The Many Faces of ADHD: Những “gương mặt” đa chiều của rối loạn tăng động giảm chú ý

“The Many Faces of ADHD” là gì? 1

Trong những năm gần đây, ADHD (Attention Deficit Hyperactivity Disorder - rối loạn tăng động giảm chú ý) ngày càng được nhắc đến nhiều. Không chỉ ở trẻ em mà cả người trưởng thành cũng có thể gặp tình trạng này. Tuy nhiên, hiểu sai về ADHD vẫn còn phổ biến: Nhiều người nghĩ rằng chỉ cần “bớt nghịch đi” là ổn, hoặc coi đây là “tính cách khó bảo”. Chính vì vậy, chiến dịch truyền thông toàn cầu năm 2025 chọn chủ đề “The Many Faces of ADHD” - “Những gương mặt đa chiều của ADHD” để nhấn mạnh rằng mỗi người có ADHD là một câu chuyện riêng, không ai giống ai.

“The Many Faces of ADHD” tạm dịch là “Những gương mặt đa chiều của ADHD”. Cụm từ này ra đời để thay đổi cách chúng ta nhìn về rối loạn này: ADHD không chỉ là một hình ảnh duy nhất, ví dụ như đứa trẻ không ngồi yên trong lớp, mà là một khái niệm rất rộng, có thể biểu hiện theo nhiều cách khác nhau.

Định nghĩa ADHD

“The Many Faces of ADHD” là gì? 2

Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) cũng khẳng định: ADHD không phải do cha mẹ “dạy chưa tốt” hay do lười biếng, mà là sự khác biệt sinh học trong hoạt động của não bộ.

ADHD ở mỗi người có thể rất khác nhau:

• Có người “hiếu động” rõ ràng, nói nhiều, di chuyển liên tục;
• Có người thì trông “lơ đãng”, khó tập trung, dễ quên việc;
• Có người lại vừa bốc đồng, vừa mất tập trung.

Những biểu hiện này còn thay đổi theo độ tuổi, giới tính và môi trường sống. Vì vậy, không thể dùng một tiêu chuẩn duy nhất để đánh giá tất cả.

ADHD có bao nhiêu dạng? Nhận diện “những gương mặt” khác nhau

Theo Cẩm nang Chẩn đoán và Thống kê Rối loạn Tâm thần DSM-5 (xuất bản bởi Hiệp hội Tâm thần học Hoa Kỳ - APA), ADHD có ba nhóm biểu hiện chính:

• Thể giảm chú ý: Người mắc dễ quên, khó duy trì tập trung, bỏ sót chi tiết hoặc mất thời gian để hoàn thành nhiệm vụ.
• Thể tăng động - bốc đồng: Thường xuyên di chuyển, nói quá nhiều, ngắt lời người khác hoặc hành động trước khi suy nghĩ.
• Thể kết hợp: Gồm cả hai nhóm triệu chứng trên.

Theo US CDC (Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Hoa Kỳ), trẻ nam được chẩn đoán ADHD nhiều hơn trẻ nữ. Tuy nhiên, bé gái thường ít được phát hiện sớm hơn, vì các em thường không bộc lộ hành vi tăng động mà biểu hiện qua mơ màng, thiếu tập trung hoặc cảm xúc bất ổn.

Vì sao cần hiểu “nhiều gương mặt” của ADHD?

Hiểu rõ “nhiều gương mặt” của ADHD không chỉ giúp chúng ta nhận diện đúng, mà còn thay đổi cách nhìn về những người đang sống cùng rối loạn này, giúp thấu hiểu và hỗ trợ họ.

Giúp phát hiện sớm và tránh bỏ sót

Nếu chỉ chú ý đến biểu hiện “tăng động”, rất nhiều trường hợp ADHD, đặc biệt ở bé gái và người lớn, sẽ bị bỏ qua. Nhận biết sớm giúp can thiệp đúng lúc, tránh ảnh hưởng đến học tập và mối quan hệ.

Giúp can thiệp đúng người, đúng cách

Theo hướng dẫn của NICE (Cơ quan Quốc gia về Sức khỏe và Chăm sóc Anh Quốc), điều trị ADHD nên cá nhân hóa. Không phải ai cũng cần thuốc.

• Với trẻ nhỏ, liệu pháp hành vi như giáo dục và hỗ trợ từ gia đình, nhà trường là trọng tâm.
• Với người lớn, có thể kết hợp kỹ năng quản lý thời gian, tổ chức công việc và thuốc điều trị nếu cần thiết.

Điều quan trọng là xây dựng kế hoạch dựa trên đặc điểm riêng của từng người.

Giảm kỳ thị, tăng thấu hiểu

ADHD không phải là “thiếu kỷ luật” hay “không biết cố gắng”. Hiểu rằng đây là một rối loạn sinh học thật sự giúp cha mẹ, giáo viên và đồng nghiệp có thái độ cảm thông hơn, từ đó tạo điều kiện để người có ADHD phát huy điểm mạnh của họ, như sáng tạo, linh hoạt và khả năng tư duy nhanh.

Sự thật về ADHD qua những con số

Để hiểu rõ hơn “bức tranh ADHD toàn cầu”, hãy cùng nhìn qua một vài con số.

NIMH (Viện Sức khỏe Tâm thần Hoa Kỳ) cũng cho biết:

• ADHD thường bắt đầu từ thời thơ ấu nhưng có thể kéo dài đến tuổi trưởng thành.
• ADHD ở người lớn thường biểu hiện qua việc khó khăn trong quản lý thời gian, kiểm soát cảm xúc và duy trì sự tập trung hơn là “hiếu động”.

Tại Việt Nam, mặc dù chưa có thống kê toàn quốc chính thức, một số nghiên cứu học đường cho thấy tỷ lệ ADHD ở trẻ tiểu học dao động khoảng 5 - 8%, tương đương với mức trung bình của thế giới.

Làm gì khi nghi ngờ ADHD?

Nếu bạn hoặc con mình có các dấu hiệu gợi ý ADHD, bước đầu tiên là không tự chẩn đoán. Theo NIMH và WHO, ADHD cần được đánh giá bởi bác sĩ chuyên khoa tâm thần, tâm lý lâm sàng hoặc nhi khoa, thông qua:

• Phỏng vấn lâm sàng và thu thập thông tin từ nhiều nguồn (gia đình, giáo viên, môi trường làm việc).
• Sử dụng thang đo tiêu chuẩn để đánh giá mức độ ảnh hưởng.
• Loại trừ nguyên nhân khác như rối loạn lo âu, trầm cảm, hoặc khó khăn học tập.

Sau khi chẩn đoán, bác sĩ sẽ cùng gia đình xây dựng kế hoạch can thiệp phù hợp. Có thể là liệu pháp hành vi, hướng dẫn kỹ năng, hỗ trợ học tập, hoặc thuốc điều trị khi cần thiết.

Hiểu đúng, nhận diện sớm và can thiệp đúng cách sẽ giúp người có ADHD phát huy khả năng, tự tin hòa nhập và sống trọn vẹn hơn. Nếu bạn là cha mẹ, giáo viên, hay đơn giản chỉ là người quan tâm, hãy bắt đầu bằng việc hiểu rõ những “gương mặt” khác nhau của ADHD, vì nhận thức đúng là bước đầu tiên để thay đổi.