Tâm thần phân liệt là gì? Nguyên nhân gây bệnh, phương pháp điều trị và nguyên tắc phòng ngừa.

Tâm thần phân liệt là bệnh gì?

Tâm thần phân liệt (Schizophrenia) là một bệnh loạn thần mức độ nặng, đặc trưng bởi các triệu chứng ảo giác, hoang tưởng, suy giảm suy nghĩ và giảm các đáp ứng cảm xúc thông thường. Bệnh tiến triển mạn tính khiến bệnh nhân dần dần sa sút, mất khả năng học tập, lao động, sinh hoạt và trở thành gánh nặng cho gia đình cũng như xã hội. 

Những dấu hiệu và triệu chứng của tâm thần phân liệt

Tâm thần phân liệt là một bệnh mãn tính có thể tiến triển qua nhiều giai đoạn, mặc dù thời gian và hình thức của các giai đoạn có thể khác nhau. Bệnh nhân tâm thần phân liệt có xu hướng xuất hiện các triệu chứng loạn thần trung bình từ 8 - 15 tháng trước khi đến cơ sở y tế chăm sóc, nhưng rối loạn hiện nay thường được nhận biết sớm hơn trong quá trình của nó.

Các triệu chứng của bệnh tâm thần phân liệt thường làm suy giảm khả năng thực hiện các chức năng nhận thức và vận động phức tạp; do đó, các triệu chứng thường cản trở rõ rệt đến công việc, các mối quan hệ xã hội và việc chăm sóc bản thân. Thất nghiệp, cô lập, các mối quan hệ xấu đi và chất lượng cuộc sống giảm sút là những kết quả phổ biến.

Các giai đoạn của bệnh tâm thần phân liệt:

Giai đoạn hoang tưởng: Có thể không có triệu chứng hoặc bị suy giảm năng lực xã hội, rối loạn nhận thức nhẹ, sai lệch tri giác, giảm khả năng trải nghiệm niềm vui (vô cảm) và các khiếm khuyết khác về khả năng ứng phó. Những đặc điểm đó có thể nhẹ và chỉ được công nhận khi nhìn lại hoặc có thể dễ nhận thấy hơn, với sự suy giảm chức năng xã hội, học tập và nghề nghiệp.

Giai đoạn tiền căn tiến triển: Các triệu chứng cận lâm sàng có thể xuất hiện; bao gồm thu mình hoặc cô lập, cáu kỉnh, nghi ngờ, suy nghĩ bất thường, sai lệch tri giác và vô tổ chức. Khởi phát của bệnh tâm thần phân liệt (hoang tưởng và ảo giác) có thể đột ngột (trong vài ngày hoặc vài tuần) hoặc chậm và âm ỉ (trong nhiều năm). Tuy nhiên, ngay cả trong giai đoạn hoang tưởng tiến triển, chỉ một phần nhỏ (< 40%) có xu hướng chuyển thành tâm thần phân liệt hoàn toàn.

Giai đoạn đầu rối loạn tâm thần: Các triệu chứng hoạt động mạnh và thường ở mức tồi tệ nhất.

Giai đoạn giữa: Triệu chứng có thể xuất hiện theo từng đợt (với các đợt cấp và thuyên giảm) hoặc liên tục; suy giảm chức năng có xu hướng trở nên tồi tệ hơn.

Giai đoạn bệnh muộn: Mô hình bệnh tật hình thành nhưng thay đổi đáng kể; tình trạng khuyết tật có thể ổn định, xấu đi hoặc thậm chí giảm bớt.

Các loại triệu chứng trong bệnh tâm thần phân liệt:

• Dương tính: Ảo giác và ảo tưởng.

• Âm tính: "Cảm xúc phẳng lặng", giảm hứng thú trong cuộc sống.

• Vô tổ chức: Rối loạn suy nghĩ và hành vi kỳ lạ.

• Nhận thức: Giảm trí nhớ, giảm khả năng xử lý thông tin và giải quyết vấn đề.

Bệnh nhân có thể có một hoặc nhiều triệu chứng.

Triệu chứng dương tính được phân loại thành:

• Ảo tưởng;

• Ảo giác.

Ảo tưởng là những niềm tin sai lầm được duy trì mặc dù có bằng chứng mâu thuẫn rõ ràng. Có một số loại ảo tưởng:

• Ảo tưởng bị hại: Bệnh nhân tin rằng họ đang bị tra tấn, bị theo dõi hoặc bị lừa. 

• Ảo tưởng liên hệ: Bệnh nhân tin rằng những đoạn văn trong lời bài hát, sách báo hoặc các tín hiệu môi trường khác hướng vào họ.

• Ảo tưởng về bị đánh cắp hoặc bị áp đặt tư duy: Bệnh nhân tin rằng người khác có thể đọc được suy nghĩ của họ, suy nghĩ của họ đang được truyền sang người khác hoặc họ đang bị áp đặt những suy nghĩ và xung động bởi các thế lực bên ngoài.

Ảo tưởng trong bệnh tâm thần phân liệt có xu hướng kỳ lạ - tức là rõ ràng không thể tin được và không xuất phát từ những trải nghiệm cuộc sống bình thường (ví dụ: Tin rằng ai đó đã cắt bỏ các cơ quan nội tạng của họ mà không để lại sẹo).

Ảo giác là những nhận thức cảm tính mà không phải ai khác cũng cảm nhận được. Chúng có thể là ảo thính, ảo thị, ảo khứu, ảo xúc hoặc ảo xúc, và ảo thính là phổ biến nhất. Bệnh nhân có thể nghe thấy giọng nói bình luận về hành vi của họ, trò chuyện với nhau hoặc đưa ra những nhận xét chỉ trích và lăng mạ. Ảo tưởng và ảo giác gây khó chịu cho bệnh nhân.

Triệu chứng âm tính bao gồm:

• "Cảm xúc phẳng lặng": Khuôn mặt của bệnh nhân có vẻ bất động, giao tiếp bằng mắt kém và thiếu biểu cảm.

• Ngôn ngữ nghèo nàn: Bệnh nhân ít nói và trả lời ngắn gọn các câu hỏi, tạo ra ấn tượng về sự trống rỗng bên trong.

• Mất niềm vui: Thiếu hứng thú với các hoạt động và gia tăng hoạt động không mục đích.

• Tính không xã hội: Thiếu quan tâm đến các mối quan hệ.

Các triệu chứng âm tính thường dẫn đến động lực kém, giảm ý thức và mục tiêu.

Triệu chứng vô tổ chức có thể được coi là một loại triệu chứng dương tính, liên quan đến:

• Rối loạn suy nghĩ;

• Hành vi kỳ lạ.

Suy nghĩ vô tổ chức, phát biểu lan man, không hướng đến mục tiêu mà chuyển từ chủ đề này sang chủ đề khác. Lời nói có thể từ nhẹ vô tổ chức đến không mạch lạc và khó hiểu. Hành vi kỳ quái có thể bao gồm sự ngốc nghếch như trẻ con, kích động, và ngoại hình, vệ sinh hoặc hành vi không phù hợp. Tăng trương lực là một ví dụ điển hình về hành vi kỳ lạ, có thể bao gồm duy trì một tư thế cứng nhắc và chống lại nỗ lực di chuyển hoặc tham gia vào các hoạt động vận động không mục đích và không được kích thích.

Suy giảm nhận thức bao gồm suy giảm những điều sau đây:

• Khả năng chú ý;

• Tốc độ xử lý;

• Trí nhớ làm việc;

• Tư duy trừu tượng;

• Giải quyết vấn đề;

• Hiểu biết về các tương tác xã hội.

Suy nghĩ của bệnh nhân có thể không linh hoạt và khả năng giải quyết vấn đề, hiểu quan điểm của người khác và học hỏi kinh nghiệm có thể bị giảm sút. Mức độ nghiêm trọng của suy giảm nhận thức là một yếu tố quyết định chính của mức độ bệnh.

Các nhóm phụ của bệnh tâm thần phân liệt:

Một số chuyên gia phân loại bệnh tâm thần phân liệt thành phân nhóm thiếu hụt và không thiếu hụt dựa trên sự hiện diện và mức độ nghiêm trọng của các triệu chứng âm tính, chẳng hạn như cảm xúc phẳng lặng, thiếu động lực và giảm ý thức mục đích.

Bệnh nhân thuộc nhóm thiếu hụt có các triệu chứng âm tính nổi bật mà không bị ảnh hưởng bởi các yếu tố khác (ví dụ: Trầm cảm, lo lắng, môi trường quá kích thích, tác dụng phụ của thuốc).

Bệnh nhân thuộc nhóm không thiếu hụt có thể bị ảo tưởng, ảo giác và rối loạn suy nghĩ nhưng tương đối không có các triệu chứng âm tính.

Các loại bệnh tâm thần phân liệt đã được công nhận trước đây (hoang tưởng, vô tổ chức, tăng trương lực, di chứng, không phân biệt) không hợp lệ hoặc đáng tin cậy và không còn được sử dụng.

Tự tử

Khoảng 5 - 6% bệnh nhân tâm thần phân liệt tự tử, và khoảng 20% ​​cố gắng thực hiện; nhiều người khác có ý định tự sát đáng kể. Tự tử là nguyên nhân chính gây ra cái chết sớm ở những người mắc bệnh tâm thần phân liệt và một phần giải thích tại sao chứng rối loạn trung bình làm giảm tuổi thọ 10 năm.

Tỷ lệ này đặc biệt cao ở nam thanh niên và rối loạn sử dụng chất kích thích. Nguy cơ cũng tăng lên ở những bệnh nhân có các triệu chứng trầm cảm hoặc cảm giác tuyệt vọng, những người thất nghiệp, hoặc những người vừa trải qua một đợt loạn thần hoặc đã được xuất viện.

Những bệnh nhân khởi phát muộn và hoạt động tốt trước khi mắc bệnh - những bệnh nhân có tiên lượng phục hồi tốt nhất - cũng có nguy cơ tự tử cao nhất. Bởi vì những bệnh nhân này vẫn còn khả năng đau buồn, họ có thể dễ hành động trong tuyệt vọng hơn dựa trên nhận thức thực tế về tác động của bệnh lý.

Bạo lực

Tâm thần phân liệt là một yếu tố nguy cơ khiêm tốn đối với hành vi bạo lực. Đe dọa bạo lực và bộc phát hung hãn thường phổ biến hơn là hành vi nguy hiểm nghiêm trọng. Nhìn chung, những người bị tâm thần phân liệt ít bạo lực hơn những người không bị tâm thần phân liệt.

Những bệnh nhân có nhiều khả năng tham gia vào các hành vi bạo lực bao gồm những người mắc chứng rối loạn sử dụng chất kích thích, hoang tưởng bị khủng bố hoặc ảo giác ra lệnh và những người không dùng thuốc theo chỉ định. Một số rất ít bệnh nhân trầm cảm nặng, bị cô lập, hoang tưởng tấn công hoặc giết người mà họ coi là nguyên nhân gây ra khó khăn (ví dụ: Nhà chức trách, người nổi tiếng, vợ/chồng của họ).

Biến chứng có thể gặp khi mắc bệnh tâm thần phân liệt

• Tự tử, cố gắng tự tử và ý nghĩ tự tử;

• Rối loạn lo âu và rối loạn ám ảnh cưỡng chế (OCD);

• Sự chán nản;

• Lạm dụng rượu hoặc các loại thuốc khác, bao gồm cả nicotin;

• Không có khả năng đi làm hoặc đi học;

• Vấn đề tài chính và tình trạng vô gia cư;

• Cách ly xã hội;

• Các vấn đề sức khỏe và y tế;

• Trở thành nạn nhân;

• Hành vi hung hăng, mặc dù không phổ biến.

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Nếu có bất kỳ triệu chứng nào nêu trên xảy ra, bạn nên liên hệ ngay với bác sĩ để được kiểm tra và tư vấn. Chẩn đoán và điều trị sớm sẽ giảm nguy cơ tăng nặng của bệnh và giúp bạn mau chóng hồi phục sức khỏe.

Nguyên nhân dẫn đến tâm thần phân liệt

Mặc dù nguyên nhân và cơ chế cụ thể của bệnh chưa được biết rõ, nhưng bệnh tâm thần phân liệt có cơ sở sinh học, bằng chứng là:

• Những thay đổi trong cấu trúc não (ví dụ: Mở rộng não thất, mỏng vỏ, giảm kích thước của hồi hải mã trước và các vùng não khác).

• Những thay đổi các chất hóa học thần kinh, đặc biệt là thay đổi hoạt động của chất dẫn truyền dopamine và glutamate.

• Các yếu tố nguy cơ di truyền đã được chứng minh gần đây.

Một số chuyên gia cho rằng bệnh tâm thần phân liệt xảy ra thường xuyên hơn ở những người bị tổn thương về phát triển thần kinh. Sự khởi phát, thuyên giảm và tái phát của các triệu chứng là kết quả của sự tương tác giữa những tổn thương lâu dài này và các tác nhân gây căng thẳng từ môi trường.

Tính dễ bị tổn thương về phát triển thần kinh

Mặc dù tâm thần phân liệt hiếm khi biểu hiện ở thời thơ ấu, nhưng các yếu tố thời thơ ấu ảnh hưởng đến sự khởi phát bệnh ở tuổi trưởng thành. Những yếu tố này bao gồm:

• Khuynh hướng di truyền.

• Các biến chứng trong tử cung, khi sinh hoặc sau khi sinh.

• Nhiễm trùng hệ thần kinh trung ương do virus.

• Chấn thương thời thơ ấu và sự bỏ rơi.

Mặc dù nhiều người mắc bệnh tâm thần phân liệt không có tiền sử gia đình, nhưng các yếu tố di truyền có liên quan mạnh mẽ. Những người có họ hàng bậc 1 bị tâm thần phân liệt có khoảng 10 - 12% nguy cơ phát triển chứng rối loạn này, so với 1% nguy cơ trong dân số nói chung. Các cặp song sinh cùng trứng có tỷ lệ đồng hợp khoảng 45%.

Người mẹ bị thiếu dinh dưỡng và cúm trong ba tháng cuối của thai kỳ, trọng lượng trẻ sơ sinh < 2500 g, không tương thích Rh trong lần mang thai thứ hai và tình trạng thiếu oxy làm tăng nguy cơ.

Các xét nghiệm sinh học thần kinh và tâm thần kinh cho thấy rằng cử động nhãn nhìn đuổi theo, suy giảm khả năng nhận thức và chú ý, thiếu hụt cảm giác xảy ra ở bệnh nhân tâm thần phân liệt phổ biến hơn so với dân số chung. Những phát hiện này cũng có thể xảy ra ở những người họ hàng bậc 1 của những người bị tâm thần phân liệt, và bệnh nhân mắc nhiều chứng rối loạn tâm thần khác, và có thể đại diện cho một thành phần di truyền của tính dễ bị tổn thương. Điểm chung của những phát hiện này đối với các chứng rối loạn tâm thần cho thấy rằng các phân loại chẩn đoán thông thường không phản ánh sự khác biệt cơ bản về mặt sinh học giữa các chứng rối loạn tâm thần.

Các yếu tố gây căng thẳng môi trường

Các tác nhân gây căng thẳng từ môi trường có thể kích hoạt sự xuất hiện hoặc tái phát của các triệu chứng loạn thần ở những người dễ bị tổn thương. Các tác nhân gây căng thẳng có thể chủ yếu là do dược lý học (ví dụ: Sử dụng chất kích thích, đặc biệt là cần sa) hoặc xã hội (ví dụ: Thất nghiệp hoặc nghèo khó, rời nhà đi học đại học, chia tay người yêu, gia nhập lực lượng vũ trang). Có bằng chứng cho thấy các sự kiện môi trường có thể bắt đầu các thay đổi biểu sinh có thể ảnh hưởng đến quá trình phiên mã gen và khởi phát bệnh.

Các yếu tố bảo vệ có thể giảm thiểu tác động của căng thẳng đối với việc hình thành hoặc làm trầm trọng thêm triệu chứng bao gồm hỗ trợ tâm lý xã hội mạnh mẽ, kỹ năng đối phó được phát triển tốt và thuốc chống loạn thần.

Những ai có nguy cơ mắc bệnh tâm thần phân liệt?

Mọi đối tượng đều có nguy cơ mắc tâm thần phân liệt. Bệnh thường khởi phát ở người trẻ tuổi (15 - 35 tuổi) hơn so với người lớn.

Yếu tố làm tăng nguy cơ mắc phải tâm thần phân liệt

Một số yếu tố làm tăng nguy cơ mắc Tâm thần phân liệt, bao gồm:

• Có tiền sử gia đình mắc bệnh tâm thần phân liệt.

• Một số biến chứng khi mang thai và sinh nở, như suy dinh dưỡng hoặc tiếp xúc với chất độc hoặc virus có thể ảnh hưởng đến sự phát triển của não.

• Dùng thuốc thay đổi tâm trí (thần kinh hoặc hướng thần) trong tuổi thiếu niên và thanh niên.

Phương pháp xét nghiệm và chẩn đoán bệnh tâm thần phân liệt

Chẩn đoán bệnh nhân tâm thần phân liệt dựa trên:

• Dựa vào tiêu chí lâm sàng (Sổ tay chẩn đoán và thống kê các rối loạn tâm thần, Ấn bản thứ năm [DSM-5]).

• Kết hợp tiền sử, triệu chứng và dấu hiệu.

Chẩn đoán và điều trị càng sớm thì kết quả càng tốt.

Không có xét nghiệm xác định nào bệnh tâm thần phân liệt. Chẩn đoán dựa trên đánh giá toàn diện về tiền sử, triệu chứng và dấu hiệu. Thông tin từ các nguồn tin cậy như thành viên gia đình, bạn bè, giáo viên và đồng nghiệp, thường rất quan trọng.

Theo DSM-5, chẩn đoán tâm thần phân liệt yêu cầu cả hai điều sau:

• Trên 2 triệu chứng đặc trưng (ảo tưởng, ảo giác, nói vô tổ chức, hành vi vô tổ chức, các triệu chứng âm tính) trong một phần đáng kể của khoảng thời gian 6 tháng (các triệu chứng phải bao gồm ít nhất một trong 3 triệu chứng đầu tiên).

• Các dấu hiệu hoang tưởng hoặc suy nhược của bệnh tật với các suy giảm chức năng xã hội, nghề nghiệp hoặc tự chăm sóc bản thân rõ ràng trong khoảng thời gian 6 tháng bao gồm 1 tháng các triệu chứng hoạt động.

Chẩn đoán phân biệt

Rối loạn tâm thần do các bệnh lý khác hoặc các rối loạn do sử dụng chất gây nghiện phải được loại trừ bằng tiền sử và kiểm tra bao gồm các xét nghiệm trong phòng thí nghiệm và hình ảnh thần kinh. Mặc dù một số bệnh nhân tâm thần phân liệt có bất thường cấu trúc não trên hình ảnh, những bất thường này không đủ đặc hiệu để có giá trị chẩn đoán.

Các rối loạn tâm thần khác với các triệu chứng tương tự bao gồm một số bệnh liên quan đến tâm thần phân liệt:

• Rối loạn tâm thần ngắn hạn;

• Rối loạn hoang tưởng;

• Rối loạn phân liệt cảm xúc;

• Rối loạn dạng phân liệt;

• Rối loạn nhân cách phân liệt.

Ngoài ra, rối loạn tâm trạng có thể gây ra chứng loạn thần ở một số người.

Các xét nghiệm tâm thần kinh, chụp ảnh não, điện não đồ và các xét nghiệm khác về chức năng não (ví dụ: Theo dõi mắt) không giúp phân biệt giữa các rối loạn tâm thần chính. Tuy nhiên, nghiên cứu ban đầu cho thấy rằng kết quả của các xét nghiệm như vậy có thể được sử dụng để phân nhóm bệnh nhân thành 3 mẫu biểu hiện rối loạn tâm thần riêng biệt không tương ứng với các phân loại chẩn đoán lâm sàng hiện tại.

Một số rối loạn nhân cách nhất định (đặc biệt là phân liệt) gây ra các triệu chứng tương tự như các triệu chứng của tâm thần phân liệt, mặc dù chúng thường nhẹ hơn và không liên quan đến rối loạn tâm thần.

Phương pháp điều trị tâm thần phân liệt hiệu quả

Điều trị tâm thần phân liệt bằng các phương pháp:

• Thuốc chống loạn thần.

• Phục hồi chức năng, bao gồm khắc phục nhận thức, đào tạo dựa vào cộng đồng và các dịch vụ hỗ trợ.

• Tâm lý trị liệu, hướng tới đào tạo khả năng phục hồi.

Thời gian từ khi xuất hiện các triệu chứng loạn thần đến lần điều trị đầu tiên tương quan với sự nhanh chóng của đáp ứng điều trị ban đầu và chất lượng của đáp ứng điều trị. Khi được điều trị sớm, bệnh nhân đáp ứng nhanh và đầy đủ hơn. Nếu không tiếp tục sử dụng thuốc chống loạn thần sau đợt đầu, 70 - 80% bệnh nhân có đợt tiếp theo trong vòng 12 tháng.

Sử dụng liên tục thuốc chống loạn thần có thể giảm tỷ lệ tái phát trong 1 năm xuống khoảng 30% hoặc thấp hơn với các thuốc tác dụng kéo dài. Điều trị bằng thuốc được tiếp tục trong ít nhất 1 - 2 năm sau đợt đầu tiên. Nếu bệnh nhân đã bị bệnh lâu hơn, cần duy trì dùng thuốc trong nhiều năm.

Việc phát hiện sớm và điều trị nhiều mặt đã làm thay đổi việc chăm sóc bệnh nhân rối loạn tâm thần như tâm thần phân liệt. Phối hợp chăm sóc chuyên khoa, bao gồm đào tạo khả năng phục hồi, liệu pháp cá nhân và gia đình, giải quyết rối loạn chức năng nhận thức và việc làm được hỗ trợ, là một đóng góp quan trọng vào việc phục hồi tâm lý xã hội.

Các mục tiêu chung cho điều trị tâm thần phân liệt là:

• Giảm mức độ nghiêm trọng của các triệu chứng loạn thần.

• Bảo tồn chức năng tâm lý xã hội.

• Ngăn ngừa sự tái phát của các đợt có triệu chứng và sự suy giảm chức năng liên quan.

• Giảm sử dụng chất kích thích.

Thuốc chống loạn thần, phục hồi chức năng với các dịch vụ hỗ trợ cộng đồng và liệu pháp tâm lý là những thành phần chính của điều trị. Vì tâm thần phân liệt là một bệnh lâu dài và hay tái phát, nên việc dạy cho bệnh nhân các kỹ năng tự quản lý bệnh tật là một mục tiêu tổng thể quan trọng. Cung cấp thông tin về chứng rối loạn (rối loạn tâm thần) cho cha mẹ của bệnh nhân nhỏ tuổi có thể làm giảm tỷ lệ tái phát.

Thuốc chống loạn thần

Được chia thành thuốc chống loạn thần thế hệ thứ nhất (FGA) và thuốc chống loạn thần thế hệ thứ 2 (SGA) dựa trên ái lực và hoạt động của thụ thể dẫn truyền thần kinh cụ thể của chúng. SGA có thể mang lại một số lợi thế, cả về hiệu quả cao hơn một cách khiêm tốn, giảm khả năng bị rối loạn vận động không tự nguyện và các tác dụng phụ liên quan.

Tuy nhiên, nguy cơ mắc hội chứng chuyển hóa (thừa mỡ bụng, kháng insulin, rối loạn lipid máu và tăng huyết áp) với SGA cao hơn so với các thuốc chống loạn thần thông thường. Một số thuốc chống loạn thần ở cả hai nhóm có thể gây ra hội chứng QT kéo dài và làm tăng nguy cơ loạn nhịp tim gây tử vong; những loại thuốc này bao gồm thioridazine, haloperidol, olanzapine, risperidone và ziprasidone.

Phục hồi chức năng và các dịch vụ hỗ trợ cộng đồng

Các chương trình đào tạo kỹ năng tâm lý xã hội và phục hồi chức năng nghề nghiệp giúp nhiều bệnh nhân làm việc, mua sắm và chăm sóc cho bản thân; quản lý gia đình; hòa hợp với người khác; và làm việc với các bác sĩ chăm sóc sức khỏe tâm thần.

Việc làm được hỗ trợ, trong đó bệnh nhân được đặt trong một môi trường làm việc cạnh tranh và có người hỗ trợ tại chỗ để thúc đẩy sự thích nghi với công việc, có thể đặc biệt có giá trị. Về mặt thời gian, người hỗ trợ công việc chỉ đóng vai trò như một phương án dự phòng cho việc giải quyết vấn đề hoặc để giao tiếp với người khác.

Các dịch vụ hỗ trợ tạo điều kiện cho nhiều bệnh nhân tâm thần phân liệt sống trong cộng đồng. Mặc dù hầu hết có thể sống độc lập, một số yêu cầu được giám sát tại nhà, nơi có nhân viên để đảm bảo tuân thủ dùng thuốc.

Bệnh nhân cần nhập viện hoặc điều trị theo đợt trong một bệnh viện chuyên môn khi tái phát nặng và có thể phải nhập viện không tự nguyện nếu gây nguy hiểm cho bản thân hoặc người khác. Mặc dù có các dịch vụ hỗ trợ cộng đồng và phục hồi chức năng tốt nhất, một tỷ lệ nhỏ bệnh nhân, đặc biệt là những người bị suy giảm nhận thức trầm trọng và những người đáp ứng kém với điều trị bằng thuốc, cần được chăm sóc tại cơ sở hoặc hỗ trợ lâu dài khác.

Liệu pháp khắc phục nhận thức giúp ích cho một số bệnh nhân. Liệu pháp này được thiết kế để cải thiện chức năng nhận thức thần kinh (ví dụ: Chú ý, trí nhớ làm việc, chức năng điều hành) và giúp bệnh nhân học hoặc học lại cách thực hiện nhiệm vụ. Liệu pháp này có thể giúp bệnh nhân hoạt động tốt hơn.

Tâm lý trị liệu

Mục tiêu của tâm lý trị liệu trong bệnh tâm thần phân liệt là phát triển mối quan hệ hợp tác giữa bệnh nhân, người nhà và bác sĩ để bệnh nhân có thể học cách quản lý bệnh tật, dùng thuốc theo chỉ định và xử lý căng thẳng hiệu quả hơn.

Mặc dù liệu pháp tâm lý cá nhân cộng với liệu pháp điều trị bằng thuốc là một cách tiếp cận phổ biến, nhưng có rất ít hướng dẫn thực nghiệm. Liệu pháp tâm lý bắt đầu bằng cách giải quyết các nhu cầu dịch vụ xã hội cơ bản của bệnh nhân, cung cấp hỗ trợ và giáo dục về bản chất của bệnh, thúc đẩy các hoạt động thích ứng và dựa trên sự đồng cảm và hiểu biết linh hoạt về bệnh tâm thần phân liệt có khả năng hiệu quả nhất. Nhiều bệnh nhân cần hỗ trợ tâm lý để thích nghi với những cuộc sống thường nhật vì đây là bệnh lý mãn tính, kéo dài suốt đời có thể hạn chế đáng kể chức năng.

Ngoài liệu pháp tâm lý cá nhân còn có liệu pháp hành vi nhận thức cho bệnh tâm thần phân liệt. Ví dụ, liệu pháp này được thực hiện trong cá nhân hoặc nhóm, có thể tập trung vào các cách để giảm bớt những suy nghĩ ảo tưởng.

Đối với những bệnh nhân sống cùng gia đình, các can thiệp tâm lý gia đình có thể làm giảm tỷ lệ tái phát bệnh. 

Những thói quen sinh hoạt có thể giúp bạn hạn chế diễn tiến của bệnh tâm thần phân liệt

Chế độ sinh hoạt:

Gia đình, người thân của bệnh nhân mắc tâm thần phân liệt cần:

• Luôn quan tâm, giúp đỡ bệnh nhân tuân thủ theo hướng dẫn của bác sĩ trong việc điều trị, duy trì lối sống tích cực, hạn chế sự căng thẳng. Không tỏ ra ghét bỏ, kỳ thị, xa lành bệnh nhân. Luôn thân thiện, kiên nhẫn và nhẹ nhàng trong hành vi và lúc trò chuyện với bệnh nhân.

• Giúp đỡ, động viên bệnh nhân giao tiếp cũng như tham gia các công việc hằng ngày hoặc hoạt động ngoài trời.

• Liên hệ ngay với bác sĩ khi bệnh nhân có những bất thường trong quá trình điều trị.

• Đưa bệnh nhân đi thăm khám định kỳ để được theo dõi tình trạng sức khỏe, diễn tiến của bệnh và để bác sĩ tìm hướng điều trị phù hợp trong thời gian tiếp theo nếu bệnh chưa có dấu hiệu thuyên giảm.

• Theo dõi triệu chứng và dấu hiệu bệnh thường xuyên, cho bệnh nhân uống thuốc đầy đủ và đúng giờ.

• Không cho bệnh nhân sử dụng các đồ vật sắc nhọn có thể gây nguy hiểm. 

• Không tự ý sử dụng thuốc điều trị cho bệnh nhân (kể cả dược liệu) mà chưa hỏi ý kiến bác sĩ.

Chế độ dinh dưỡng:

• Cung cấp đầy đủ chất xơ (có trong trái cây, rau củ, các loại hạt...).

• Tăng cường sử dụng các loại thực phẩm chứa tryptophan như: Thịt gà, chuối, pho mát, chocolate, trứng, sữa, cá, lúa mạch, hạt vừng, đậu nành và chế phẩm, các loại hạt,... giúp tăng tổng hợp serotonin.

• Hạn chế tiêu thụ đường tinh luyện.

• Chế độ ăn ketogenic, ít carbohydrate hơn và nhiều protein / chất béo hơn, có thể cải thiện các biểu hiện lâm sàng của bệnh tâm thần phân liệt thông qua việc giảm các triệu chứng chuyển hóa.

Phương pháp phòng ngừa Tâm thần phân liệt hiệu quả

Để phòng ngừa bệnh hiệu quả, bạn có thể tham khảo một số gợi ý dưới đây:

• Tránh sử dụng ma tuý và các chất kích thích thần kinh, đặc biệt là trong độ tuổi thanh thiếu niên.

• Thăm khám và tư vấn tâm lý ngay khi có dấu hiệu bệnh lý tâm thần như chấn thương tâm lý, căng thẳng, stress, trầm cảm....

• Giữ mối quan hệ xã hội, thường xuyên giao tiếp với mọi người xung quanh.

• Học cách quản lý công việc, học tập và có phương pháp thư giãn lành mạnh, phù hợp.

• Thường xuyên vận động và tập thể dục.