Dùng thuốc kháng sinh cho người cao tuổi sao cho an toàn và hiệu quả?

Sử dụng thuốc kháng sinh ở người cao tuổi cần cân nhắc nhiều yếu tố đặc thù như bệnh lý nền, tiền sử dùng thuốc, khả năng miễn dịch, sức khỏe tổng thể… Hiểu đúng về cách dùng thuốc kháng sinh cho người cao tuổi không chỉ giúp điều trị hiệu quả mà còn giảm tác dụng phụ. Trong bài viết này, Long Châu sẽ cùng bạn tìm hiểu về thuốc kháng sinh an toàn cho người cao tuổi.

Tại sao cần dùng thuốc kháng sinh cho người cao tuổi đúng cách?

Việc sử dụng kháng sinh ở người cao tuổi đòi hỏi sự thận trọng đặc biệt do đối tượng này có đặc điểm sinh lý và nguy cơ biến chứng cao hơn so với người trẻ.

Cơ thể người cao tuổi chuyển hóa thuốc chậm hơn

Ở người cao tuổi, chức năng gan và thận là hai cơ quan chính chịu trách nhiệm chuyển hóa và thải trừ thuốc, tuy nhiên hai chức năng này thường suy giảm theo tuổi tác. Điều này khiến thuốc, đặc biệt là kháng sinh, dễ bị tích tụ trong cơ thể nếu không được dùng đúng liều lượng hoặc thời gian. Hậu quả là người bệnh có nguy cơ bị ngộ độc, tổn thương gan thận, hoặc gặp phải các tác dụng phụ nghiêm trọng khác.

Dùng sai kháng sinh dễ dẫn đến kháng thuốc

Người lớn tuổi dùng kháng sinh không đúng chỉ định, không đủ liều hoặc tự ý ngưng thuốc, vi khuẩn không bị tiêu diệt hoàn toàn mà còn dẫn đến tình trạng kháng thuốc kháng sinh. Một khi vi khuẩn đã kháng thuốc, việc điều trị sẽ trở nên khó khăn, tốn kém và có thể đe dọa tính mạng người bệnh.

Kháng sinh có thể tương tác với thuốc khác

Người cao tuổi thường mắc nhiều bệnh mãn tính và phải sử dụng nhiều loại thuốc mỗi ngày. Việc thêm kháng sinh vào phác đồ điều trị nếu không được bác sĩ cân nhắc kỹ lưỡng có thể gây tương tác thuốc. Những tương tác này có thể làm giảm hiệu quả điều trị, tăng độc tính hoặc tác dụng phụ của kháng sinh, ảnh hưởng đến tình trạng người bệnh.

Sức đề kháng yếu, dễ biến chứng khi nhiễm trùng

Khi bị nhiễm trùng, người cao tuổi thường có khả năng chống lại bệnh tật kém hơn so với người trẻ. Nếu kháng sinh không được sử dụng đúng cách, tình trạng nhiễm trùng có thể diễn tiến nhanh, gây ra các biến chứng như nhiễm khuẩn huyết, viêm phổi nặng hoặc suy đa cơ quan. Điều trị đúng và kịp thời bằng kháng sinh phù hợp giúp giảm rủi ro và kéo dài tuổi thọ cho người bệnh.

Yếu tố ảnh hưởng đến việc dùng kháng sinh cho người cao tuổi

Việc dùng thuốc kháng sinh cho người cao tuổi cần được cá nhân hóa dựa trên các yếu tố sinh lý đặc thù. Cụ thể là:

• Người cao tuổi thường có khối cơ giảm đáng kể. Điều này ảnh hưởng đến thể tích phân bố của thuốc, đặc biệt là kháng sinh tan trong nước. Tình trạng này khiến hiệu quả điều trị không ổn định và khó tiên lượng.
• Hệ miễn dịch của người cao tuổi cũng giảm hoạt động, làm giảm khả năng đáp ứng điều trị, kể cả khi dùng đúng loại kháng sinh.
• Ngoài ra, người cao tuổi thường mắc nhiều bệnh mạn tính như tăng huyết áp, đái tháo đường, suy tim. Việc dùng nhiều loại thuốc cùng lúc làm tăng nguy cơ tương tác thuốc bất lợi.
• Ở người cao tuổi, cân nặng không ổn định và chức năng thận suy giảm nên việc điều chỉnh liều kháng sinh gặp nhiều khó khăn. Dùng thuốc quá liều gây độc hoặc dưới liều khiến điều trị không hiệu quả và tăng nguy cơ kháng thuốc.
• Nhiều người cao tuổi trí nhớ suy giảm, thị lực kém, gặp khó khăn trong việc tuân thủ điều trị. Điều này dẫn đến việc quên uống thuốc, uống sai liều hoặc tự ý ngưng thuốc sớm.
• Không ít người lớn tuổi không được theo dõi y tế sát sao hoặc ít đến cơ sở khám chữa bệnh. Họ thường thiếu các xét nghiệm đánh giá chức năng gan thận định kỳ và không được điều chỉnh phác đồ điều trị phù hợp.

Nguyên tắc dùng thuốc kháng sinh cho người cao tuổi

Việc dùng thuốc kháng sinh cho người cao tuổi cần tuân thủ nghiêm ngặt các nguyên tắc chuyên môn như:

• Người cao tuổi chỉ được dùng kháng sinh khi có chỉ định rõ ràng từ bác sĩ. Kháng sinh không được sử dụng tùy tiện hoặc theo kinh nghiệm cá nhân. Nên ưu tiên lựa chọn các loại kháng sinh phổ hẹp, ít độc tính trước khi dùng kháng sinh phổ rộng. Việc này giúp giảm nguy cơ rối loạn hệ vi sinh và kháng thuốc.
• Liều lượng thuốc kháng sinh cho người cao tuổi cần được hiệu chỉnh dựa trên chức năng gan và thận của từng bệnh nhân. Việc đánh giá chức năng thận, bao gồm chỉ số lọc cầu thận (eGFR), là cần thiết trước khi kê đơn kháng sinh cho người cao tuổi để đảm bảo an toàn và hiệu quả điều trị. Việc dùng kháng sinh kéo dài không có chỉ định rõ ràng cần được tránh tuyệt đối để giảm nguy cơ kháng thuốc và độc tính tích lũy.
• Trong suốt quá trình sử dụng thuốc kháng sinh, cần theo dõi sát các chỉ số lâm sàng và cận lâm sàng của người bệnh như: Công thức máu, chức năng gan, chức năng thận và tình trạng nhiễm trùng.

Kháng sinh cần đặc biệt lưu ý khi dùng cho người cao tuổi

Khi dùng thuốc kháng sinh cho người cao tuổi, có một số nhóm kháng sinh cần đặc biệt thận trọng vì có nguy cơ cao gây độc tính hoặc tương tác thuốc như:

• Nhóm aminoglycosid như gentamicin có độc tính trên thận và tai rất cao, đặc biệt ở người có chức năng thận suy giảm. Việc sử dụng cần theo dõi nồng độ thuốc trong máu và chức năng thận thường xuyên.
• Nhóm fluoroquinolon như ciprofloxacin có thể gây tác dụng phụ nghiêm trọng như rối loạn thần kinh trung ương, đặc biệt là lú lẫn, kích động ở người lớn tuổi. Ngoài ra, thuốc còn làm tăng nguy cơ đứt gân, đặc biệt là gân Achilles, theo cảnh báo của Cục Quản lý Dược Việt Nam (2022).
• Macrolid và tetracyclin là hai nhóm kháng sinh phổ biến, nhưng lại có nguy cơ cao tương tác với các thuốc tim mạch, chống đông, chống loạn nhịp thường dùng ở người cao tuổi.
• Đối với cephalosporin thế hệ cao (như cefepime, ceftriaxone), chỉ nên sử dụng khi có chỉ định rõ ràng từ bác sĩ chuyên khoa. Thuốc có khả năng gây mất cân bằng hệ vi sinh và kháng thuốc cao. Hướng dẫn của Bộ Y tế Việt Nam khuyến cáo ưu tiên các kháng sinh thế hệ thấp nếu còn đáp ứng.

Dùng thuốc kháng sinh cho người cao tuổi đòi hỏi sự đánh giá toàn diện, kiến thức chuyên môn và theo dõi chặt chẽ từ bác sĩ. Việc lạm dụng hoặc dùng không đúng chỉ định có thể gây hại nhiều hơn lợi. Dùng kháng sinh đúng cách sẽ góp phần nâng cao hiệu quả chữa bệnh và chất lượng sống cho người lớn tuổi.