Dấu hiệu nhận biết thiếu máu dinh dưỡng

Tình trạng thiếu máu dinh dưỡng xảy ra khi cơ thể thiếu hụt các chất dinh dưỡng quan trọng như sắt, acid folic, vitamin B12 và nhiều loại dưỡng chất khác cần thiết để sản xuất hồng cầu, duy trì sức khỏe và hoạt động bình thường của cơ thể. Thiếu máu dinh dưỡng thường xảy ra khi cơ thể không được cung cấp đủ các loại thực phẩm cần thiết hoặc không hấp thu được đủ chất dinh dưỡng từ khẩu phần ăn.

Nguyên nhân gây nên tình trạng thiếu máu

Nguyên nhân gây thiếu máu có thể xuất phát từ cả nguyên nhân cấp và mạn tính, bao gồm:

• Nhiễm ký sinh trùng đường ruột.
• Xuất huyết từ các bệnh phụ khoa như rong kinh, u xơ tử cung, hoặc xuất huyết tiêu hóa từ viêm loét dạ dày, tá tràng.
• Hấp thu kém do tiêu chảy hoặc các vấn đề liên quan đến cắt dạ dày - ruột.

Thiếu dinh dưỡng là một nguyên nhân phổ biến gây tình trạng thiếu máu. Thiếu máu dinh dưỡng xảy ra khi sản xuất hồng cầu bị giảm do thiếu một hoặc nhiều chất dinh dưỡng quan trọng cho quá trình tạo máu. Điển hình là thiếu vitamin B12, acid folic, nhưng thường gặp nhất là thiếu sắt.

Thiếu sắt là nguyên nhân gây thiếu máu quan trọng, vì nó là thành phần chủ chốt của hemoglobin và myoglobin, giúp vận chuyển oxy đến các cơ quan trong cơ thể và tham gia vào quá trình sản xuất năng lượng, tổng hợp DNA và các chức năng miễn dịch, tiêu hóa... 

Sắt có trong thực phẩm động vật như thịt, gan, cá có giá trị sinh học cao hơn so với nguồn thực vật như ngũ cốc, đậu, rau quả có giá trị sinh học thấp hơn và hấp thu kém hơn. Để tăng cường hấp thu sắt, vitamin C trong các loại trái cây như cam, chanh, ổi, kiwi, ớt đà lạt, bông cải xanh, cà chua rất hữu ích, nhưng phytat, phosphat, canxi và polyphenol lại ức chế hấp thu chất sắt. Hiện nay, khẩu phần ăn của người Việt Nam chỉ đáp ứng khoảng 30 - 50% nhu cầu sắt.

Thiếu sắt có thể xuất phát từ nhiều nguyên nhân khác nhau. Nó có thể do cung cấp không đủ trong khẩu phần ăn, đặc biệt là ở phụ nữ mang thai khi cần lượng máu tăng lên cho cả mẹ và thai nhi; hoặc do trẻ sinh non, suy dinh dưỡng từ khi còn trong bụng mẹ; hoặc do không được nuôi bằng sữa mẹ kèm thức ăn bổ sung đúng cách; hoặc do trẻ trong giai đoạn tăng trưởng nhanh và tuổi dậy thì; hoặc do ăn chay, kiêng, hoặc ăn ít thực phẩm động vật. Ngoài ra, thiếu sắt cũng có thể xuất phát từ khả năng kém hấp thu (như tiêu chảy kéo dài, viêm loét dạ dày, tá tràng) hoặc mất máu theo chu kỳ kinh nguyệt ở phụ nữ, nhiễm giun sán...

Thiếu sắt khiến da xanh, lòng bàn tay và niêm mạc nhợt nhạt. Trẻ có thể mệt mỏi, kém ăn, chậm phát triển, nhịp tim nhanh, khó thở khi gắng sức. Học đường có thể bị suy giảm, ngủ gật, chỉ số thông minh giảm. Phụ nữ mang thai thường xuyên gặp hiện tượng chóng mặt, nhức đầu, và tim đập nhanh.

Thiếu acid folic còn gọi là folat, cũng gây ra tình trạng thiếu máu. Acid folic là yếu tố quan trọng cho sự phát triển tế bào và quá trình hình thành tế bào máu. Nó có nhiều trong rau lá màu xanh, trái cây họ cam, súp lơ, bông cải xanh, thực phẩm giàu đạm như thịt, gan, trứng cá, đậu... Tuy nhiên, acid folic dễ bị mất đi khi chế biến thực phẩm, đặc biệt là khi nấu ở nhiệt độ cao hoặc nước nhiều.

Nguyên nhân thiếu hụt folat có thể xuất phát từ không cung cấp đủ trong khẩu phần ăn hoặc do kém hấp thu, đặc biệt khi có các bệnh về đường tiêu hóa hoặc do nhu cầu tăng lên ở các tình huống đặc biệt như sinh non, sốt rét, thiếu máu, mất máu hoặc do ảnh hưởng của thuốc uống. Biểu hiện của thiếu acid folic bao gồm chán ăn, nôn, tiêu chảy, viêm miệng, run chân tay, thở gấp và ngắn.

Vitamin B12 cũng cần thiết cho quá trình tổng hợp DNA và sự phát triển tế bào. Nó chủ yếu xuất hiện trong thực phẩm động vật nhưng dễ mất đi khi nấu chín. Thiếu vitamin B12 chủ yếu do các vấn đề về đường tiêu hóa hoặc chế độ ăn thiếu các loại thực phẩm động vật. Các triệu chứng của thiếu vitamin B12 có thể bao gồm rối loạn cảm giác, và các triệu chứng thần kinh khác.

Dấu hiệu nhận biết thiếu máu dinh dưỡng

Dấu hiệu cho thấy thiếu máu:

• Da xanh, lòng bàn tay nhợt, niêm mạc nhợt.
• Lừ đừ, kém tập trung khi làm việc hoặc học tập, kém vận động.
• Mệt mỏi, nhịp tim nhanh, thở nông, khó thở khi gắng sức.

Dấu hiệu thiếu oxy:

• Lừ đừ, kém tập trung khi làm việc hoặc học tập.
• Kém vận động, mệt mỏi, nhịp tim nhanh.
• Thở nông, khó thở khi gắng sức.

Dấu hiệu thiếu dinh dưỡng:

• Biếng ăn, đứng cân hay sụt cân.
• Môi khô, lưỡi láng, mất gai, móng biến dạng: Dẹt, có khía, hoặc khum hình thìa.
• Tóc khô dễ rụng, dễ gãy.
• Trẻ dưới 2 tuổi chậm biết ngồi, biết đi, chậm tăng trưởng cân nặng chiều cao.

Dấu hiệu bệnh nền:

• Đau thượng vị, tiêu phân đen, rối loạn kinh nguyệt.
• Tiền sử phẫu thuật cắt dạ dày, ruột, bệnh lý gây xuất huyết đường tiêu hóa.
• Dễ mắc các bệnh nhiễm trùng do sức đề kháng kém.

Biện pháp phòng ngừa thiếu máu dinh dưỡng

Cải thiện chế độ ăn là một bước quan trọng trong việc phòng ngừa thiếu máu dinh dưỡng. Việc lựa chọn các thực phẩm giàu sắt từ cả nguồn động vật và thực vật như thịt, gan, trứng, rau xanh, đậu, nấm... và kết hợp chúng với thực phẩm giàu vitamin C, acid folic như rau lá màu xanh, đậu quả, đậu hạt sẽ tối ưu hóa hấp thu sắt. Tránh uống sữa và trà trong bữa ăn để không ảnh hưởng đến quá trình hấp thu chất dinh dưỡng.

Ngoài việc cải thiện chế độ ăn, việc duy trì vệ sinh cá nhân và môi trường sạch sẽ cũng quan trọng để ngăn ngừa các bệnh nhiễm khuẩn và giun sán, đặc biệt là đối với trẻ nhỏ. Tẩy giun cho trẻ cần được thực hiện định kỳ mỗi 6 tháng một lần để ngăn ngừa sự phát triển của giun sán.

Điều trị các bệnh nhiễm khuẩn, ký sinh trùng và các vấn đề tiêu hóa cũng là cách tăng cường khả năng hấp thu dưỡng chất. Điều này có thể được thực hiện thông qua việc theo dõi và điều trị các bệnh lý tiêu hóa, giúp cải thiện quá trình tiêu hóa và hấp thu dinh dưỡng.

Việc bổ sung sắt đặc biệt cần thiết đối với nhóm người có nguy cơ cao. Phụ nữ mang thai cần sử dụng viên sắt và acid folic ngay khi có thai và duy trì trong suốt thời kỳ mang thai và sau khi sinh một tháng. Phụ nữ tuổi sinh sản cũng cần uống viên sắt theo hướng dẫn của chuyên gia. Đối với trẻ sinh non, trẻ sinh đa thai, trẻ sơ sinh nhẹ cân và trẻ thiếu sữa mẹ, việc lựa chọn các sản phẩm dinh dưỡng bổ sung sắt và theo dõi tình trạng thiếu máu là cần thiết.

Xem thêm:

• Đo lưu huyết não có tác dụng gì?
• Lưu lượng máu đến não ảnh hưởng đến chức năng não khỏe mạnh