Biến thể K cúm H3N2 nguy hiểm như thế nào? Biện pháp phòng ngừa

Trong bối cảnh mùa cúm năm nay đến sớm và diễn biến phức tạp tại nhiều nước, biến thể K của cúm H3N2 trở thành chủ đề được nhắc đến thường xuyên. Sự thay đổi của virus cúm không phải là điều mới, nhưng mức độ lan rộng nhanh và khả năng né miễn dịch của phân nhánh này khiến các chuyên gia y tế đặc biệt chú ý. Hiểu rõ về biến thể mới sẽ giúp mỗi người xây dựng chiến lược bảo vệ sức khỏe hiệu quả hơn, nhất là với nhóm có nguy cơ cao.

Biến thể K cúm H3N2 là gì?

Virus cúm liên tục biến đổi để thích nghi và duy trì khả năng lây lan. Đây là lý do Tổ chức Y tế Thế giới thường xuyên giám sát các chủng cúm đang lưu hành và cập nhật thành phần vắc xin cúm mùa hằng năm. Sự thay đổi của virus xảy ra theo hai cơ chế chính: Trôi kháng nguyên (các đột biến nhỏ, tích lũy dần theo thời gian) và chuyển đổi kháng nguyên (thay đổi lớn, có thể dẫn đến tình trạng nghiêm trọng).

Biến thể K của cúm H3N2 còn được gọi là phân nhóm A H3N2 K là một nhánh tiến hóa mới của virus cúm A H3N2. Chủng này đã tích lũy nhiều đột biến di truyền, chủ yếu trên protein hemagglutinin (H) phần bề mặt giúp virus bám vào tế bào người. Chính những thay đổi này khiến biến thể K trở nên khác biệt đáng kể so với chủng H3N2 tham chiếu thuộc phân nhóm J.2, vốn là mẫu được lựa chọn đưa vào vắc xin cúm mùa năm nay.

Biến thể cúm A mới nguy hiểm thế nào?

Biến thể A H3N2 phân nhánh K gây chú ý vì tốc độ lan rộng nhanh hơn các chủng H3N2 gần đây. Sau khi được ghi nhận tại Nam bán cầu, biến thể này nhanh chóng trở thành chủng chiếm ưu thế ở Anh và Nhật Bản. Tại Anh, mùa cúm năm nay bắt đầu sớm hơn khoảng năm tuần so với thông thường, với số ca tăng đầu tiên ở thanh thiếu niên và người trưởng thành trẻ. Ngay sau đó, trẻ nhỏ cũng ghi nhận tỷ lệ mắc tăng.

Theo Cơ quan An ninh Y tế Anh (UKHSA), phần lớn các ca cúm gần đây là cúm A, trong đó khoảng 84% thuộc nhóm H3N2. Đáng chú ý, 87% của số này là phân nhóm K, cho thấy khả năng lan rộng mạnh của biến thể.

Khả năng né miễn dịch

Điểm được giới khoa học quan ngại nhất ở phân nhóm K chính là khả năng “thoát miễn dịch”. Biến thể này đã tích lũy ít nhất bảy đột biến trên hemagglutinin, vị trí quan trọng giúp hệ miễn dịch nhận diện virus. Vì vậy, dù không phải là chủng hoàn toàn mới, biến thể K vẫn có thể khiến cơ thể khó nhận diện, dẫn đến nguy cơ nhiễm tăng ngay cả ở người đã từng tiêm vắc xin hoặc đã mắc cúm trước đó.

Sự né tránh miễn dịch này tương tự cơ chế trôi kháng nguyên vốn rất phổ biến của virus cúm, khiến vắc xin cúm cần được cập nhật mỗi năm theo khuyến cáo.

Mức độ nặng của bệnh

Dù hiện tại chưa có bằng chứng cho thấy biến thể K làm tăng mức độ nặng so với các chủng H3N2 trước đây, nhưng cần lưu ý rằng:

• H3N2 vốn là phân nhóm cúm gây bệnh nặng hơn H1N1, đặc biệt ở trẻ nhỏ, người cao tuổi và người có bệnh nền.
• Sự lan rộng nhanh có thể dẫn đến gia tăng số ca nhập viện, nhất là khi mùa cúm đến sớm khiến nhiều người chưa kịp tiêm vắc xin.

Các tổ chức y tế đều khuyến cáo duy trì tiêm vắc xin cúm hàng năm vì đây vẫn là biện pháp hiệu quả để giảm nguy cơ nhập viện và tử vong, bất kể biến thể mới xuất hiện.

Phân biệt biến thể cúm A mới (A/H3N2 K)

Biến thể K của cúm A/H3N2 đang được chú ý vì mang những đặc điểm khác biệt so với các nhánh H3N2 trước đây. Những thay đổi di truyền tích lũy khiến chủng này dễ lan rộng hơn và có khả năng né miễn dịch tốt hơn, từ đó nhanh chóng trở thành phân nhóm chiếm ưu thế tại một số quốc gia.

Khác biệt di truyền và kháng nguyên

Theo phân tích của Trung tâm Nghiên cứu và Chính sách Bệnh Truyền nhiễm, biến thể K của cúm A/H3N2 là kết quả của một quá trình trôi kháng nguyên mạnh mẽ, hình thành dần theo thời gian, chứ không phải một biến đổi bùng phát bất ngờ.

Những đột biến này khiến biến thể K khác biệt đáng kể so với chủng H3N2 tham chiếu được chọn cho vắc xin mùa này, góp phần giảm sự phù hợp kháng nguyên.

Lây lan nhanh, trở thành chủng chiếm ưu thế tại một số quốc gia

Dữ liệu giám sát của nhiều phòng thí nghiệm cúm cho thấy biến thể K đã tăng tần suất nhanh chóng và trở thành phân nhóm H3N2 chiếm ưu thế trong các mẫu giải trình tự tại Anh và Nhật Bản trong giai đoạn gần đây.

Việc chiếm ưu thế này xảy ra khi virus có lợi thế cạnh tranh, chẳng hạn thích nghi tốt hơn hoặc mức độ né miễn dịch cao hơn, dẫn đến lây lan nhanh trong cộng đồng.

Có dấu hiệu tăng khả năng “né tránh” miễn dịch

Do sự thay đổi trên hemagglutinin, biến thể K có thể khiến cơ thể nhận diện virus kém hơn, kể cả ở người đã từng nhiễm cúm A H3N2 trước đó, đã tiêm vắc xin cúm mùa năm nay.

Điều này dẫn đến tăng nguy cơ nhiễm, nhưng không có bằng chứng cho thấy biến thể K gây bệnh nặng hơn các chủng H3N2 trước đây. Vắc xin cúm vẫn có tác dụng bảo vệ, đặc biệt giảm nguy cơ nhập viện và biến chứng nặng.

Vắc xin cúm có phòng ngừa biến thể K cúm H3N2 không?

Một trong những câu hỏi được quan tâm nhất là hiệu quả của vắc xin trong bối cảnh biến thể K lan rộng. Theo các chuyên gia dịch tễ và dữ liệu từ WHO, vắc xin cúm hiện nay hoàn toàn có thể giúp bảo vệ trước biến thể này.

Biến thể K thuộc dạng dịch chuyển kháng nguyên, nghĩa là virus thay đổi một số vị trí trên protein bề mặt nhưng không đủ khác biệt để hệ miễn dịch mất hoàn toàn khả năng nhận diện. Vì thế, dù mức độ bảo vệ có thể giảm một phần, vắc xin vẫn:

• Giảm nguy cơ mắc bệnh có triệu chứng;
• Giảm nguy cơ nhập viện;
• Giảm biến chứng nặng và tử vong;
• Giảm khả năng lây lan trong cộng đồng.

Đây là lý do nhiều tổ chức y tế đều tiếp tục khuyến cáo tiêm vắc xin cúm hàng năm, đặc biệt cho nhóm có nguy cơ cao.

Tại Tiêm chủng Long Châu, khách hàng có thể lựa chọn nhiều loại vắc xin cúm uy tín, phù hợp cho từng nhóm tuổi và nhu cầu bảo vệ khác nhau. Dưới đây là những lựa chọn phổ biến được nhiều người tin dùng:

• Vắc xin IVACFLU-S (Việt Nam): Bảo vệ 3 chủng cúm gồm A (H3N2), A (H1N1) và cúm B (Victoria/Yamagata).
• Vắc xin Influvac Tetra: Vắc xin bất hoạt thế hệ mới, phòng 4 chủng gồm A (H1N1), A (H3N2) và hai dòng cúm B (Yamagata, Victoria). Được sử dụng phổ biến, hiệu quả tốt ở nhiều nhóm tuổi.
• Vắc xin Vaxigrip Tetra: Vắc xin cúm mùa toàn diện, bảo vệ trước 4 chủng là A (H1N1), A (H3N2) và cúm B dòng Yamagata, Victoria.

Dù lựa chọn loại vắc xin nào, bạn nên chủ động tiêm phòng càng sớm càng tốt và tham khảo ý kiến bác sĩ để được tư vấn thời điểm phù hợp. Bạn có thể đến hệ thống Tiêm chủng Long Châu để được hỗ trợ lựa chọn vắc xin và đảm bảo tiêm chủng an toàn, hiệu quả trước mùa cúm.

Cách bảo vệ sức khỏe trong mùa dịch cúm gia tăng

Ngoài tiêm vắc xin, việc thay đổi thói quen sinh hoạt hàng ngày đóng vai trò quan trọng để hạn chế nguy cơ lây nhiễm cúm. Dưới đây là những biện pháp hiệu quả được khuyến cáo:

Giữ vệ sinh cá nhân đúng cách:

• Rửa tay thường xuyên bằng xà phòng trong ít nhất 20 giây;
• Sử dụng dung dịch sát khuẩn khi không có nước sạch;
• Che miệng khi ho, hắt hơi bằng khăn giấy hoặc khuỷu tay;
• Tránh sờ tay lên mắt, mũi, miệng.

Hạn chế tiếp xúc khi có dấu hiệu bệnh:

• Chủ động nghỉ ngơi tại nhà khi sốt, ho, đau mỏi;
• Đeo khẩu trang khi tiếp xúc với người khác;
• Tránh đến nơi đông người khi chưa hồi phục.

Tăng cường hệ miễn dịch:

• Ngủ đủ giấc;
• Duy trì vận động nhẹ nhàng 30 phút/ngày;
• Ăn uống đủ chất, tăng cường thực phẩm giàu vitamin C, kẽm;
• Uống đủ nước.

Bảo vệ nhóm nguy cơ cao:

Người cao tuổi, trẻ em, phụ nữ mang thai và người có bệnh nền cần được ưu tiên tiêm phòng và theo dõi sức khỏe sát hơn trong mùa cúm. Khi xuất hiện triệu chứng bất thường, nên đưa đi khám sớm để phát hiện biến chứng kịp thời.

Sự xuất hiện và lan rộng của biến thể K cúm H3N2 cho thấy virus cúm vẫn đang tiếp tục thay đổi và có thể gây bùng phát dịch sớm hơn mọi năm. Dù vậy, tiêm vắc xin cúm mùa kết hợp với các biện pháp bảo vệ cá nhân vẫn là biện pháp hiệu quả nhất để giảm nguy cơ nhiễm bệnh và biến chứng nặng. Chủ động phòng ngừa không chỉ giúp bảo vệ bản thân mà còn góp phần giữ an toàn cho gia đình và cộng đồng trong mùa dịch cúm đang gia tăng.

Xem thêm: Cập nhật tình hình biến thể cúm A mới nhất lây lan nhanh trong cộng đồng