Kháng thể đơn dòng là gì và công dụng điều trị ung thư, Covid-19 ra sao?

Kháng thể đơn dòng được sản xuất theo công nghệ độc quyền của AstraZeneca (Evusheld) có tác dụng ngăn ngừa Covid-19 ở những người có hệ thống miễn dịch suy giảm, có tiền sử bị tác dụng phụ nghiêm trọng với các vaccine Covid-19 hoặc không tạo đủ kháng thể để bảo vệ sau khi tiêm vaccine Covid-19. Hãy tham khảo bài viết sau để tìm hiểu kháng thể đơn dòng là gì.

Kháng thể đơn dòng là gì?

Nhiều người thắc mắc kháng thể đơn dòng là gì và có liên quan đến bệnh Covid-19 ra sao?

Gần đây, nhiều người thắc mắc kháng thể đơn dòng là gì vì thấy khái niệm này xuất hiện thường xuyên. Kháng thể đơn dòng là các phân tử được sinh ra trong ống nghiệm, có tác dụng như các kháng thể thay thế có thể khôi phục, tăng cường hoặc bắt chước cuộc tấn công của hệ thống miễn dịch đối với các loại virus gây bệnh truyền nhiễm hoặc các tế bào ung thư. Các kháng thể này được ứng dụng phổ biến trong việc điều trị khối u và rối loạn viêm.

Những loại kháng thể đơn dòng hiện đang được sử dụng nhiều trong lâm sàng, bao gồm điều trị ung thư (panitumumab, cetuximab…) và điều trị Covid-19 (etesevimab và bamlanivimab)…

Chúng có chức năng tác động tương tự như kháng thể tự nhiên trong cơ thể gồm:

• Trung hòa và ngăn các tác nhân gây bệnh xâm nhập vào tế bào khỏe mạnh.
• Opsonin hóa kháng nguyên nhằm hỗ trợ thực bào.
• Được dùng hỗ trợ quá trình gây độc tế bào phụ thuộc kháng thể.
• Kích hoạt bổ thể, đồng thời tham gia vào sự điều hòa các đáp ứng của kháng thể.
• Được sử dụng trong các xét nghiệm chẩn đoán bệnh như hóa mô miễn dịch hay western blot (ứng dụng trong xét nghiệm HIV).

Cơ chế hoạt động như thế nào?

Để tạo ra các kháng thể đơn dòng, các nhà khoa học cho các tế bào bạch cầu tiếp xúc với một loại kháng nguyên cụ thể. Sau đó chọn dòng nhân bản hoặc một tế bào bạch cầu đơn lẻ để tạo ra nhiều bản sao tế bào giống hệt nhau.

Khác với kháng thể đa dòng, được sản xuất bởi một số dòng tế bào máu, có thể liên kết với nhiều phần kháng nguyên (epitope) khác nhau, các kháng thể đơn dòng chỉ có ái lực đơn dòng, liên kết với cùng một epitope được kháng thể nhận diện.

Hiện các kháng thể đơn dòng do các nhà khoa học tạo ra có thể liên kết đặc hiệu với hầu như bất kỳ chất, kháng nguyên nào đó. Vì thế, chúng đã trở thành một công cụ quan trọng trong y học, hóa sinh và sinh học phân tử tế bào…

Các loại thuốc kháng thể đơn dòng hỗ trợ điều trị ung thư

Hiện nay, các thuốc kháng thể đơn dòng là gì và được ứng dụng ra sao? Các loại thuốc này đang rất phổ biến để điều trị khối u và rối loạn viêm, đặc biệt là bệnh ung thư.

Cho đến nay, hơn 30 kháng thể đơn dòng đã được cấp phép cho nhiều chỉ định điều trị bệnh ung thư. Trong hỗ trợ điều trị bệnh ung thư, các loại thuốc được sử dụng rộng rãi như:

• Kháng thể đơn dòng trần (Naked mAbs): Đây là loại kháng thể tự hoạt động dựa trên nguyên lý liên kết với kháng nguyên trên tế bào ung thư và không gắn thuốc hoặc phóng xạ. 
• Thuốc kháng thể đơn dòng liên hợp (Conjugated mAbs): Đây là loại Kháng thể thường được sử dụng kết hợp cùng hợp chất phóng xạ hoặc các hóa chất trị liệu có tác dụng đưa những chất này đến tế bào ung thư. 
• Kháng thể đơn dòng đặc hiệu kép: Kháng thể này được nghiên cứu, chế tạo từ các phần của hai kháng thể đơn dòng khác nhau và chúng có thể cùng lúc gắn vào hai protein khác nhau.

Các thuốc kháng thể đơn dòng được ứng dụng phổ biến để điều trị khối u và rối loạn viêm, đặc biệt là ung thư

Các loại thuốc kháng thể đơn dòng hỗ trợ điều trị Covid-19

Tính đến năm 2019, hơn 80 kháng thể đơn dòng đã được tổ chức FDA cấp phép và được sử dụng chủ yếu trong các lĩnh vực ung thư, huyết học, khớp học. Gần đây nhất là vào năm 2021, FDA đã cấp phép sử dụng thuốc kháng thể đơn dòng để hỗ trợ điều trị Covid-19.

Riêng Evusheld có tên gọi đầu tiên là AZD7442, là loại kháng thể được cấp phép điều trị dự phòng Covid-19. Đây được xem là một “cocktail kháng thể” nhờ sự kết hợp của hai kháng thể đơn dòng tác dụng kéo dài cilgavimab (AZD1061) và tixagevimab (AZD8895). So với kháng thể truyền thống, Evusheld đã được tối ưu hóa bằng công nghệ độc quyền của AstraZeneca, chỉ sau một lần tiêm bắp, có thể kéo dài thời gian bán hủy hơn gấp ba lần và có khả năng bảo vệ ít nhất sáu tháng.

Kháng thể đơn dòng được ứng dụng thế nào?

Kháng thể đơn dòng đã được ứng dụng để điều trị bệnh tự miễn, nhiễm virus, bệnh ung thư… với các chức năng gồm:

• Ngăn không cho phân chia các tế bào ung thư.
• Liên kết đặc hiệu với các kháng nguyên của tế bào ung thư và có khả năng tạo phản ứng miễn dịch chống lại tế bào ung thư đích.
• Ngăn chặn các tế bào ung thư tự tạo nguồn cung cấp máu riêng.
• Một số loại thuốc chuyên điều trị bệnh ung thư có thể ngăn chặn sự tương tác giữa tế bào ung thư và protein cần thiết cho sự phát triển của các mạch máu mới. Từ đó có thể cắt nguồn cung cấp máu nuôi khối u, ngăn sự phát triển của khối u.
• Luân chuyển xạ trị hoặc thuốc tới các tế bào ung thư.
• Giúp hệ thống miễn dịch xác định vị trí và tiêu diệt các tế bào ung thư.
• Hỗ trợ điều trị và phòng ngừa bệnh Covid-19.

Hiện nay, phương thức điều trị bằng kháng thể đơn dòng được xem là khả thi cho các bệnh truyền nhiễm. 

Điều chỉnh kháng thể đơn dòng có thể làm giảm khả năng ADE (antibody-dependent disease enhancement) và kéo dài thời gian bán hủy của chúng. Kháng thể đơn dòng có khả năng chống lại sự lây nhiễm virus hô hấp hợp bào RSV hiệu quả.

Kháng thể đơn dòng có gây tác dụng phụ?

Kháng thể đơn dòng được sử dụng rộng rãi trong điều trị bệnh Covid-19

Ngoài tìm hiểu kháng thể đơn dòng là gì, bạn cũng nên lưu ý đến những tác dụng phụ có thể gặp phải khi dùng thuốc kháng thể đơn dòng.

Kháng thể đơn dòng được sử dụng rộng rãi trong điều trị ung thư, huyết học, xương khớp và mới nhất là Covid-19 và là liệu pháp điều trị hiệu quả. Chúng có tính an toàn cao, ít tác dụng phụ, tuy nhiên một số phản ứng vẫn được ghi nhận khi sử dụng như: Sốt, dị ứng, mệt mỏi, đau đầu, ớn lạnh, buồn nôn, nôn mửa, phát ban, tụt huyết áp.

Cuối năm 2021 đầu năm 2022, để hỗ trợ điều trị dự phòng Covid-19, nhiều quốc gia trên thế giới đã bắt đầu cho phép sử dụng kháng thể đơn dòng khẩn cấp. Tuy phương pháp mới khiến nhiều người lo ngại về tính an toàn và có thể gây tác dụng phụ. Tuy nhiên, các kháng thể đơn dòng và công nghệ đã được thử nghiệm và sử dụng trong nhiều năm để điều trị một số loại ung thư và bệnh tự miễn dịch.

Khi nghiên cứu thuốc kháng thể đơn dòng Evusheld, hồ sơ an toàn đã được kiểm nghiệm trên hơn 7.000 người trước khi được cấp phép, lưu hành, sử dụng. Các phản ứng phụ của Evusheld có thể gặp là đau đầu, mệt mỏi, ho. Chỉ có 1/3.461 người tham gia nghiên cứu xảy ra phản ứng phản vệ.

Tóm lại, phương pháp điều trị bằng kháng thể đơn dòng được ứng dụng trong điều trị ung thư, bệnh tự miễn, nhiễm virus và điều trị Covid-19. Tuy vẫn xảy ra một vài tác dụng phụ nhưng đây vẫn là liệu pháp điều trị hiệu quả cho những căn bệnh trên.

Quỳnh Trang

Nguồn tham khảo: Tổng hợp