Chụp CT có giảm tuổi thọ không? Sự thật bạn cần biết

CT scan mang lại giá trị lớn trong chẩn đoán bệnh, nhưng cũng làm dấy lên lo lắng về nguy cơ ảnh hưởng sức khỏe lâu dài. Nhiều người băn khoăn liệu chụp CT có ảnh hưởng đến tuổi thọ không vì kỹ thuật này sử dụng tia X để tạo hình ảnh chi tiết bên trong cơ thể. Cùng đi tìm câu trả lời ngay bây giờ bạn nhé!

Chụp CT có giảm tuổi thọ không?

Lo ngại về việc tiếp xúc với tia X trong quá trình chụp cắt lớp vi tính (CT) khiến nhiều người đặt câu hỏi liệu kỹ thuật này có ảnh hưởng đến tuổi thọ hay không. Thực tế, CT là một phương pháp chẩn đoán hình ảnh tiên tiến, đóng vai trò quan trọng trong phát hiện và đánh giá nhiều loại bệnh lý. Tuy nhiên, giống như bất kỳ kỹ thuật y khoa nào, CT cũng tiềm ẩn một số rủi ro, đặc biệt liên quan đến phơi nhiễm bức xạ ion hóa, nếu lạm dụng hoặc sử dụng không đúng chỉ định.

Một lần chụp CT đơn lẻ ở người trưởng thành thường mang lại nguy cơ tăng ung thư rất nhỏ, nhưng bức xạ ion hóa có thể tích lũy nếu chụp nhiều lần, đặc biệt ở nhóm nhạy cảm như trẻ em, từ đó làm tăng nhẹ xác suất mắc ung thư suốt đời theo mô hình không ngưỡng (LNT). Nhóm nhạy cảm như trẻ em, phụ nữ mang thai hoặc bệnh nhân cần chụp nhiều lần thường chịu rủi ro cao hơn. Tuy nhiên, so với lợi ích y học, nguy cơ này vẫn được đánh giá là rất nhỏ.

Theo Ủy ban Khoa học Liên Hợp Quốc về tác động của bức xạ nguyên tử (UNSCEAR), liều bức xạ từ một lần chụp CT thường cao hơn so với X-quang thông thường, nhưng vẫn nằm trong ngưỡng kiểm soát an toàn nếu được thực hiện đúng chỉ định y khoa và không lạm dụng.

Các mô hình rủi ro (ví dụ báo cáo BEIR VII/NAS và các phân tích gần đây) cho thấy, rủi ro ung thư thêm do một CT đơn lẻ ở người lớn thường rất nhỏ (thường <1%), nhưng phụ thuộc vào liều, tuổi và giới. Các thống kê y khoa cũng khẳng định, lợi ích chẩn đoán kịp thời và chính xác từ CT thường vượt trội hơn so với nguy cơ lý thuyết về giảm tuổi thọ.

Nguyên lý hoạt động và mức độ phơi nhiễm tia X khi chụp CT

Máy chụp CT scan (chụp cắt lớp vi tính) hoạt động dựa trên nguyên lý sử dụng tia X quay quanh cơ thể theo nhiều góc độ khác nhau. Hệ thống cảm biến sẽ thu nhận các tín hiệu này và máy tính xử lý để tái tạo thành hình ảnh cắt lớp chi tiết của cơ quan bên trong. Nhờ đó, bác sĩ có thể quan sát được cấu trúc mô, xương và mạch máu ở nhiều lớp khác nhau, giúp phát hiện tổn thương hoặc khối u.

Tia X trong chụp CT ảnh hưởng như thế nào đến sức khỏe?

Tia X là một dạng bức xạ ion hóa, có khả năng xuyên qua mô cơ thể và tạo hình ảnh. Tuy nhiên, khi đi qua cơ thể, tia X có thể gây ra những thay đổi nhỏ trong DNA của tế bào. Về lâu dài, nếu tiếp xúc với liều lượng lớn hoặc nhiều lần, điều này có thể làm tăng nguy cơ đột biến tế bào và hình thành ung thư. Dù vậy, trong hầu hết các trường hợp y tế, liều tia sử dụng được kiểm soát chặt chẽ để đảm bảo an toàn và lợi ích chẩn đoán cao hơn nguy cơ.

Mức độ phơi nhiễm tia X trong chụp CT

Một lần chụp CT thường cho liều tia cao hơn so với X-quang, nhưng vẫn được tính toán trong mức an toàn cho cơ thể. Ví dụ, chụp X-quang ngực thông thường chỉ khoảng vài phần trăm mSv đến khoảng 0,1 mSv tùy tư thế. Nếu lấy mức bức xạ nền trung bình khoảng 2,4 - 3 mSv/năm (tùy khu vực), thì một lần chụp CT ngực (khoảng 4 - 8 mSv) tương đương với khoảng 1,3 - 3,3 năm phơi nhiễm bức xạ nền tự nhiên.

Tuy nhiên, CT vẫn được ưu tiên khi cần hình ảnh rõ ràng và nhanh chóng trong cấp cứu hay chẩn đoán bệnh phức tạp.

Liều tia bức xạ bệnh nhân phải chịu khi chụp CT

Mức liều bức xạ từ chụp CT phụ thuộc vào bộ phận được chụp. Trung bình, một lần chụp CT đầu khoảng 1 - 2 mSv, CT ngực khoảng 4 - 8 mSv, CT bụng/chậu thường khoảng 5 - 15 mSv. Để dễ hình dung, nếu lấy bức xạ nền trung bình xấp xỉ 2.4 - 3 mSv/năm, thì một CT ngực (khoảng 4 - 8 mSv) tương đương khoảng 1 - 3 năm bức xạ nền. (Bức xạ nền khác nhau giữa các khu vực địa lý).

Yếu tố ảnh hưởng đến mức độ nguy hiểm khi chụp CT

Mức độ nguy hiểm của việc chụp CT không giống nhau ở mọi trường hợp. Chụp CT có giảm tuổi thọ không phụ thuộc vào nhiều yếu tố như:

• Tần suất và liều tia X tích lũy: Nếu bệnh nhân chụp CT nhiều lần trong thời gian ngắn, lượng bức xạ tích lũy sẽ tăng lên, kéo theo nguy cơ tổn thương tế bào cao hơn. Tuy nhiên, với người chỉ chụp một vài lần theo chỉ định, nguy cơ này gần như không đáng kể.
• Tuổi tác và tình trạng sức khỏe của người bệnh: Trẻ em có mô và tế bào đang phát triển nhanh nên nhạy cảm hơn với tia X. Người mắc bệnh mạn tính hoặc sức đề kháng kém cũng dễ chịu tác động tiêu cực hơn so với người trưởng thành khỏe mạnh.
• Bộ phận cơ thể chụp CT: Liều bức xạ không đồng đều ở các vùng, ví dụ chụp não có mức tia thấp hơn so với chụp bụng hoặc ngực. Vì vậy, rủi ro sẽ khác nhau tùy theo vị trí được chụp.
• Kỹ thuật và thiết bị chụp: Các máy CT hiện đại được trang bị công nghệ giảm liều tia, cho phép hạn chế bức xạ mà vẫn giữ chất lượng hình ảnh tốt. Nếu chụp tại cơ sở y tế uy tín, nguy cơ phơi nhiễm sẽ thấp hơn đáng kể.

Cách giảm thiểu rủi ro và ảnh hưởng khi chụp CT

Như vậy, với câu hỏi chụp CT có giảm tuổi thọ không, câu trả lời là không đáng kể nếu không lạm dụng. Và người bệnh vẫn có thể chủ động giảm thiểu tác động của tia X nếu tuân thủ các nguyên tắc an toàn như:

• Không nên lạm dụng CT trong các trường hợp đơn giản có thể chẩn đoán bằng phương pháp khác. Việc chụp cần dựa trên nhu cầu lâm sàng rõ ràng để cân bằng lợi ích và nguy cơ.
• Cung cấp cho bác sĩ thông tin về các lần chụp CT hoặc các xét nghiệm có dùng tia X trước đây để bác sĩ cân nhắc liều lượng và tần suất chụp.
• Người bệnh không nên vì lo lắng mà yêu cầu chụp CT liên tục. Chỉ bác sĩ mới có thể quyết định khi nào việc chụp là cần thiết cho quá trình điều trị.
• Các máy CT đời mới được thiết kế để tối ưu hóa hình ảnh nhưng giảm bớt lượng bức xạ. Vì vậy hãy chọn cơ sở y tế uy tín để được hưởng lợi từ công nghệ chẩn đoán hình ảnh này.
• Đối với chụp CT có tiêm cản quang, người bệnh cần báo cáo ngay cho bác sĩ nếu bạn có tiền sử dị ứng thuốc, đặc biệt là thuốc cản quang hoặc các chất có i-ốt, hay có tiền sử hen suyễn, cường giáp, u tủy thượng thận, nhược cơ nặng.
• Với một số bệnh lý, MRI hoặc siêu âm có thể cung cấp thông tin tương đương mà không dùng tia X. Trong nhiều tình huống, đây là lựa chọn an toàn hơn, đặc biệt với trẻ em và phụ nữ mang thai.

Tác động tiêu cực từ chụp CT là có thật nhưng thường nhỏ hơn nhiều so với giá trị cứu sống mà kỹ thuật này mang lại. Trong các tình huống cấp cứu như đột quỵ, chấn thương sọ não, xuất huyết nội, CT giúp bác sĩ đưa ra quyết định điều trị trong “thời gian vàng”. Nếu không có CT, nguy cơ tử vong hoặc tàn tật vĩnh viễn còn cao hơn rất nhiều. Do đó, thay vì lo lắng chụp CT có giảm tuổi thọ không, bệnh nhân nên tuân thủ chỉ định của bác sĩ và tuyệt đối không lạm dụng.