Sốt mò: Cần phát hiện sớm để tránh biến chứng nguy hiểm

Sốt mò do đâu mà ra? Thủ phạm nhỏ bé khó ngờ!

Có lẽ nhiều người lần đầu nghe đến cái tên “sốt mò” sẽ thấy vừa lạ vừa tò mò, đây không phải là bệnh quen thuộc như cảm cúm hay sốt xuất huyết, nhưng lại đang âm thầm xuất hiện ở nhiều nơi, đặc biệt là vùng nông thôn và miền núi. Vì biểu hiện ban đầu dễ nhầm với các bệnh sốt thông thường, không ít trường hợp đến bệnh viện khi bệnh đã tiến triển nặng. Việc nhận biết sớm và phòng ngừa đúng cách đóng vai trò quan trọng giúp hạn chế biến chứng và bảo vệ sức khỏe.

Tác nhân gây bệnh sốt mò là vi khuẩn Orientia tsutsugamushi, tồn tại trong tự nhiên qua chu trình giữa ấu trùng mò (Trombicula) và các loài gặm nhấm như chuột, thỏ, chim, lợn. Khi ấu trùng mò hút máu vật chủ mang mầm bệnh, chúng bị nhiễm vi khuẩn và có thể truyền qua trứng đến thế hệ thứ ba. Vì thế, mò vừa là trung gian truyền bệnh, vừa là vật chủ lưu giữ mầm bệnh.

Con mò phần lớn thuộc Leptotrompidium spp, là một loại tiết túc nhỏ, thân đỏ cam, lý sinh trên chuột, đẻ trứng. Chu kỳ cuộc sống của con mò gồm 4 giai đoạn: Trứng, ấu trùng, nhộng, con trưởng thành. Ấu trùng chính là trung gian truyền bệnh, ấu trùng mò suốt đời chỉ hút máu một lần.

Loài mò Leptotrombidium thường sống ở các bụi cây, bãi cỏ ẩm, hang đá, nơi có nhiều động vật nhỏ sinh sống. Con người có thể nhiễm bệnh khi đi rừng, làm rẫy, đi săn, hành quân dã ngoại, hoặc đơn giản là đi qua vùng cỏ rậm có mò. 

Khoảng một tỷ người sống trong vùng dịch lưu hành và một triệu người mắc bệnh hàng năm. Bệnh diễn biến cao nhất là vào các tháng mùa mưa ở nước nhiệt đới và các tháng có nhiệt độ cao ở những vùng khí hậu ôn đới.

Bệnh phân bố như thế nào? Ai là đối tượng nguy cơ cao?

Sốt mò có thể xảy ra ở mọi lứa tuổi, nhưng phổ biến nhất ở người trong độ tuổi lao động, nhóm thường xuyên làm việc ngoài trời. Tại Việt Nam, bệnh xuất hiện quanh năm, tăng mạnh từ tháng 4 đến tháng 10, đặc biệt vào tháng 6 - 7 khi độ ẩm cao. Khoảng 80,5% ca bệnh ghi nhận ở vùng rừng núi và nông thôn, nơi môi trường thuận lợi cho mò sinh sản.

Những người làm nông, đi rừng, khai hoang, các đơn vị bộ đội hành quân, du lịch sinh thái hoặc làm việc ven suối là nhóm dễ mắc bệnh nhất. Bệnh hiếm gặp ở thành thị, nhưng nguy cơ vẫn tồn tại nếu đi du lịch hoặc công tác ở vùng có dịch.

Sốt mò có dấu hiệu gì? Cẩn thận kẻ thù giấu mặt!

Ban đầu, sốt mò thường bị nhầm với các bệnh sốt khác vì triệu chứng không đặc hiệu. Tuy nhiên, bệnh tiến triển theo ba giai đoạn rõ ràng, với một số dấu hiệu đặc trưng nếu chú ý kỹ. Triệu chứng bệnh sốt mò thường là:

Thời kỳ ủ bệnh: Kéo dài từ 8 - 12 ngày, có thể sớm từ ngày thứ 6, muộn tới 21 ngày. Có nốt mò đốt như sẩn đỏ có mụn nước ở giữa, sau đó mụn nước vỡ ra, để lại vết loét nổi gờ lên mặt da, có dịch tiết, không đau, xuất hiện hạch khu vực. Vào cuối thời kỳ ủ bệnh, bệnh nhân cảm thấy chóng mặt, biếng ăn.

Thời kỳ khởi phát: Xuất hiện nốt phỏng nước tại vị trí mò đốt, không đau, không ngứa nên dễ bị bỏ qua. Sau đó chuyển thành vết loét điển hình. Sốt đột ngột tăng đến 39 - 40°C sau 2 - 3 ngày.

Thời kỳ toàn phát: Người bệnh sốt cao liên tục quanh 39 - 40°C trong 1- 3 tuần, kèm đau đầu, mệt mỏi, nhức mắt, đau cơ, vã mồ hôi, thậm chí lú lẫn.

Vết loét đặc trưng nằm ở vùng da ẩm như bẹn, nách, sinh dục… hình tròn, có vảy đen, không đau. Hạch có thể sưng quanh vết loét hoặc toàn thân. Ban xuất hiện từ cuối tuần 1, là ban dát sẩn toàn thân, trừ lòng bàn tay/chân, khoảng 10% có ban xuất huyết. Có thể gặp viêm cơ tim, giãn mạch, kết mạc mắt đỏ, viêm phổi, viêm phế quản, táo bón, đau bụng, gan lách hơi to, nước tiểu có protein thoáng qua.

Thời kỳ lui bệnh: Sốt ve mò đáp ứng rất tốt nếu được điều trị kháng sinh thích hợp, thời gian cắt sốt trung bình sau khi điều trị khoảng 48 - 72 giờ. Bệnh không để lại di chứng. Miễn dịch không bền vững và có thể bị tái phát.

Nguy hiểm đến mức nào? Có thể tử vong nhanh chỉ vì một vết cắn nhỏ

Đừng để vẻ ngoài vô hại của vết mò đốt đánh lừa bạn. Sau khi xâm nhập qua vết đốt, vi khuẩn Orientia tsutsugamushi theo hệ bạch huyết gây viêm hạch tại chỗ, rồi lan ra toàn thân qua đường máu. Chúng tấn công lớp nội mạc mạch máu, gây viêm, phù nề và tổn thương tại các cơ quan quan trọng như tim, gan, thận, phổi và não.

Chính phản ứng viêm lan tỏa này khiến sốt mò có thể nhanh chóng trở thành bệnh lý nguy hiểm, đặc biệt nếu người bệnh không được phát hiện và điều trị sớm bằng kháng sinh đặc hiệu. Nếu không được chẩn đoán và điều trị sớm, sốt mò có thể diễn tiến nặng với hàng loạt biến chứng nguy hiểm:

• Viêm phổi nặng và suy hô hấp: Vi khuẩn gây tổn thương mô phổi, khiến người bệnh khó thở, ho khan, giảm oxy máu. Nếu không xử lý kịp, bệnh nhân có thể rơi vào hội chứng suy hô hấp cấp (ARDS).
• Viêm cơ tim và rối loạn nhịp tim: Nhiều trường hợp ghi nhận ngoại tâm thu, nhịp tim chậm, tụt huyết áp, dấu hiệu của viêm cơ tim do Orientia gây ra. Bệnh nhân dễ trụy tim mạch nếu không được hồi sức sớm.
  Tổn thương gan, thận: Orientia tấn công tế bào nội mô mạch máu, gây viêm gan, tăng men gan, và viêm cầu thận cấp. Trong trường hợp nặng, người bệnh có thể bị suy gan, suy thận phối hợp.
• Tổn thương hệ thần kinh trung ương: Khi vi khuẩn xâm nhập não, bệnh nhân có thể bị viêm màng não, viêm não với các biểu hiện như lú lẫn, co giật, hôn mê.
• Sốc nhiễm trùng và suy đa tạng: Đây là giai đoạn nguy kịch nhất, khi vi khuẩn gây viêm toàn thân, dẫn đến rối loạn đông máu, xuất huyết nội tạng và tử vong.

Điều đáng lo là sốt mò thường bị nhầm với các bệnh khác như sốt xuất huyết, sốt rét, thương hàn, khiến người bệnh đến viện muộn, làm tăng nguy cơ biến chứng. Vì vậy, nếu có sốt cao kéo dài trên 5 ngày không rõ nguyên nhân, nhất là sau khi đi rừng, đi rẫy hoặc làm việc ngoài trời, hãy nghĩ ngay đến khả năng mắc sốt mò và đi khám sớm. 

Cách phòng ngừa bệnh: Đừng để mò đốt rồi mới lo!

Hiện chưa có vắc xin phòng sốt mò, vì vậy cách hiệu quả nhất là chủ động bảo vệ bản thân để không bị mò đốt, nguồn lây duy nhất của bệnh. Dưới đây là những việc bạn có thể áp dụng ngay trong sinh hoạt hàng ngày:

• Tránh nơi có mò: Hạn chế đi vào bụi rậm, bãi cỏ, hang đá, ven suối trong mùa mưa ẩm.
• Mặc đồ kín: Quần áo dài tay, đi ủng cao, bịt ống quần, đội mũ, găng tay khi làm việc ngoài trời.
• Dùng xịt chống côn trùng: Thoa trước khi ra ngoài, đặc biệt ở vùng cổ, nách, bẹn.
• Không nằm nghỉ trên cỏ hoặc đất ẩm, không phơi quần áo trên bãi cỏ: Đây là nơi ấu trùng mò trú ngụ.
• Tắm rửa sau khi đi rừng: Tắm bằng xà phòng, giặt và phơi đồ dưới nắng.
• Kiểm tra cơ thể: Chú ý vùng bẹn, nách, cổ, sau tai, vùng sinh dục, nơi dễ bị mò đốt.
• Giữ môi trường sạch: Phát quang bụi rậm, dọn quanh nhà, diệt chuột và các loài gặm nhắm định kỳ.
• Đi khám sớm: Nếu sau khi đi rừng 1 - 2 tuần có sốt kéo dài, phát ban hoặc vết loét nhỏ màu đen.

Đừng để những vết đốt tưởng chừng vô hại khiến bạn phải đối mặt với bệnh nguy hiểm. Sốt mò hoàn toàn có thể phòng tránh nếu bạn cẩn trọng khi làm việc ngoài trời, mặc đồ kín, dùng thuốc chống côn trùng và khám sớm khi có dấu hiệu sốt kéo dài. Chủ động phòng bệnh hôm nay chính là cách bảo vệ an toàn cho ngày mai.