Tâm thần phân liệt là gì? Nguyên nhân gây bệnh, phương pháp điều trị và nguyên tắc phòng ngừa.

Tâm thần phân liệt (Schizophrenia) là một bệnh loạn thần mức độ nặng, đặc trưng bởi các triệu chứng ảo giác, hoang tưởng, suy giảm suy nghĩ và giảm các đáp ứng cảm xúc thông thường. Bệnh tiến triển mạn tính khiến bệnh nhân dần dần sa sút, mất khả năng học tập, lao động, sinh hoạt và trở thành gánh nặng cho gia đình cũng như xã hội.

Những dấu hiệu và triệu chứng của tâm thần phân liệt

Tâm thần phân liệt là một bệnh mãn tính có thể tiến triển qua nhiều giai đoạn, mặc dù thời gian và hình thức của các giai đoạn có thể khác nhau. Bệnh nhân tâm thần phân liệt có xu hướng xuất hiện các triệu chứng loạn thần trung bình từ 8 - 15 tháng trước khi đến cơ sở y tế chăm sóc, nhưng rối loạn hiện nay thường được nhận biết sớm hơn trong quá trình của nó.

Các triệu chứng của bệnh tâm thần phân liệt thường làm suy giảm khả năng thực hiện các chức năng nhận thức và vận động phức tạp; do đó, các triệu chứng thường cản trở rõ rệt đến công việc, các mối quan hệ xã hội và việc chăm sóc bản thân. Thất nghiệp, cô lập, các mối quan hệ xấu đi và chất lượng cuộc sống giảm sút là những kết quả phổ biến.

Các giai đoạn của bệnh tâm thần phân liệt:

• Giai đoạn hoang tưởng: Có thể không có triệu chứng hoặc bị suy giảm năng lực xã hội, rối loạn nhận thức nhẹ, sai lệch tri giác, giảm khả năng trải nghiệm niềm vui (vô cảm) và các khiếm khuyết khác về khả năng ứng phó. Những đặc điểm đó có thể nhẹ và chỉ được công nhận khi nhìn lại hoặc có thể dễ nhận thấy hơn, với sự suy giảm chức năng xã hội, học tập và nghề nghiệp.
• Giai đoạn tiền căn tiến triển: Các triệu chứng cận lâm sàng có thể xuất hiện; bao gồm thu mình hoặc cô lập, cáu kỉnh, nghi ngờ, suy nghĩ bất thường, sai lệch tri giác và vô tổ chức. Khởi phát của bệnh tâm thần phân liệt (hoang tưởng và ảo giác) có thể đột ngột (trong vài ngày hoặc vài tuần) hoặc chậm và âm ỉ (trong nhiều năm). Tuy nhiên, ngay cả trong giai đoạn hoang tưởng tiến triển, chỉ một phần nhỏ (< 40%) có xu hướng chuyển thành tâm thần phân liệt hoàn toàn.
• Giai đoạn đầu rối loạn tâm thần: Các triệu chứng hoạt động mạnh và thường ở mức tồi tệ nhất.
• Giai đoạn giữa: Triệu chứng có thể xuất hiện theo từng đợt (với các đợt cấp và thuyên giảm) hoặc liên tục; suy giảm chức năng có xu hướng trở nên tồi tệ hơn.
• Giai đoạn bệnh muộn: Mô hình bệnh tật hình thành nhưng thay đổi đáng kể; tình trạng khuyết tật có thể ổn định, xấu đi hoặc thậm chí giảm bớt.

Các loại triệu chứng trong bệnh tâm thần phân liệt:

• Dương tính: Ảo giác và ảo tưởng.
• Âm tính: "Cảm xúc phẳng lặng", giảm hứng thú trong cuộc sống.
• Vô tổ chức: Rối loạn suy nghĩ và hành vi kỳ lạ.
• Nhận thức: Giảm trí nhớ, giảm khả năng xử lý thông tin và giải quyết vấn đề.

Bệnh nhân có thể có một hoặc nhiều triệu chứng.

Triệu chứng dương tính được phân loại thành:

Ảo tưởng;

Ảo giác.

Ảo tưởng là những niềm tin sai lầm được duy trì mặc dù có bằng chứng mâu thuẫn rõ ràng. Có một số loại ảo tưởng:

Ảo tưởng bị hại: Bệnh nhân tin rằng họ đang bị tra tấn, bị theo dõi hoặc bị lừa.

Ảo tưởng liên hệ: Bệnh nhân tin rằng những đoạn văn trong lời bài hát, sách báo hoặc các tín hiệu môi trường khác hướng vào họ.

Ảo tưởng về bị đánh cắp hoặc bị áp đặt tư duy: Bệnh nhân tin rằng người khác có thể đọc được suy nghĩ của họ, suy nghĩ của họ đang được truyền sang người khác hoặc họ đang bị áp đặt những suy nghĩ và xung động bởi các thế lực bên ngoài.

Ảo tưởng trong bệnh tâm thần phân liệt có xu hướng kỳ lạ - tức là rõ ràng không thể tin được và không xuất phát từ những trải nghiệm cuộc sống bình thường (ví dụ: Tin rằng ai đó đã cắt bỏ các cơ quan nội tạng của họ mà không để lại sẹo).

Ảo giác là những nhận thức cảm tính mà không phải ai khác cũng cảm nhận được. Chúng có thể là ảo thính, ảo thị, ảo khứu, ảo xúc hoặc ảo xúc, và ảo thính là phổ biến nhất. Bệnh nhân có thể nghe thấy giọng nói bình luận về hành vi của họ, trò chuyện với nhau hoặc đưa ra những nhận xét chỉ trích và lăng mạ. Ảo tưởng và ảo giác gây khó chịu cho bệnh nhân.

Triệu chứng âm tính bao gồm:

"Cảm xúc phẳng lặng": Khuôn mặt của bệnh nhân có vẻ bất động, giao tiếp bằng mắt kém và thiếu biểu cảm.

Ngôn ngữ nghèo nàn: Bệnh nhân ít nói và trả lời ngắn gọn các câu hỏi, tạo ra ấn tượng về sự trống rỗng bên trong.

Mất niềm vui: Thiếu hứng thú với các hoạt động và gia tăng hoạt động không mục đích.

Tính không xã hội: Thiếu quan tâm đến các mối quan hệ.

Các triệu chứng âm tính thường dẫn đến động lực kém, giảm ý thức và mục tiêu.

Triệu chứng vô tổ chức có thể được coi là một loại triệu chứng dương tính, liên quan đến:

Rối loạn suy nghĩ;

Hành vi kỳ lạ.

Suy nghĩ vô tổ chức, phát biểu lan man, không hướng đến mục tiêu mà chuyển từ chủ đề này sang chủ đề khác. Lời nói có thể từ nhẹ vô tổ chức đến không mạch lạc và khó hiểu. Hành vi kỳ quái có thể bao gồm sự ngốc nghếch như trẻ con, kích động, và ngoại hình, vệ sinh hoặc hành vi không phù hợp. Tăng trương lực là một ví dụ điển hình về hành vi kỳ lạ, có thể bao gồm duy trì một tư thế cứng nhắc và chống lại nỗ lực di chuyển hoặc tham gia vào các hoạt động vận động không mục đích và không được kích thích.

Suy giảm nhận thức bao gồm suy giảm những điều sau đây:

Khả năng chú ý;

Tốc độ xử lý;

Trí nhớ làm việc;

Tư duy trừu tượng;

Giải quyết vấn đề;

Hiểu biết về các tương tác xã hội.

Suy nghĩ của bệnh nhân có thể không linh hoạt và khả năng giải quyết vấn đề, hiểu quan điểm của người khác và học hỏi kinh nghiệm có thể bị giảm sút. Mức độ nghiêm trọng của suy giảm nhận thức là một yếu tố quyết định chính của mức độ bệnh.

Các nhóm phụ của bệnh tâm thần phân liệt:

Một số chuyên gia phân loại bệnh tâm thần phân liệt thành phân nhóm thiếu hụt và không thiếu hụt dựa trên sự hiện diện và mức độ nghiêm trọng của các triệu chứng âm tính, chẳng hạn như cảm xúc phẳng lặng, thiếu động lực và giảm ý thức mục đích.

Bệnh nhân thuộc nhóm thiếu hụt có các triệu chứng âm tính nổi bật mà không bị ảnh hưởng bởi các yếu tố khác (ví dụ: Trầm cảm, lo lắng, môi trường quá kích thích, tác dụng phụ của thuốc).

Bệnh nhân thuộc nhóm không thiếu hụt có thể bị ảo tưởng, ảo giác và rối loạn suy nghĩ nhưng tương đối không có các triệu chứng âm tính.

Các loại bệnh tâm thần phân liệt đã được công nhận trước đây (hoang tưởng, vô tổ chức, tăng trương lực, di chứng, không phân biệt) không hợp lệ hoặc đáng tin cậy và không còn được sử dụng.

Tự tử

Khoảng 5 - 6% bệnh nhân tâm thần phân liệt tự tử, và khoảng 20% ​​cố gắng thực hiện; nhiều người khác có ý định tự sát đáng kể. Tự tử là nguyên nhân chính gây ra cái chết sớm ở những người mắc bệnh tâm thần phân liệt và một phần giải thích tại sao chứng rối loạn trung bình làm giảm tuổi thọ 10 năm.

Tỷ lệ này đặc biệt cao ở nam thanh niên và rối loạn sử dụng chất kích thích. Nguy cơ cũng tăng lên ở những bệnh nhân có các triệu chứng trầm cảm hoặc cảm giác tuyệt vọng, những người thất nghiệp, hoặc những người vừa trải qua một đợt loạn thần hoặc đã được xuất viện.

Những bệnh nhân khởi phát muộn và hoạt động tốt trước khi mắc bệnh - những bệnh nhân có tiên lượng phục hồi tốt nhất - cũng có nguy cơ tự tử cao nhất. Bởi vì những bệnh nhân này vẫn còn khả năng đau buồn, họ có thể dễ hành động trong tuyệt vọng hơn dựa trên nhận thức thực tế về tác động của bệnh lý.

Bạo lực

Tâm thần phân liệt là một yếu tố nguy cơ khiêm tốn đối với hành vi bạo lực. Đe dọa bạo lực và bộc phát hung hãn thường phổ biến hơn là hành vi nguy hiểm nghiêm trọng. Nhìn chung, những người bị tâm thần phân liệt ít bạo lực hơn những người không bị tâm thần phân liệt.

Những bệnh nhân có nhiều khả năng tham gia vào các hành vi bạo lực bao gồm những người mắc chứng rối loạn sử dụng chất kích thích, hoang tưởng bị khủng bố hoặc ảo giác ra lệnh và những người không dùng thuốc theo chỉ định. Một số rất ít bệnh nhân trầm cảm nặng, bị cô lập, hoang tưởng tấn công hoặc giết người mà họ coi là nguyên nhân gây ra khó khăn (ví dụ: Nhà chức trách, người nổi tiếng, vợ/chồng của họ).

Biến chứng có thể gặp khi mắc bệnh tâm thần phân liệt

Tự tử, cố gắng tự tử và ý nghĩ tự tử;

Rối loạn lo âu và rối loạn ám ảnh cưỡng chế (OCD);

Sự chán nản;

Lạm dụng rượu hoặc các loại thuốc khác, bao gồm cả nicotin;

Không có khả năng đi làm hoặc đi học;

Vấn đề tài chính và tình trạng vô gia cư;

Cách ly xã hội;

Các vấn đề sức khỏe và y tế;

Trở thành nạn nhân;

Hành vi hung hăng, mặc dù không phổ biến.

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Nếu có bất kỳ triệu chứng nào nêu trên xảy ra, bạn nên liên hệ ngay với bác sĩ để được kiểm tra và tư vấn. Chẩn đoán và điều trị sớm sẽ giảm nguy cơ tăng nặng của bệnh và giúp bạn mau chóng hồi phục sức khỏe.

Mặc dù nguyên nhân và cơ chế cụ thể của bệnh chưa được biết rõ, nhưng bệnh tâm thần phân liệt có cơ sở sinh học, bằng chứng là:

Những thay đổi trong cấu trúc não (ví dụ: Mở rộng não thất, mỏng vỏ, giảm kích thước của hồi hải mã trước và các vùng não khác).

Những thay đổi các chất hóa học thần kinh, đặc biệt là thay đổi hoạt động của chất dẫn truyền dopamine và glutamate.

Các yếu tố nguy cơ di truyền đã được chứng minh gần đây.

Một số chuyên gia cho rằng bệnh tâm thần phân liệt xảy ra thường xuyên hơn ở những người bị tổn thương về phát triển thần kinh. Sự khởi phát, thuyên giảm và tái phát của các triệu chứng là kết quả của sự tương tác giữa những tổn thương lâu dài này và các tác nhân gây căng thẳng từ môi trường.

Tính dễ bị tổn thương về phát triển thần kinh

Mặc dù tâm thần phân liệt hiếm khi biểu hiện ở thời thơ ấu, nhưng các yếu tố thời thơ ấu ảnh hưởng đến sự khởi phát bệnh ở tuổi trưởng thành. Những yếu tố này bao gồm:

Khuynh hướng tâm thần di truyền.

Các biến chứng trong tử cung, khi sinh hoặc sau khi sinh.

Nhiễm trùng hệ thần kinh trung ương do virus.

Chấn thương thời thơ ấu và sự bỏ rơi.

Mặc dù nhiều người mắc bệnh tâm thần phân liệt không có tiền sử gia đình, nhưng các yếu tố di truyền có liên quan mạnh mẽ. Những người có họ hàng bậc 1 bị tâm thần phân liệt có khoảng 10 - 12% nguy cơ phát triển chứng rối loạn này, so với 1% nguy cơ trong dân số nói chung. Các cặp song sinh cùng trứng có tỷ lệ đồng hợp khoảng 45%.

Người mẹ bị thiếu dinh dưỡng và cúm trong ba tháng cuối của thai kỳ, trọng lượng trẻ sơ sinh < 2500 g, không tương thích Rh trong lần mang thai thứ hai và tình trạng thiếu oxy làm tăng nguy cơ.

Các xét nghiệm sinh học thần kinh và tâm thần kinh cho thấy rằng cử động nhãn nhìn đuổi theo, suy giảm khả năng nhận thức và chú ý, thiếu hụt cảm giác xảy ra ở bệnh nhân tâm thần phân liệt phổ biến hơn so với dân số chung. Những phát hiện này cũng có thể xảy ra ở những người họ hàng bậc 1 của những người bị tâm thần phân liệt, và bệnh nhân mắc nhiều chứng rối loạn tâm thần khác, và có thể đại diện cho một thành phần di truyền của tính dễ bị tổn thương. Điểm chung của những phát hiện này đối với các chứng rối loạn tâm thần cho thấy rằng các phân loại chẩn đoán thông thường không phản ánh sự khác biệt cơ bản về mặt sinh học giữa các chứng rối loạn tâm thần.

Các yếu tố gây căng thẳng môi trường

Các tác nhân gây căng thẳng từ môi trường có thể kích hoạt sự xuất hiện hoặc tái phát của các triệu chứng loạn thần ở những người dễ bị tổn thương. Các tác nhân gây căng thẳng có thể chủ yếu là do dược lý học (ví dụ: Sử dụng chất kích thích, đặc biệt là cần sa) hoặc xã hội (ví dụ: Thất nghiệp hoặc nghèo khó, rời nhà đi học đại học, chia tay người yêu, gia nhập lực lượng vũ trang...). Có bằng chứng cho thấy các sự kiện môi trường có thể bắt đầu các thay đổi biểu sinh có thể ảnh hưởng đến quá trình phiên mã gen và khởi phát bệnh.

Các yếu tố bảo vệ có thể giảm thiểu tác động của căng thẳng đối với việc hình thành hoặc làm trầm trọng thêm triệu chứng bao gồm hỗ trợ tâm lý xã hội mạnh mẽ, kỹ năng đối phó được phát triển tốt và thuốc chống loạn thần.