Phân biệt trầm cảm với tâm thần phân liệt: Những dấu hiệu cần lưu ý

Trước những áp lực từ công việc, tài chính và các mối quan hệ, việc hiểu rõ hai rối loạn này không chỉ giúp bạn chăm sóc sức khỏe tinh thần của chính mình mà còn hỗ trợ người thân một cách kịp thời. Bài viết dưới đây sẽ cung cấp đầy đủ thông tin cần thiết để bạn phân biệt trầm cảm và tâm thần phân liệt.

Những điểm tương đồng giữa tâm thần phân liệt và trầm cảm

Có một vài khía cạnh mà tâm thần phân liệt và trầm cảm giống nhau.

Giảm tâm trạng, niềm vui và động lực

Tâm trạng chán nản là một trong những triệu chứng âm tính của tâm thần phân liệt. Các bác sĩ tâm thần cho biết, những triệu chứng âm tính này thường ảnh hưởng đến cuộc sống hàng ngày của người mắc tâm thần phân liệt nhiều hơn cả các triệu chứng dương tính.

Nhiều triệu chứng âm tính của tâm thần phân liệt trùng lặp với các biểu hiện của trầm cảm. Cả hai tình trạng này đều có thể gây ra:

• Tâm trạng buồn bã hoặc chán nản.
• Mất hứng thú với các hoạt động mà trước đây bạn từng yêu thích.
• Thiếu động lực.
• Mất khả năng cảm nhận niềm vui là tình trạng bạn không còn cảm thấy vui thích với những hoạt động mà trước đây từng mang lại niềm vui. Bạn có thể cảm thấy trống rỗng, tê liệt cảm xúc, buồn chán hoặc tiêu cực.

Làm tăng nguy cơ tự tử

Ý nghĩ tự tử thường không được xem là một triệu chứng điển hình của tâm thần phân liệt, nhưng lại xuất hiện phổ biến hơn ở những người mắc bệnh này so với dân số nói chung. Những ý nghĩ này có thể xảy ra dù có hoặc không có trầm cảm đi kèm. Một nghiên cứu cho thấy nguy cơ tự tử ở người mắc tâm thần phân liệt cao gấp 4,5 lần so với dân số bình thường.

Các yếu tố có thể làm tăng nguy cơ tự tử ở người mắc tâm thần phân liệt bao gồm:

• Tiền sử lạm dụng chất kích thích hoặc chất gây nghiện.
• Tuổi trẻ.
• Giới tính nam.
• Có các triệu chứng nặng như hoang tưởng và ảo giác.
• Trình độ học vấn cao.

Thu mình xã hội

Cả tâm thần phân liệt và trầm cảm đều có thể dẫn đến sự cô lập xã hội. Một dạng của mất khả năng cảm nhận niềm vui. Gọi là mất khả năng cảm nhận niềm vui xã hội là khi người bệnh không còn cảm thấy vui vẻ hoặc thoải mái khi ở bên người khác. Điều này khiến họ ít có xu hướng tìm kiếm hoặc duy trì các tương tác xã hội.

Rối loạn chức năng xã hội có thể là dấu hiệu sớm của các rối loạn sức khỏe tâm thần bao gồm tâm thần phân liệt và rối loạn trầm cảm nặng (MDD).

Sự khác biệt giúp phân biệt trầm cảm và tâm thần phân liệt

Có một số điểm khác biệt quan trọng giữa hai tình trạng này.

Triệu chứng

Điểm khác biệt chính giữa trầm cảm và tâm thần phân liệt là tâm thần phân liệt gây ra các triệu chứng như ảo giác, hoang tưởng và rối loạn lời nói.

Trầm cảm

Dấu hiệu điển hình nhất của trầm cảm là sự suy giảm hứng thú và cảm xúc, khiến người bệnh mất khả năng duy trì hoạt động bình thường. Tình trạng này kéo dài ít nhất 2 tuần và được xác định khi có tối thiểu 5 triệu chứng (trong đó ít nhất một trong hai triệu chứng đầu tiên phải hiện diện) dưới đây:

• Tâm trạng chán nản hầu như suốt ngày và gần như mỗi ngày.
• Mất hứng thú hoặc niềm vui với hầu hết, hoặc gần như tất cả các hoạt động hàng ngày.
• Thay đổi cân nặng hoặc khẩu vị rõ rệt (ăn quá nhiều hoặc quá ít).
• Rối loạn giấc ngủ, bao gồm mất ngủ hoặc ngủ quá nhiều.
• Thay đổi vận động tâm thần, biểu hiện bằng bồn chồn hoặc chậm chạp bất thường.
• Mệt mỏi, thiếu năng lượng gần như mỗi ngày.
• Cảm giác tội lỗi hoặc vô giá trị thường xuyên.
• Giảm khả năng tập trung hoặc ra quyết định.

Để chẩn đoán xác định trầm cảm, các triệu chứng trên phải gây ảnh hưởng đáng kể đến công việc, học tập, các mối quan hệ xã hội hoặc những lĩnh vực quan trọng khác trong đời sống, đồng thời không do một bệnh lý cơ thể hay rối loạn tâm thần khác gây ra.

Tâm thần phân liệt

Tâm thần phân liệt là rối loạn tâm thần nặng ảnh hưởng đến suy nghĩ, nhận thức, cảm xúc và hành vi của người bệnh. Các triệu chứng thường gặp bao gồm:

• Ảo tưởng - tin tưởng vào những điều không có thật, dù có bằng chứng ngược lại.
• Ảo giác - nghe, thấy hoặc cảm nhận những điều không tồn tại.
• Rối loạn tư duy hoặc ngôn ngữ - nói lan man, khó hiểu, mất mạch lạc.
• Hành vi bất thường hoặc rối loạn nghiêm trọng, chẳng hạn như hành vi lặp lại, vô mục đích hoặc kỳ quái.
• Rối loạn giấc ngủ, dễ kích động hoặc trầm cảm.
• Giảm hoặc mất động lực sống, thiếu cảm xúc, xa lánh xã hội.
• Suy giảm chức năng sống hàng ngày như bỏ bê vệ sinh cá nhân, không còn quan tâm đến công việc, học tập hay giao tiếp.

Khi trầm cảm xuất hiện cùng tâm thần phân liệt, tình trạng tâm lý - xã hội của bệnh nhân càng trở nên nghiêm trọng hơn, làm tăng nguy cơ tự sát. Thống kê cho thấy, khoảng 5 - 6% bệnh nhân tâm thần phân liệt tử vong do tự sát và 20% từng có ý định tự sát. Nguy cơ này cao nhất trong các giai đoạn trầm cảm của bệnh tâm thần phân liệt.

Thuốc điều trị hàng đầu của hai bệnh khác nhau

Rất khó để điều trị tâm thần phân liệt nếu không dùng thuốc. Thuốc chống loạn thần là liệu pháp điều trị đầu tay cho bệnh này.

Các nghiên cứu cho thấy, bắt đầu sử dụng thuốc chống loạn thần càng sớm sau đợt loạn thần đầu tiên thì hiệu quả càng cao, vì phần lớn các biến đổi trong não xảy ra trong vòng 5 năm đầu tiên sau đợt bệnh đầu tiên.

Bác sĩ cũng có thể kê thêm thuốc chống trầm cảm, thuốc ổn định khí sắc hoặc thuốc chống lo âu kết hợp với thuốc chống loạn thần để đạt hiệu quả điều trị tốt hơn.

Đối với trầm cảm, thuốc điều trị hàng đầu là thuốc chống trầm cảm, đặc biệt là nhóm ức chế tái hấp thu serotonin có chọn lọc.

Cả trong điều trị tâm thần phân liệt lẫn trầm cảm, liệu pháp tâm lý thường được kết hợp để hỗ trợ quá trình hồi phục.

Một người có thể mắc cả trầm cảm và tâm thần phân liệt?

Đôi khi, tâm thần phân liệt có thể bị chẩn đoán nhầm là trầm cảm. Ban đầu, một người có thể được chẩn đoán mắc rối loạn trầm cảm nặng, nhưng sau đó bác sĩ mới phát hiện ra đó thực chất là tâm thần phân liệt.

Trong một số trường hợp, người bị trầm cảm cũng có thể được kê thuốc chống loạn thần nếu bác sĩ nghi ngờ có triệu chứng loạn thần kèm theo.

Hai rối loạn này có thể chồng lấn nhau do chia sẻ một số yếu tố nguy cơ chung bao gồm căng thẳng và sang chấn tâm lý.

Tóm lại, việc phân biệt trầm cảm và tâm thần phân liệt đóng vai trò rất quan trọng trong chẩn đoán và điều trị. Hai bệnh lý này có thể có những biểu hiện tâm lý tương đồng, nhưng khác biệt rõ về nguyên nhân, cơ chế và hướng điều trị. Nhận biết đúng giúp can thiệp kịp thời, giảm biến chứng và nâng cao chất lượng cuộc sống cho người bệnh.