Dấu hiệu trẻ không nhìn vào mắt khi nói chuyện

Giao tiếp bằng mắt là một yếu tố quan trọng trong việc phát triển kỹ năng ngôn ngữ và xã hội của trẻ nhỏ. Một trong những dấu hiệu thường thấy ở trẻ gặp khó khăn trong giao tiếp có thể là thiếu duy trì giao tiếp bằng mắt. Nếu trẻ không nhìn vào mắt khi nói chuyện, điều này có thể là biểu hiện của những vấn đề tiềm ẩn mà các bậc phụ huynh cần lưu ý. Trong bài viết này, chúng ta sẽ cùng tìm hiểu những dấu hiệu trẻ không nhìn vào mắt khi giao tiếp và tác động của điều này đối với sự phát triển của trẻ.

Nghiên cứu về giao tiếp bằng mắt và sự phát triển kỹ năng của trẻ

Một nghiên cứu mới gần đây chỉ ra rằng những trẻ em được người chăm sóc tương tác thường xuyên thông qua ánh mắt và giọng nói khi lên một tuổi sẽ có khả năng phát triển kỹ năng ngôn ngữ vượt trội hơn khi hai tuổi.

Trước khi học nói, trẻ em chủ yếu tiếp nhận các tín hiệu phi ngôn ngữ, đặc biệt là thông qua giao tiếp bằng ánh mắt và cử chỉ. Một nghiên cứu gần đây đã cho thấy những trẻ sử dụng ánh mắt để giao tiếp với người chăm sóc trong giai đoạn đầu đời có sự phát triển ngôn ngữ tốt hơn. Cụ thể, những trẻ một tuổi sử dụng ánh mắt và giọng nói khi giao tiếp với người chăm sóc thường có vốn từ vựng lớn hơn nhiều khi chúng lên hai tuổi, so với những trẻ ít sử dụng giao tiếp bằng mắt.

Kết quả nghiên cứu này nhấn mạnh tầm quan trọng của việc khuyến khích các bậc phụ huynh chú ý đến những nỗ lực giao tiếp của trẻ ngay từ khi chúng chưa thể nói được thành lời. Những nỗ lực giao tiếp phi ngôn ngữ như ánh mắt và cử chỉ là nền tảng giúp trẻ nhận biết và hiểu các tín hiệu xã hội, từ đó phát triển ngôn ngữ một cách tự nhiên. Trong nghiên cứu, các nhà khoa học đã quan sát các hành vi như cử chỉ, ánh mắt và giọng nói của trẻ 11 - 12 tháng tuổi, cùng với sự phản hồi từ người chăm sóc, để hiểu rõ hơn về cách thức những hành động này tác động đến sự phát triển ngôn ngữ.

Dấu hiệu trẻ không nhìn vào mắt khi nói chuyện

Dưới đây là một số dấu hiệu cho thấy trẻ có thể không nhìn vào mắt khi nói chuyện hoặc gặp khó khăn trong việc duy trì giao tiếp bằng mắt:

• Không duy trì ánh mắt khi trò chuyện: Nếu trẻ thường xuyên tránh nhìn vào mắt của người nói chuyện, hoặc chỉ nhìn thoáng qua rồi quay đi, đây có thể là dấu hiệu của việc không muốn giao tiếp bằng mắt.
• Hướng ánh mắt xuống dưới hoặc sang một bên: Trẻ có thể cố tình nhìn xuống đất, sang bên hoặc vào những vật xung quanh thay vì nhìn vào mắt người giao tiếp, điều này có thể thể hiện sự tránh né.
• Cảm giác lo lắng khi giao tiếp bằng mắt: Trẻ có thể có những phản ứng căng thẳng như quay đi, căng cơ mặt hoặc có thể hơi nhíu mày khi có ai đó cố gắng giao tiếp bằng ánh mắt với mình.
• Thiếu sự tương tác trong các cuộc trò chuyện: Trẻ có thể không tham gia vào các cuộc trò chuyện xã hội hoặc không phản ứng một cách thích hợp khi người chăm sóc nhìn vào mắt và nói chuyện với chúng.
• Không biết duy trì giao tiếp mắt trong môi trường xã hội: Trẻ em thường học cách giao tiếp qua ánh mắt từ rất sớm. Tuy nhiên, một số trẻ em có thể không thực hiện hành động giao tiếp bằng mắt trong môi trường xã hội, như trong các cuộc trò chuyện với bạn bè hoặc người khác ngoài gia đình.
• Có dấu hiệu rối loạn phát triển hoặc tự kỷ: Trong một số trường hợp, đặc biệt ở trẻ có dấu hiệu rối loạn phát triển hoặc tự kỷ, việc tránh giao tiếp bằng mắt có thể là một trong những triệu chứng thường thấy. Những trẻ này có thể gặp khó khăn trong việc duy trì ánh mắt trong các tình huống xã hội.

Nếu phụ huynh nhận thấy những dấu hiệu này, việc tham khảo ý kiến chuyên gia hoặc bác sĩ có thể giúp đánh giá thêm tình trạng phát triển của trẻ và tìm ra hướng hỗ trợ phù hợp.

Làm thế nào để giao tiếp bằng mắt với trẻ?

Giao tiếp bằng mắt với trẻ giúp tăng sự gắn kết và phát triển kỹ năng ngôn ngữ của bé. Là cha mẹ, bạn có thể bắt đầu chú ý hơn đến cách trẻ giao tiếp không lời trước khi bé bắt đầu nói. Chúng ta thường quen với việc trò chuyện với trẻ, nhưng việc quan sát hành vi của bé cũng quan trọng không kém. Những hành động như khi trẻ khóc, quay mặt đi hoặc nhìn bạn chằm chằm đều là cách bé cố gắng giao tiếp với bạn. Mỗi tín hiệu này cần được phản hồi một cách thích hợp để trẻ cảm thấy được chú ý. Ví dụ, khi bé nhìn bạn, bạn có thể nói: "Con đang sợ vì tiếng ồn phải không?", giúp trẻ nhận thức được cảm giác của mình và kết nối với bạn hơn.

Trẻ sơ sinh bắt đầu phát triển khả năng giao tiếp bằng mắt rất sớm. Ngay từ 4 ngày tuổi, bé đã có thể nhận diện khuôn mặt của mẹ. Để hỗ trợ quá trình này, khi bạn cho trẻ ăn, dù là bú mẹ hay bú bình, hãy tạo cơ hội để bé nhìn vào khuôn mặt của bạn, bởi khi trẻ ở độ tuổi này, tầm nhìn của bé chỉ khoảng 8 đến 15 inch, tương đương với khoảng cách giữa mặt bé và ngực bạn khi bé được ôm. Qua đó, trẻ sẽ học cách giao tiếp bằng mắt để phát triển các kỹ năng xã hội cơ bản.

Từ 8 đến 15 tháng tuổi, trẻ bắt đầu có thể duy trì sự chú ý cùng một lúc với người chăm sóc. Bé sẽ nhìn vào một đồ vật hoặc đồ chơi và sau đó quay lại nhìn vào bạn, như một cách để hướng sự chú ý của bạn vào vật mà trẻ mong muốn. Đây là cách mà trẻ sử dụng giao tiếp không lời, hay còn gọi là giao tiếp bằng cái nhìn ba chiều, bao gồm ba yếu tố: Bản thân bé, vật muốn có và bạn. Điều này cho thấy bé không chỉ hiểu rằng mình có thể ảnh hưởng đến bạn mà còn bắt đầu thể hiện sự chủ động trong việc giao tiếp.

Các nghiên cứu chỉ ra rằng tương tác trực tiếp với trẻ luôn mang lại hiệu quả hơn so với việc sử dụng phương tiện kỹ thuật số như video hay ghi âm. Trong những lần tương tác trực tiếp, trẻ sẽ học cách sử dụng giao tiếp bằng mắt một cách tự nhiên. Khi bạn phản ứng lại với những âm thanh bé phát ra, chẳng hạn bằng một nụ cười, một cử chỉ yêu thương hay lời nói, trẻ sẽ dần hình thành thói quen tạo ra những tiếng động vui vẻ để thu hút sự chú ý của bạn. Càng dành nhiều thời gian với bé, càng nhiều cơ hội cho trẻ học hỏi và hình thành mối quan hệ gắn bó với bạn.

Việc trẻ không nhìn vào mắt khi nói chuyện có thể phản ánh nhiều vấn đề khác nhau trong quá trình phát triển của trẻ. Các bậc phụ huynh nên chú ý quan sát các dấu hiệu như trẻ tránh nhìn vào mắt hoặc có phản ứng căng thẳng khi giao tiếp bằng ánh mắt để có thể phát hiện sớm các khó khăn mà trẻ có thể gặp phải. Nếu tình trạng này kéo dài hoặc ảnh hưởng nghiêm trọng đến sự phát triển xã hội của trẻ, cha mẹ nên tham khảo ý kiến của bác sĩ hoặc chuyên gia về phát triển trẻ em để nhận được sự hỗ trợ kịp thời.