Giảm tiểu cầu do thuốc là gì? Những điều cần biết

Vậy giảm tiểu cầu do thuốc là gì? Hãy cùng tìm hiểu về nguyên nhân, triệu chứng và cách điều trị để bảo vệ sức khỏe của bạn khỏi tình trạng nguy hiểm này.

Giảm tiểu cầu do thuốc là gì?

Giảm tiểu cầu do thuốc là tình trạng lượng tiểu cầu trong máu giảm do tác động của các loại thuốc kê đơn, đồ uống, thực phẩm và thảo dược. Đây là vấn đề quan trọng trong lâm sàng vì giảm tiểu cầu do thuốc thường xuất hiện đột ngột với mức độ nặng, có thể gây chảy máu và tử vong.

Ở nhiều bệnh nhân, nguyên nhân giảm tiểu cầu do thuốc thường không được nhận biết ban đầu. Trong trường hợp bệnh nhân nhập viện, giảm tiểu cầu mới phát sinh thường được cho là do các biến chứng như nhiễm trùng huyết. Tương tự, ở những bệnh nhân không có tiền sử bệnh, giảm tiểu cầu do thuốc có thể bị nhầm lẫn với xuất huyết giảm tiểu cầu miễn dịch, dẫn đến điều trị không phù hợp.

Ngay cả khi đã xem xét khả năng giảm tiểu cầu do thuốc, nguyên nhân có thể không rõ ràng vì bệnh nhân thường không nhận ra mối liên hệ giữa các loại thuốc tự dùng như thực phẩm chức năng, đồ uống hoặc thảo dược với triệu chứng chảy máu, do đó không thông báo cho bác sĩ.

Mặc dù giảm tiểu cầu do thuốc có thể hồi phục nhanh chóng sau khi ngừng thuốc trong vòng 1 đến 2 ngày và hết hoàn toàn sau một tuần, kháng thể phụ thuộc thuốc vẫn có thể tồn tại nhiều năm sau đó. Do đó, xác nhận nguyên nhân do thuốc càng sớm càng tốt là rất quan trọng, đồng thời bệnh nhân nên tránh sử dụng loại thuốc này suốt đời.

Cơ chế gây bệnh của giảm tiểu cầu do thuốc

Giảm tiểu cầu do thuốc là một rối loạn lâm sàng khá phổ biến và đôi khi ở mức độ nghiêm trọng, đặc trưng bởi sự hiện diện của các kháng thể phụ thuộc vào thuốc liên kết với tiểu cầu và phá hủy chúng. Các kháng thể này khác với kháng thể thông thường vì chúng có cấu trúc chuyên biệt để gắn vào glycoprotein trên màng tiểu cầu.

Trong hai thập kỷ qua, hiểu biết về cơ chế bệnh sinh của giảm tiểu cầu do thuốc đã được cải thiện đáng kể, dẫn đến việc phát triển các xét nghiệm phát hiện kháng thể kháng tiểu cầu do từng loại thuốc. Tuy nhiên, vẫn còn nhiều khoảng trống trong hiểu biết về bản chất phân tử của các phản ứng miễn dịch này. Do đó, việc kê đơn thuốc luôn cần thận trọng, đặc biệt với những bệnh nhân có số lượng tiểu cầu thấp và những loại thuốc đã biết có khả năng gây giảm tiểu cầu.

Khi nào nên nghi ngờ mắc phải giảm tiểu cầu do dùng thuốc?

Sự xuất hiện đột ngột của giảm tiểu cầu nghiêm trọng thường là một dấu hiệu mạnh mẽ gợi ý về khả năng giảm tiểu cầu do thuốc. Tình trạng này có thể xảy ra nhanh chóng sau khi bắt đầu sử dụng một loại thuốc mới hoặc sau khi tăng liều của một loại thuốc đã dùng trước đó. Sự giảm đột ngột trong số lượng tiểu cầu có thể dẫn đến các triệu chứng nghiêm trọng như chảy máu nướu, chảy máu dưới da, dễ bầm tím, và xuất hiện các đốm đỏ tự phát trên da. Nếu không được phát hiện, điều trị kịp thời, tình trạng này có thể dẫn đến chảy máu nghiêm trọng, thậm chí có nguy cơ tử vong.

Tương tự, nếu bệnh nhân trải qua các đợt tái phát giảm tiểu cầu và sau đó hồi phục từng đợt, cần nghi ngờ nguyên nhân do thuốc. Tình trạng này có thể xảy ra khi bệnh nhân tiếp tục sử dụng loại thuốc đó, hoặc khi họ tiếp xúc lại với một loại thuốc tương tự mà không nhận ra. Các đợt tái phát và hồi phục của giảm tiểu cầu có thể bị nhầm lẫn và gặp khó khăn trong việc chẩn đoán chính xác nguyên nhân.

Ngoài thuốc, các loại đồ uống như nước giải khát, nước tăng lực và các loại thảo dược cũng có thể là nguyên nhân tiềm ẩn gây giảm tiểu cầu. Một số thành phần trong các sản phẩm này có thể kích hoạt phản ứng miễn dịch hoặc tương tác với thuốc mà bệnh nhân đang dùng, dẫn đến giảm tiểu cầu. Do đó, khi đánh giá tình trạng giảm tiểu cầu tái phát, cần phải xem xét cả việc sử dụng các loại đồ uống và thảo dược, đặc biệt nếu bệnh nhân có thói quen sử dụng chúng thường xuyên.

Việc xác định nguyên nhân chính xác của giảm tiểu cầu rất quan trọng để có thể ngừng ngay lập tức việc sử dụng tác nhân gây bệnh, đồng thời ngăn ngừa tái phát và bảo vệ sức khỏe của bệnh nhân. Các bác sĩ cần có sự nhạy bén, thận trọng trong việc thu thập thông tin về quá trình dùng thuốc và thói quen sử dụng các sản phẩm khác của bệnh nhân để đưa ra chẩn đoán chính xác, sau đó lên kế hoạch điều trị hiệu quả.

Một số thuốc đã được ghi nhận có khả năng gây giảm tiểu cầu bao gồm:

• Furosemide;
• Vàng dùng trị viêm khớp;
• Thuốc chống viêm không steroid (NSAID);
• Penicillin;
• Quinidin;
• Quinin;
• Ranitidin;
• Sulfonamid;
• Linezolid và các kháng sinh khác;
• Statin.

Bác sĩ sẽ cần làm thêm các xét nghiệm để đánh giá số lượng và chức năng của tiểu cầu, với lượng tiểu cầu trong tổng phân tích máu ngoại vi là tiêu chí đầu tiên. Việc chứng minh và định lượng kháng thể kháng tiểu cầu phụ thuộc vào thuốc cũng rất quan trọng để xác nhận nguyên nhân của giảm tiểu cầu do thuốc.

Tuy nhiên, các xét nghiệm này không phải lúc nào cũng có sẵn và mất thời gian, do đó không thể chờ kết quả trước khi quyết định có nên ngừng thuốc hay không. Hơn nữa, các xét nghiệm tìm kháng thể phụ thuộc vào thuốc có thể cho kết quả âm tính ở bệnh nhân bị giảm tiểu cầu do thuốc. Nguyên nhân có thể do phương pháp xét nghiệm không đủ nhạy, một số thuốc không tan trong nước, hoặc cơ chế bệnh sinh có sự khác biệt với mô hình xét nghiệm in vitro. 

Do đó, chẩn đoán giảm tiểu cầu do thuốc là một thách thức, đòi hỏi phải cân nhắc kỹ lưỡng giữa lợi ích và nguy cơ trong chỉ định điều trị cho từng trường hợp cụ thể.

Điều trị giảm tiểu cầu do thuốc

Giảm tiểu cầu do thuốc thường khởi phát đột ngột, dẫn đến tình trạng giảm tiểu cầu nghiêm trọng. Khi số lượng tiểu cầu giảm dưới 20.000/μL sẽ tăng nguy cơ chảy máu nghiêm trọng, thậm chí tử vong.

Tuy nhiên, một điều may mắn là giảm tiểu cầu do thuốc có thể phục hồi trong vòng 1 - 2 ngày sau khi ngừng thuốc, và sự hồi phục này thường hoàn tất trong vòng một tuần. Trong trường hợp chảy máu quá mức, có thể cần chỉ định truyền tiểu cầu để kiểm soát tình trạng. 

Corticosteroid cũng có thể được sử dụng nếu không loại trừ được chẩn đoán xuất huyết giảm tiểu cầu vô căn hoặc giảm tiểu cầu miễn dịch. Nếu số lượng tiểu cầu trở lại bình thường, khả năng giảm tiểu cầu do thuốc nên được xem xét cao hơn, và điều trị bằng corticosteroid nên dừng lại. Ngược lại, nếu giảm tiểu cầu tái phát và bệnh nhân không dùng lại thuốc nghi ngờ, chẩn đoán giảm tiểu cầu do thuốc nên được loại trừ.

Kháng thể phụ thuộc vào thuốc trong trường hợp giảm tiểu cầu do thuốc có thể tồn tại nhiều năm, vì vậy bệnh nhân cần tránh sử dụng thuốc gây giảm tiểu cầu suốt đời. Ngoài ra, bệnh nhân cần được tư vấn để không tự ý sử dụng các loại thuốc, thực phẩm hoặc thảo dược mà không có sự hướng dẫn của chuyên gia y tế.

Tóm lại, giảm tiểu cầu do thuốc là một biến chứng quan trọng và tiềm ẩn nguy hiểm của việc sử dụng thuốc. Đây là một minh chứng rõ ràng cho sự cần thiết của việc sử dụng thuốc dưới sự giám sát và hướng dẫn của các chuyên gia y tế. Nhận biết sớm về nguy cơ này sẽ giúp bảo vệ sức khỏe, cũng như sự an toàn của người dùng thuốc trong quá trình điều trị, chăm sóc sức khỏe.

Xem thêm: Suy nhược tiểu cầu: Nguyên nhân và cách điều trị