Triệu chứng hạ kali máu: Dấu hiệu nhận biết sớm không phải ai cũng biết

Kali là khoáng chất thiết yếu giúp duy trì hoạt động bình thường của tế bào, đặc biệt là cơ và tim. Khi lượng kali trong máu giảm, cơ thể sẽ phát ra nhiều tín hiệu cảnh báo. Tuy nhiên, các triệu chứng hạ kali máu có thể dễ bị nhầm lẫn với mệt mỏi hoặc rối loạn điện giải thông thường, khiến việc chẩn đoán chậm trễ. Bài viết này sẽ giúp bạn hiểu rõ biểu hiện hạ kali máu nhẹ và nặng cũng như cách phát hiện và xử trí sớm.

Triệu chứng hạ kali máu là gì?

Hạ kali máu là tình trạng nồng độ kali trong huyết thanh dưới 3,5mmol/L, gây rối loạn chức năng của nhiều cơ quan. Tác động sinh lý của sự thiếu hụt ion kali sẽ dẫn đến các triệu chứng đa dạng, được phân thành hai cấp độ chính là nhẹ và nặng. Trong đó:

Biểu hiện nhẹ (kali từ 3,0 đến 3,5mmol/L)

Triệu chứng hạ kali máu nhẹ thường mơ hồ, dễ bị bỏ qua hoặc nhầm lẫn với tình trạng mệt mỏi thông thường nhưng vẫn ảnh hưởng đến sinh hoạt hàng ngày.

Khi bị hạ kali máu ở mức độ nhẹ, bạn có thể gặp các triệu chứng như:

• Hệ cơ - thần kinh:
  • Mệt mỏi toàn thân và yếu cơ nhẹ (thường ở chi dưới hoặc chi trên). Cảm giác này không chỉ là uể oải mà còn kèm theo giảm sức bền.
  • Chuột rút cơ bắp (thường vào ban đêm hoặc sau vận động) do cơ bắp không thư giãn kịp thời.
  • Tê bì tay chân (cảm giác như kim châm) do dấu hiệu thần kinh nhẹ.
• Hệ tiêu hóa: Rối loạn tiêu hóa nhẹ bao gồm chán ăn, buồn nôn nhẹ hoặc cảm giác đầy bụng sau bữa ăn.

Biểu hiện nặng (kali dưới 2,5 mmol/L)

Khi nồng độ kali giảm sâu, triệu chứng chuyển sang giai đoạn nặng, đòi hỏi can thiệp y tế khẩn cấp vì có thể dẫn đến biến chứng đe dọa tính mạng, ảnh hưởng nghiêm trọng đến tim, cơ và thần kinh.

Các triệu chứng hạ kali máu nặng bao gồm:

• Hệ tim mạch:
  • Rối loạn nhịp tim (tim đập nhanh bất thường - nhịp nhanh xoang), hồi hộp đánh trống ngực.
  • Thay đổi trên điện tâm đồ (ECG): Sóng T dẹt hoặc đảo ngược, xuất hiện sóng U rõ rệt và khoảng QT kéo dài. Những thay đổi này có thể dẫn đến rung thất hoặc ngừng tim.
  • Đau ngực hoặc khó chịu vùng tim.
• Hệ cơ - thần kinh:
  • Liệt mềm lan tỏa (khác liệt cứng), bắt đầu từ chi dưới lên chi trên, khiến bệnh nhân khó đứng dậy hoặc cầm nắm.
  • Suy hô hấp do yếu cơ hô hấp (cơ hoành và cơ liên sườn) gây khó thở nghiêm trọng, cần hỗ trợ thở máy.
  • Rối loạn ý thức với các biểu hiện như lú lẫn, nói chậm hoặc thậm chí là hôn mê nếu kali giảm quá thấp.
• Hệ tiêu hóa và tiết niệu:
  • Táo bón nặng hoặc liệt ruột do nhu động ruột giảm mạnh.
  • Tiểu nhiều bất thường và nước tiểu loãng do thận mất khả năng tập trung nước.

Nguyên nhân thường gặp gây hạ kali máu

Hiểu nguyên nhân gây hạ kali máu là chìa khóa để phòng ngừa hạ kali máu. Các nguyên nhân chính được chia thành nhóm mất kali và giảm hấp thu.

Mất kali

Đây là nhóm nguyên nhân phổ biến nhất gây hạ kali máu. Tình trạng mất kali là do cơ thể đào thải lượng lớn kali qua hai đường chính:

• Mất qua đường tiêu hóa:
  • Nôn mửa kéo dài hoặc tiêu chảy cấp (do nhiễm khuẩn hoặc ngộ độc thực phẩm) gây mất kali nhanh chóng.
  • Lạm dụng thuốc nhuận tràng cũng làm tăng đào thải kali qua phân.
• Mất qua thận:
  • Sử dụng thuốc lợi tiểu (như Furosemide hoặc Hydrochlorothiazide) là nguyên nhân do thuốc thường gặp nhất vì chúng làm tăng bài tiết kali qua nước tiểu.
  • Cường Aldosteron (nguyên phát hoặc thứ phát) làm thận tăng cường bài tiết kali, giữ lại natri.

Giảm cung cấp hoặc thay đổi phân bố kali

Nhóm nguyên nhân này liên quan đến chế độ ăn uống hoặc sự dịch chuyển kali vào bên trong tế bào:

• Chế độ ăn thiếu kali: Nhịn ăn dài ngày, ăn kiêng nghiêm ngặt hoặc suy dinh dưỡng khiến cơ thể không được cung cấp đủ kali. Rau quả là nguồn kali chính, thiếu chúng sẽ dẫn đến hạ kali máu dần dần.
• Dịch chuyển kali vào tế bào:
  • Nhiễm toan chuyển hóa (thường gặp ở bệnh nhân đái tháo đường) hoặc việc điều trị bằng insulin có thể thúc đẩy kali di chuyển vào tế bào, làm giảm nồng độ kali trong máu (mặc dù tổng lượng kali cơ thể có thể không thay đổi).
  • Rối loạn nội tiết như hội chứng Cushing (tăng cortisol) cũng gây dịch chuyển kali.

Các nguyên nhân khác

Bên cạnh 2 nguyên nhân phổ biến trên, hạ kali máu còn có thể xuất phát từ các nguyên nhân khác như:

• Mất qua da: Đổ mồ hôi nhiều (ví dụ ở vận động viên tập luyện cường độ cao) cũng là một con đường mất kali.
• Mất máu cấp cũng có thể góp phần gây hạ kali máu.

Khi nào cần đi khám và làm xét nghiệm?

Không chờ đến khi biểu hiện hạ kali máu nặng mới đi khám. Hãy đến cơ sở y tế ngay nếu mệt mỏi kéo dài hơn 3 - 5 ngày, yếu cơ ảnh hưởng sinh hoạt hoặc nhịp tim không đều (đánh trống ngực, chóng mặt).

Nhóm đối tượng có nguy cơ cao phải đối mặt với tình trạng hạ kali máu bao gồm bệnh nhân bệnh thận mạn, dùng thuốc lợi tiểu lâu dài, vận động viên cường độ cao hoặc người cao tuổi. Những đối tượng này nên kiểm tra định kỳ 3 - 6 tháng/lần.

Phương pháp chẩn đoán chính là xét nghiệm điện giải đồ máu, đo kali, natri, magie. Điện tâm đồ đánh giá rối loạn tim và xét nghiệm chức năng thận (creatinin, ure) để tìm nguyên nhân. Siêu âm thận hoặc xét nghiệm hormone nếu nghi ngờ nội tiết.

Cách xử trí và phòng ngừa hạ kali máu

Xử trí triệu chứng hạ kali máu phụ thuộc mức độ.

• Ở mức nhẹ, bổ sung kali đường uống dưới dạng viên nén (kali clorid) hoặc siro kết hợp điều chỉnh chế độ ăn.
• Ở mức nặng, truyền tĩnh mạch kali chậm rãi dưới giám sát ECG để tránh tăng kali đột ngột. Luôn điều chỉnh nguyên nhân gốc như ngừng thuốc lợi tiểu hoặc điều trị tiêu chảy.
• Về dinh dưỡng, tăng cường thực phẩm giàu kali như chuối, cam, khoai tây luộc, rau bina, bơ. Ăn 4000 - 5000mg kali/ngày từ thực phẩm tự nhiên. Uống đủ 2 - 2.5 lít nước, tránh đồ uống lợi tiểu như cà phê.
• Phòng ngừa hạ kali bằng cách theo dõi thuốc men, ăn uống cân bằng và kiểm tra sức khỏe định kỳ. Vận động viên nên bổ sung điện giải sau tập luyện.

Việc nhận biết sớm triệu chứng hạ kali máu giúp ngăn ngừa các biến chứng nguy hiểm cho tim và cơ. Nếu bạn thường xuyên thấy mệt mỏi, yếu cơ hoặc rối loạn nhịp tim, hãy đi khám và kiểm tra điện giải máu sớm để được chẩn đoán và điều trị kịp thời. Sức khỏe là tài sản quý giá, đừng chủ quan với những dấu hiệu tưởng chừng nhỏ bé.