Ớt hiểm: Gia vị cay nồng mang nhiều lợi ích cho sức khỏe

Không chỉ mang lại vị cay đặc trưng trong ẩm thực, ớt hiểm còn được xem là dược liệu nhờ chứa hàm lượng capsaicin, vitamin và chất chống oxy hóa cao. Những hợp chất này mang lại nhiều tác động tích cực lên tiêu hóa, tim mạch, trao đổi chất và hệ miễn dịch nếu được sử dụng đúng cách.

Ớt hiểm là loại ớt gì?

Ớt hiểm (còn gọi là ớt cay, ớt xiêm, ớt Thái) là giống ớt thuộc loài Capsicum frutescens, có nguồn gốc từ khu vực Trung - Nam Mỹ và hiện được trồng phổ biến ở Việt Nam, đặc biệt tại các tỉnh miền Trung và miền Nam. So với các giống ớt khác như ớt chuông hay ớt sừng trâu, ớt hiểm có kích thước nhỏ nhưng lại chứa hàm lượng capsaicin rất cao - chính yếu tố này giúp nó có vị cay “nóng rát” đặc trưng.

Về mặt dinh dưỡng, ớt hiểm cung cấp năng lượng thấp nhưng giàu vitamin và khoáng chất. Mỗi 100g ớt hiểm chứa khoảng:

• 40 kcal năng lượng;
• 240 mg vitamin C (cao gấp 3 lần cam);
• cùng vitamin A, E, nhóm B, và khoáng chất như kali, sắt, mangan.

Ngoài ra, ớt hiểm còn chứa nhiều hợp chất sinh học như capsaicin, carotenoid, flavonoid và alkaloid, giúp chống oxy hóa, giảm viêm và hỗ trợ tuần hoàn. Chính nhờ thành phần này, ớt hiểm không chỉ là gia vị mà còn là nguyên liệu được nghiên cứu trong lĩnh vực y học và dược phẩm tự nhiên.

Đặc điểm nhận dạng của ớt hiểm

Ớt hiểm có thân thẳng, dạng cây bụi nhỏ, cao trung bình 50 - 80 cm. Lá ớt nhỏ, hình bầu dục nhọn ở đầu, hoa màu trắng mọc đơn lẻ ở nách lá. Trái ớt hiểm có hình thon dài, kích thước khoảng 2 - 3 cm, khi non có màu xanh đậm và chuyển đỏ tươi khi chín hoàn toàn.

Điểm đặc trưng của ớt hiểm là vị cay rất mạnh và hương thơm nồng, khác hẳn vị cay nhẹ của ớt sừng hay ớt chuông. Chính vì vậy, chỉ cần một lượng nhỏ ớt hiểm cũng có thể làm tăng hương vị và độ hấp dẫn cho món ăn.

Theo thang đo Scoville Heat Unit (SHU) - đơn vị đo độ cay, ớt hiểm đạt mức từ 50.000 - 100.000 SHU, cao hơn nhiều so với ớt sừng (5.000 - 15.000 SHU). Độ cay này không chỉ mang tính cảm giác mà còn có giá trị sinh học, bởi capsaicin trong ớt hiểm kích hoạt các thụ thể thần kinh cảm nhận nhiệt, giúp cơ thể tăng lưu thông máu và giải phóng endorphin.

Ứng dụng của ớt hiểm trong làm thuốc

Không chỉ được biết đến như một loại gia vị cay nồng, ớt hiểm còn có vai trò quan trọng trong y học cổ truyền và hiện đại nhờ chứa hoạt chất capsaicin cùng nhiều hợp chất sinh học khác. Trong dân gian, ớt hiểm thường được dùng để giảm đau, chống viêm và kích thích tiêu hóa.

Theo y học cổ truyền, ớt hiểm có vị cay, tính nóng, giúp tán hàn, tiêu thực và hoạt huyết. Khi dùng với liều lượng nhỏ, nó giúp kích thích tuần hoàn, giảm cảm giác tê lạnh tay chân và hỗ trợ tiêu hóa cho người bị đầy hơi, khó tiêu. Ngoài ra, nhờ đặc tính chống viêm tự nhiên, chiết xuất từ ớt hiểm còn được dùng để xoa bóp ngoài da trong điều trị đau nhức xương khớp, thấp khớp và đau cơ mãn tính.

Trong y học hiện đại, capsaicin từ ớt hiểm được ứng dụng làm hoạt chất chính trong kem và miếng dán giảm đau (capsaicin cream/patch). Cơ chế hoạt động của capsaicin là ức chế chất dẫn truyền thần kinh P, từ đó làm giảm cảm giác đau cục bộ ở người bị viêm khớp, đau thần kinh tọa hay đau cơ vai gáy.

Không chỉ dừng ở đó, ớt hiểm còn được nghiên cứu để chế tạo thuốc chống muỗi tự nhiên và thuốc trừ sâu sinh học, nhờ khả năng ức chế hoạt động thần kinh của côn trùng mà không gây độc hại cho con người. Một số chế phẩm dân gian còn dùng dung dịch ớt pha loãng để xua đuổi côn trùng hoặc bảo vệ cây trồng khỏi sâu bệnh.

Cần lưu ý gì khi ăn ớt hiểm

Mặc dù mang lại nhiều lợi ích cho sức khỏe, ớt hiểm là loại gia vị có tính cay và nóng mạnh, do đó việc sử dụng không đúng cách hoặc quá mức có thể gây phản tác dụng. Để đảm bảo an toàn, người dùng cần lưu ý một số điểm quan trọng sau:

Trước hết, ăn quá nhiều ớt hiểm có thể gây kích ứng niêm mạc dạ dày, làm tăng tiết acid và dẫn đến đau rát, nóng rát vùng thượng vị hoặc trào ngược dạ dày - thực quản. Người đang bị viêm loét dạ dày, hội chứng ruột kích thích, trĩ hoặc táo bón mạn tính nên hạn chế hoặc kiêng hẳn, vì capsaicin có thể khiến tình trạng viêm và kích ứng nặng hơn.

Thứ hai, không nên ăn ớt hiểm khi bụng đói, bởi lúc này niêm mạc dạ dày chưa có lớp bảo vệ, dễ bị bào mòn bởi capsaicin. Thay vào đó, nên dùng ớt như một gia vị phụ trong bữa ăn, kết hợp cùng các món có tính mát như rau xanh, đậu phụ hoặc canh rau củ để cân bằng vị cay và giảm tác động nhiệt.

Ngoài ra, phụ nữ mang thai, trẻ nhỏ và người có cơ địa nóng cũng nên cẩn trọng. Việc ăn quá cay có thể gây nóng trong người, nổi mụn, nhiệt miệng hoặc làm tăng nguy cơ kích ứng ruột. Ớt hiểm chỉ nên được dùng ở mức độ vừa phải, tương đương 1-2 quả nhỏ mỗi ngày, và tuyệt đối không nên ăn ớt tươi khi còn xanh hoặc chưa chín hẳn vì hàm lượng capsaicin lúc này cao hơn.

Cuối cùng, khi tiếp xúc trực tiếp với ớt hiểm tươi, đặc biệt là trong quá trình chế biến, cần rửa tay kỹ và tránh đưa tay lên mắt hoặc các vùng nhạy cảm, vì capsaicin có thể gây bỏng rát, viêm kết mạc tạm thời. Nếu lỡ bị cay nóng ở da, nên rửa bằng sữa tươi hoặc dầu thực vật thay vì nước, vì capsaicin tan tốt trong chất béo hơn.

Ớt hiểm là loại gia vị nhỏ bé nhưng chứa đựng giá trị sinh học lớn. Với hàm lượng cao capsaicin, vitamin và chất chống oxy hóa, ớt hiểm mang lại nhiều lợi ích trong cải thiện tiêu hóa, hỗ trợ tuần hoàn, giảm đau và tăng cường miễn dịch. Tuy nhiên, việc sử dụng cần có liều lượng phù hợp, tránh lạm dụng gây kích ứng tiêu hóa hoặc ảnh hưởng sức khỏe lâu dài. Sử dụng ớt hiểm đúng cách không chỉ giúp món ăn thêm hấp dẫn mà còn mang lại nhiều lợi ích bền vững cho sức khỏe tổng thể.