Thuốc cản quang được sử dụng khi nào? Một số tác dụng phụ có thể gặp phải

Các loại thuốc cản quang khác nhau có thể được sử dụng tùy theo phương pháp chẩn đoán và mục tiêu cụ thể của việc chụp hình. Đôi khi, có thể được tiêm trực tiếp vào cơ thể qua tiêm intraven trước khi thực hiện quy trình chẩn đoán. Các chất cản quang thường có khả năng hấp thụ ánh sáng hoặc tia X, làm cho phần cơ thể chứa chất này trở nên sáng hơn trong hình ảnh chụp, giúp tạo ra hình ảnh rõ ràng và dễ đọc hơn cho bác sĩ và nhà chuyên môn.

Thuốc cản quang được sử dụng khi nào?

Hiện nay, thuốc cản quang đang có một vai trò quan trọng trong lĩnh vực y tế, trong chẩn đoán hình ảnh, nó có thể được dùng thông qua cách uống, tiêm dưới da hoặc tiêm trực tiếp vào mạch máu.

Qua đường uống hoặc bơm – thụt

Sử dụng qua đường uống và bơm thụt đã từng được áp dụng trong đánh giá đường tiêu hóa và tìm hiểu về đường rò. Tuy nhiên, hiện nay, do sự phát triển mạnh mẽ của nội soi và các phương pháp chẩn đoán khác, việc sử dụng thuốc qua đường uống và bơm thụt không còn phổ biến như trước. Tuy vậy, vẫn có một số trường hợp và cơ sở y tế tiếp tục sử dụng trong đánh giá đường tiêu hóa.

Chụp X-quang đường tiêu hóa trên với sử dụng cản quang thường được thực hiện trong các trường hợp sau:

• Để xác định nguyên nhân của các triệu chứng liên quan đến đường tiêu hoá, chẳng hạn như khó nuốt, buồn nôn, ợ, khó tiêu.
• Để phát hiện sự hẹp ở đoạn đường ruột phía trên, viêm loét, khối u, hoặc hẹp môn vị.
• Để xác định khu vực bị viêm ruột, hội chứng kém hấp thụ, hoặc các vấn đề liên quan đến chuyển động của ruột, như rối loạn nhu động.

Thông thường, bạn sẽ không cần phải thực hiện chụp X-quang đường tiêu hóa trên nếu không có triệu chứng về vấn đề tiêu hoá. Việc thực hiện xét nghiệm này thường được khuyến nghị khi:

• Gặp khó khăn trong việc nuốt thức ăn.
• Có nghi ngờ về tắc nghẽn ruột.
• Cảm giác đau bên trong bụng, đặc biệt khi đau tăng lên sau khi ăn.
• Gặp triệu chứng ợ nóng thường xuyên.

Trên cơ bản, việc thực hiện chụp X-quang đường tiêu hóa trên với cản quang sẽ phụ thuộc vào sự chỉ định của bác sĩ và triệu chứng cụ thể của bạn.

Đường mạch máu

Trong thời đại hiện đại, cản quang thường được sử dụng trong các kỹ thuật chẩn đoán và can thiệp tại các bộ phận mạch máu, bao gồm chụp cắt lớp vi tính (CT), chụp mạch máu số hóa xóa nền (DSA), và can thiệp nội mạch.

Trong chụp CT với sử dụng thuốc cản quang

Chụp CT, còn được gọi là chụp cắt lớp vi tính, là một kỹ thuật sử dụng tia X-quang để quét một khu vực cơ thể theo lát cắt ngang, sau đó sử dụng máy tính để tạo hình ảnh 2D hoặc 3D của phần cơ thể cần chẩn đoán. Trong trường hợp cần khảo sát tổn thương và mạch máu một cách chi tiết hơn, chuyên gia y tế sẽ tiêm một loại thuốc cản quang vào cơ thể. Thuốc này thường chứa Iodine, khi được sử dụng, nó làm cho các cấu trúc hoặc tổn thương trở nên sáng trắng trong hình ảnh CT, giúp phân biệt chúng với các cấu trúc khác xung quanh.

Trong chụp DSA và can thiệp nội mạch dưới sự hỗ trợ của máy số hóa xóa nền

Trong quá trình chụp DSA (chụp mạch máu số hóa xóa nền) và can thiệp nội mạch, bác sĩ thường phải tiêm thuốc vào mạch máu để xác định vị trí của các hẹp, tắc nghẽn, hoặc đánh giá cấu trúc mạch máu tăng sinh cần can thiệp trong quá trình điều trị.

Một số tác dụng phụ của chụp CT dùng cản quang

Tuy nhiên, sử dụng cản quang trong quá trình chụp CT cũng có thể gây ra một số tác dụng không mong muốn, đòi hỏi sự xử trí kịp thời:

Phản ứng quá mẫn (phản vệ)

Phản ứng quá mẫn của cơ thể đối với cản quang thường không phụ thuộc vào liều lượng và tốc độ tiêm thuốc. Điều này có thể xảy ra ngay cả khi tiếp xúc với một lượng nhỏ thuốc. Có nhiều loại phản ứng quá mẫn khác nhau. Triệu chứng của phản vệ thường xuất hiện trong vòng một giờ sau khi sử dụng thuốc và có thể bao gồm bừng mặt, ngứa, mày đay, phát ban, phù mạch, co thắt phế quản và thở rít, phù thanh quản và rút lõm lồng ngực, tụt huyết áp và sốc, cùng với mất ý thức.

Phơi nhiễm phóng xạ

Trong quá trình chụp CT, người bệnh tiếp xúc với bức xạ ion hóa trong một khoảng thời gian ngắn. Lượng bức xạ trong chụp CT thường lớn hơn so với chụp X-quang do chụp CT tập trung vào việc thu thập thông tin chi tiết hơn. Tuy nhiên, ngày nay, nguy cơ tiềm năng này thấp và hiếm khi xảy ra. Bác sĩ thường sử dụng liều thấp nhất của bức xạ để có thông tin y tế cần thiết mà vẫn đảm bảo an toàn sức khỏe cho bệnh nhân. Ngoài ra, hiện nay các trung tâm y tế sử dụng các thiết bị mới, tiên tiến hơn và yêu cầu ít bức xạ hơn so với trước đây.

Gây hại cho thai nhi

Phụ nữ mang thai cần thông báo cho bác sĩ trước khi chụp CT. Mặc dù bức xạ từ chụp CT không gây tổn thương cho thai nhi, tuy nhiên, bác sĩ thường khuyên phụ nữ mang thai chuyển sang các xét nghiệm an toàn hơn như siêu âm hoặc chụp cộng hưởng từ (MRI) để tránh phơi nhiễm bức xạ cho thai nhi.

Phản ứng với vật liệu tương phản

Trong một số trường hợp, bác sĩ có thể yêu cầu bệnh nhân tiêm một loại vật liệu tương phản đặc biệt qua tĩnh mạch cánh tay trước khi chụp CT. Mặc dù hiếm khi xảy ra, vật liệu tương phản có thể gây ra các vấn đề y tế hoặc phản ứng dị ứng. Hầu hết các phản ứng này thường nhẹ và gây ra phát ban hoặc ngứa da. Chúng thường biến mất nhanh chóng và nếu cần thiết, người bệnh có thể sử dụng thuốc kháng histamin để giảm triệu chứng. Trong trường hợp hiếm hoi, phản ứng dị ứng có thể rất nghiêm trọng, thậm chí có thể đe dọa tính mạng, do đó, quan trọng để thông báo cho bác sĩ nếu có tiền sử dị ứng với vật liệu tương phản.

Các yếu tố nguy cơ gây tác dụng phụ không mong muốn

Có nhiều yếu tố nguy cơ có thể dẫn đến tăng tỷ lệ xảy ra các phản ứng không mong muốn khi sử dụng cản quang ở một số bệnh nhân, bao gồm:

• Tiền sử dị ứng: Bệnh nhân có tiền sử dị ứng với cản quang chứa Iod có tỷ lệ cao hơn để tái phản ứng khi sử dụng lại cùng loại thuốc hoặc thuốc trong nhóm cản quang chứa Iod. Điều này xảy ra từ 21 - 60% trường hợp.
• Tiền sử dị ứng khác: Tiền sử dị ứng như hen suyễn có thể là yếu tố quan trọng dẫn đến phản ứng nặng. Tuy nhiên, không có bằng chứng cho thấy dị ứng với hải sản ảnh hưởng đến phản ứng.
• Bệnh tim mạch (đặc biệt là suy tim) và biến chứng tim mạch.
• Tình trạng mất nước: Bệnh nhân mắc tình trạng mất nước có thể có tỷ lệ tăng phản ứng với cản quang.
• Bệnh huyết học như hồng cầu liềm, tăng hồng cầu, u tủy.
• Bệnh về thận và sử dụng thuốc gây độc cho thận: Bệnh nhân có bệnh về thận hoặc đang sử dụng thuốc có tiềm năng gây hại cho thận có thể tăng nguy cơ phản ứng phụ với thuốc.
• Tuổi: Trẻ em và người cao tuổi có thể có nguy cơ cao hơn cho phản ứng phụ từ thuốc.
• Sử dụng các loại thuốc như chẹn beta (atenolol, metoprolol, propranolol), interleukin-2, aspirin, NSAID: Bệnh nhân cần ngừng sử dụng hoàn toàn các loại thuốc này trước khi tiêm cản quang.
• Lo âu và trầm cảm: Tình trạng tinh thần như lo âu và trầm cảm cũng có thể tác động đến tỷ lệ phản ứng không mong muốn sau khi sử dụng thuốc.

Với vai trò quan trọng trong lĩnh vực chẩn đoán hình ảnh và điều trị y tế, thuốc cản quang là một phần không thể thiếu trong việc chẩn đoán một số bệnh lý. Tuy nhiên, một số đối tượng có thể phản ứng với thuốc cản quang, cần thông báo rõ với bác sĩ về tiền sử của mình nếu đã biết về tình trạng dị ứng bạn nhé!

Xem thêm: Nguyên lý chụp X-quang và một số điều cần biết