Nhận biết sớm dấu hiệu bệnh Chikungunya để ngừa biến chứng

Bệnh Chikungunya đang trở thành mối quan tâm toàn cầu do khả năng lây lan nhanh và nguy cơ bùng phát thành dịch ở nhiều khu vực. Nhận diện sớm các dấu hiệu bệnh và chủ động phòng chống muỗi đốt là yếu tố then chốt để hạn chế biến chứng và kiểm soát dịch bệnh.

Bệnh Chikungunya là gì?

Chikungunya là bệnh truyền nhiễm do virus Chikungunya gây ra. Đây là một loại virus RNA thuộc chi Alphavirus, họ Togaviridae, lây truyền sang người chủ yếu qua muỗi Aedes aegypti và Aedes albopictus bị nhiễm.

Bệnh còn được gọi là “sốt Chikungunya” và có khả năng lây lan nhanh, từng gây ra nhiều đợt bùng phát lớn tại châu Phi, châu Á, và lan sang châu Mỹ trong thế kỷ 21. Một số ca bệnh cũng đã được ghi nhận ở châu Âu khi điều kiện thuận lợi cho muỗi truyền bệnh.

Hiện nay chưa có thuốc điều trị đặc hiệu cho Chikungunya. Phương pháp điều trị chủ yếu là chăm sóc triệu chứng, kết hợp với kiểm soát muỗi và giám sát dịch tễ. Trong bối cảnh đô thị hóa, biến đổi khí hậu và di chuyển quốc tế, nguy cơ lây lan bệnh càng gia tăng.

Quá trình lây truyền bệnh Chikungunya

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), virus Chikungunya lây truyền qua muỗi cái bị nhiễm bệnh, phổ biến nhất là Aedes aegypti và Aedes albopictus. Đây cũng là các loài muỗi truyền bệnh sốt xuất huyết và Zika. Chúng thường đốt người vào ban ngày, trong đó Aedes aegypti có thể đốt cả trong nhà lẫn ngoài trời, còn Aedes albopictus chủ yếu hoạt động ngoài trời. Muỗi đẻ trứng trong các vật chứa nước đọng như chum, vại, xô, chậu hoặc lốp xe cũ.

Khi một con muỗi chưa bị nhiễm hút máu từ người đang có virus lưu hành trong máu, virus sẽ xâm nhập vào cơ thể muỗi, nhân lên trong vài ngày, sau đó di chuyển tới tuyến nước bọt. Khi muỗi đốt một người khác, virus sẽ truyền sang cơ thể mới và tiếp tục nhân lên. Người bệnh trong giai đoạn nhiễm cấp tính có thể lây virus cho các con muỗi khác, duy trì chu kỳ lây truyền.

Dấu hiệu và triệu chứng bệnh Chikungunya

Bệnh thường khởi phát sau 4 - 8 ngày kể từ khi bị muỗi nhiễm bệnh đốt (dao động 2 - 12 ngày). Đặc trưng nổi bật là sốt đột ngột kèm đau khớp dữ dội, thường làm suy nhược cơ thể. Mặc dù phần lớn người bệnh hồi phục sau vài ngày đến vài tuần, nhưng một số trường hợp đau khớp kéo dài hàng tháng, thậm chí hàng năm.

Ngoài ra, người bệnh có thể gặp các triệu chứng như:

• Sưng khớp;
• Đau cơ;
• Đau đầu;
• Buồn nôn;
• Mệt mỏi;
• Phát ban.

Các dấu hiệu bệnh Chikungunya dễ nhầm lẫn với sốt xuất huyết hoặc Zika, đặc biệt khi không xuất hiện đau khớp rõ rệt. Điều này có thể dẫn đến chẩn đoán sai nếu không xét nghiệm xác định.

Mặc dù đa số bệnh nhân hồi phục hoàn toàn, một số có thể gặp biến chứng về mắt, tim hoặc thần kinh. Đối tượng có nguy cơ mắc bệnh nặng gồm:

• Trẻ sơ sinh nhiễm bệnh trong quá trình sinh hoặc những tuần đầu sau sinh.
• Người cao tuổi có bệnh nền.
• Người suy giảm miễn dịch.

Các trường hợp nặng có thể gây tổn thương nội tạng và tử vong, đòi hỏi nhập viện điều trị.

Phòng ngừa và kiểm soát bệnh Chikungunya

Biện pháp phòng bệnh hiệu quả nhất là tránh bị muỗi đốt. Đối với người nghi ngờ nhiễm Chikungunya, cần hạn chế bị muỗi đốt trong tuần đầu tiên để ngăn chặn lây truyền cho muỗi và từ đó tránh lây lan trong cộng đồng.

Các phương pháp chính gồm:

Kiểm soát muỗi và nơi sinh sản:

• Loại bỏ hoặc vệ sinh định kỳ các dụng cụ chứa nước (chum, bể, xô, chậu).
• Xử lý chất thải, thu gom lốp xe, chai lọ, tránh để nước đọng.
• Tham gia các chương trình diệt muỗi tại cộng đồng.

Diệt muỗi trưởng thành và ấu trùng:

• Phun thuốc diệt côn trùng trong và ngoài nhà khi bùng phát dịch.
• Phun lên bề mặt chứa nước hoặc xử lý nước để diệt ấu trùng.
• Sử dụng các biện pháp diệt muỗi khẩn cấp khi có nguy cơ dịch lan rộng.

Bảo vệ cá nhân:

• Mặc quần áo dài tay, che kín da khi ở khu vực có dịch.
• Lắp lưới chắn cửa sổ, cửa ra vào để ngăn muỗi xâm nhập.
• Dùng sản phẩm chống muỗi chứa DEET, IR3535 hoặc icaridin đúng hướng dẫn.
• Ngủ màn, đặc biệt là màn đã tẩm thuốc diệt côn trùng, kể cả ban ngày.

Bằng chứng hiện tại cho thấy người từng nhiễm Chikungunya sẽ có miễn dịch lâu dài đối với bệnh.

Chikungunya tuy không phải là bệnh mới nhưng đang nổi lên như một nguy cơ dịch tễ đáng lưu ý do khả năng lây lan nhanh, đặc biệt ở các khu vực nhiệt đới và cận nhiệt đới. Việc nhận biết sớm dấu hiệu bệnh Chikungunya, đặc biệt là sốt kèm đau khớp, kết hợp với các biện pháp phòng ngừa chủ động, sẽ giúp giảm nguy cơ biến chứng và ngăn chặn dịch bùng phát.

Sự phối hợp giữa cơ quan y tế, cộng đồng và từng cá nhân là chìa khóa trong việc kiểm soát bệnh. Trong bối cảnh biến đổi khí hậu và toàn cầu hóa, Chikungunya có thể xuất hiện ở nhiều vùng mới, do đó các biện pháp giám sát, kiểm soát muỗi và truyền thông sức khỏe cộng đồng cần được duy trì thường xuyên.