Nấm độc giống nấm mối: Cách phân biệt để tránh ngộ độc nguy hiểm

Ở Việt Nam, mỗi năm đều ghi nhận các ca ngộ độc do ăn nhầm nấm độc hái từ rừng hoặc vườn nhà, trong đó một số trường hợp là do nhầm lẫn với nấm mối. Việc nhận biết chính xác đặc điểm của nấm mối và các loại nấm độc giống nấm mối “đội lốt” là điều quan trọng để bảo vệ sức khỏe, đặc biệt trong mùa mưa - thời điểm nấm phát triển mạnh.

Phân biệt nấm độc giống nấm mối: Các đặc điểm hình thể

Nấm mối (Termitomyces sp.) thường xuất hiện sau mưa, mọc ở những nơi có tổ mối và phát triển thành từng cụm. Đây là loại nấm ăn được, giàu dinh dưỡng, được người dân đặc biệt ưa chuộng. Tuy nhiên, do có hình dạng tương tự, nhiều loại nấm độc giống nấm mối có thể khiến người dùng nhầm lẫn và gặp nguy hiểm nếu ăn phải.

Đặc điểm nhận biết nấm mối:

• Mũ nấm: Màu nâu nhạt hoặc xám nâu, hình nón nhỏ khi non, dẹt ra khi già; bề mặt khô ráo, không có chất nhớt.
• Phiến nấm: Màu trắng hoặc xám ngà, gắn liền với cuống, dày đều và không rời rạc.
• Cuống nấm: Dài, thẳng, màu trắng ngà, gốc thường bám đất do mọc sâu trong tổ mối.
• Mùi và vị: Thơm nhẹ đặc trưng, vị ngọt dịu, thịt nấm mềm khi nấu chín.

Đặc điểm của nấm độc giống nấm mối:

• Mũ nấm có thể trông tương tự nhưng thường có nhớt trơn hoặc xuất hiện các vết lấm tấm.
• Cuống nấm mập, ngắn, đôi khi có vòng bao ở gốc hoặc bị phình to bất thường.
• Phiến nấm rời rạc, màu trắng đục hoặc vàng ngà.
• Mùi vị: Một số có mùi hăng, mùi kháng sinh hoặc vị cay đắng, chua nhẹ khi nếm thử.
• Môi trường mọc: Không nhất thiết gắn liền với tổ mối, có thể mọc rải rác ở nhiều nơi khác nhau.

Một số loại nấm độc giống nấm mối chứa các độc tố cực mạnh như amatoxin, phallotoxin… vốn không bị phân hủy khi nấu chín. Chỉ cần ăn một lượng nhỏ cũng có thể gây tổn thương gan, thận, hệ thần kinh trung ương, dẫn đến tử vong nếu không điều trị kịp thời.

Ngộ độc nấm ảnh hưởng đến cơ thể như thế nào?

Khi ăn phải nấm độc giống nấm mối, độc tố trong nấm sẽ nhanh chóng hấp thu qua đường tiêu hóa và lan truyền khắp cơ thể. Tùy vào loại độc tố, ngộ độc nấm có thể gây tổn thương nhiều cơ quan quan trọng như gan, thận, thần kinh và tim mạch.

Một số độc tố như amatoxin tác động trực tiếp đến tế bào gan, làm rối loạn chức năng chuyển hóa và có thể dẫn đến suy gan cấp tính. Trong khi đó, muscarine và các độc tố khác lại gây rối loạn nhịp tim, tụt huyết áp, co giật, thậm chí hôn mê. Có những trường hợp tử vong xảy ra chỉ sau 24 - 48 giờ nếu không được cấp cứu kịp thời.

Điều nguy hiểm là các triệu chứng ban đầu như buồn nôn, tiêu chảy, mệt mỏi dễ bị nhầm với rối loạn tiêu hóa thông thường, khiến người bệnh chủ quan. Khi các biểu hiện nặng xuất hiện thì độc tố đã gây tổn thương nghiêm trọng, làm giảm hiệu quả điều trị. Vì vậy, mọi nghi ngờ ngộ độc nấm cần được xử lý khẩn cấp và tuyệt đối không được điều trị tại nhà.

Tại sao nhiều người dễ nhầm nấm độc với nấm mối?

Có nhiều nguyên nhân khiến người dân dễ nhầm lẫn giữa nấm mối và các loại nấm độc giống nấm mối, trong đó phổ biến nhất là do hình dạng tương tự và thiếu kiến thức nhận biết.

Về mặt hình thái, nấm mối và một số loại nấm độc có mũ màu nâu, cuống trắng, mọc từ đất ẩm sau mưa. Sự tương đồng này dễ gây nhầm lẫn, đặc biệt nếu chỉ quan sát sơ qua. Một số nấm độc còn có mùi thơm nhẹ và không có vị đắng rõ rệt khi nấu, càng khiến người dùng chủ quan.

Bên cạnh đó, thói quen hái nấm theo kinh nghiệm truyền miệng mà không có kiến thức sinh học bài bản cũng góp phần làm tăng rủi ro. Nhiều người còn mang tâm lý yên tâm khi thấy nấm mọc gần nhà hoặc trong vườn quen thuộc.

Ngoài ra, mùa mưa - thời điểm nấm mối phát triển mạnh - cũng là mùa sinh trưởng của nhiều loại nấm độc. Cùng điều kiện môi trường sống khiến hai loại này dễ mọc gần nhau, từ đó làm gia tăng khả năng nhầm lẫn nguy hiểm.

Cách chọn, chế biến và sử dụng nấm an toàn

Việc nhận biết nấm độc giống nấm mối là bước đầu. Để đảm bảo an toàn tối đa, người tiêu dùng cần lưu ý đến toàn bộ quy trình từ chọn mua đến bảo quản, chế biến.

Lựa chọn nguồn gốc đáng tin cậy:

• Chỉ mua nấm mối từ người bán uy tín, hiểu rõ nguồn gốc và đặc điểm nấm.
• Tránh mua nấm lạ ngoài chợ tự phát, vỉa hè, hoặc từ người không có kiến thức chuyên môn.
• Không hái và ăn các loại nấm mọc đơn lẻ, rải rác, đặc biệt khi không chắc chắn chúng thuộc loại nào.

Bảo quản và chế biến đúng cách:

• Nấm nên được sử dụng trong vòng 24 giờ kể từ khi thu hái.
• Không ngâm nấm quá lâu trong nước vì có thể làm mất mùi, chất dinh dưỡng và gây hư hỏng.
• Luôn rửa sạch nhẹ nhàng, loại bỏ phần đất bám và nấu chín kỹ trước khi ăn.
• Không ăn nấm sống hoặc tái, kể cả với nấm mối - nấu chín giúp đảm bảo loại bỏ vi sinh vật và hỗ trợ tiêu hóa.

Hạn chế tiêu thụ quá nhiều: Ngay cả với nấm mối thật, cũng không nên ăn quá nhiều trong một bữa. Một số người có cơ địa nhạy cảm có thể gặp phải triệu chứng đầy bụng, khó tiêu nếu ăn quá mức.

Nhận diện và xử lý khi có dấu hiệu ngộ độc nấm

Nếu nghi ngờ đã ăn phải nấm độc giống nấm mối, không nên chần chừ hoặc tự ý điều trị tại nhà. Thời gian là yếu tố quyết định khả năng cứu sống trong các trường hợp ngộ độc.

Dấu hiệu nhận biết:

• Xuất hiện từ 30 phút đến vài giờ sau khi ăn: Buồn nôn, nôn ói, tiêu chảy, đau bụng.
• Một số trường hợp kèm theo: Hoa mắt, chóng mặt, rối loạn vận động, vã mồ hôi.
• Giai đoạn nặng hơn có thể: Vàng da, tiểu ít, khó thở, mất ý thức, co giật.

Cách xử lý ban đầu:

• Không tự ý dùng thuốc chống nôn hoặc thuốc cầm tiêu chảy.
• Không cố gây nôn nếu người bệnh đã mất ý thức.
• Đưa đến cơ sở y tế gần nhất ngay lập tức.
• Mang theo phần nấm còn lại nếu có để giúp bác sĩ xác định loại độc tố.

Việc phân biệt nấm độc giống nấm mối không chỉ là kỹ năng sống mà còn là biện pháp quan trọng bảo vệ sức khỏe cộng đồng. Trong bối cảnh nhiều người vẫn còn chủ quan, lầm tưởng rằng nấm mọc từ thiên nhiên là “lành tính”, những kiến thức nhận diện cơ bản có thể cứu sống một mạng người.

Nấm mối là món ăn ngon, quý, bổ dưỡng - nhưng chỉ khi bạn chắc chắn về nguồn gốc và cách chế biến. Đừng đánh đổi sự an toàn của bạn và gia đình chỉ vì một bữa ăn ngon miệng. Luôn tỉnh táo, cẩn trọng và nếu cần, hãy tham khảo ý kiến người có chuyên môn trước khi sử dụng nấm lạ.