không sử dụng các cử chỉ như chỉ ngón tay, vẫy tay chào, gật đầu/lắc đầu.
• Bao gồm các động tác chơi tay, vẫy tay bất thường, đi kiễng chân, quay tròn người, tập trung vào một đồ vật cụ thể hoặc các hành vi khác không bình thường.
• Trẻ có thể rất khó ngồi yên, khó tập trung chú ý trong thời gian dài.
• Trẻ có thể thường xuyên có các cơn cáu giận mạnh mẽ, không rõ nguyên nhân.

Cách can thiệp kịp thời giúp trẻ chậm phát triển ngôn ngữ cải thiện kỹ năng

Vui chơi cùng trẻ là cách tốt nhất để giúp họ phát triển ngôn ngữ. Thông qua các hoạt động tương tác với cha mẹ hoặc trẻ em khác, trẻ sẽ bắt chước cách phát âm, diễn đạt mong muốn và hiểu yêu cầu của người khác. Trong quá trình cùng bé chơi những trò chơi phát triển ngôn ngữ cho bé, cha mẹ có thể thực hiện các điều sau:

• Diễn đạt theo những gì trẻ đang làm: Sử dụng lời để mô tả những hoạt động hoặc sự quan tâm của trẻ để cung cấp môi trường giàu lời nói cho trẻ. Hãy nói chậm, rõ ràng và sử dụng câu ngắn và nhấn mạnh, ví dụ "đẩy ô tô", "mở cửa".
• Làm mẫu với các từ ngữ mà bạn muốn trẻ phát âm: Hãy phát âm rõ ràng các từ bạn muốn trẻ học. Khen ngợi bất kỳ nỗ lực phát âm nào của trẻ, dù chưa hoàn hảo.
• Hạn chế việc sử dụng câu mệnh lệnh: Quá nhiều câu mệnh lệnh hoặc câu hỏi có thể làm trẻ bối rối và từ chối nói. Thay vào đó, hãy sử dụng câu mô tả hoặc câu hỏi nhẹ nhàng. Ví dụ: Thay vì nói "con nói 'hoa' đi", hãy nói "con xem này, hoa".
• Đưa ra các lựa chọn: Cho trẻ lựa chọn và chờ đợi họ phản ứng bằng cử chỉ hoặc âm thanh. 
• Đọc sách hoặc nói chuyện với trẻ: Đọc sách hoặc nói chuyện với trẻ một cách thường xuyên, như một phần của các hoạt động hàng ngày.

Mong rằng bài viết trên giúp cho bố mẹ hiểu hơn về bé nhà mình cũng như khi có dấu hiệu trẻ chậm phát triển ngôn ngữ và cách ngăn ngừa kịp thời, bảo vệ sự phát triển của bé yêu.

Xem thêm:

• Rối loạn ngôn ngữ là gì? Nguyên nhân, triệu chứng và cách điều trị
• Phân loại rối loạn ngôn ngữ thường gặp hiện nay
• Bài tập tại nhà cho người bệnh rối loạn ngôn ngữ hiệu quả