Thuốc ARV là gì? Tác dụng và lưu ý khi dùng thuốc ARV

Ca nhiễm HIV đầu tiên ở Việt Nam được phát hiện vào năm 1990 tại thành phố Hồ Chí Minh. Tính đến tháng 8/2020, nước ta có khoảng 213.008 ca nhiễm HIV còn sống, trong đó có hơn 153.000 người nhiễm HIV đang điều trị bằng thuốc kháng vi rút HIV (ARV). Vậy thuốc ARV là gì?

Thuốc ARV là gì?

ARV là gì là thắc mắc của nhiều người khi tìm hiểu về thuốc điều trị HIV. ARV là từ viết tắt của Antiretroviral, một loại thuốc đặc trị dùng cho người bị HIV. Loại thuốc này không thể loại bỏ hoàn toàn virus HIV nhưng lại kiểm soát và hạn chế được sự phát triển của loại virus này. Bên cạnh đó, ARV còn giúp ngăn ngừa sự lây nhiễm loại virus này cho người khác.

ARV là từ viết tắt của Antiretroviral, một loại thuốc đặc trị dùng cho người bị HIV.

Thực tế, thuốc ARV được bào chế ở 3 nhóm chính đó là: Nhóm NNRTI, nhóm NRTI và nhóm PI. Cả 3 nhóm này đều có tác dụng giống nhau là đều kháng lại virus HIV, tuy nhiên chúng khác nhau ở liều lượng và cách sử dụng.

Tác dụng của thuốc ARV là gì?

Sau khi đã tìm hiểu về ARV là thuốc gì, chúng ta sẽ tìm hiểu về tác dụng của thuốc ARV là gì? Thuốc ARV không có khả năng chữa khỏi bệnh HIV hoàn toàn nhưng việc dùng thuốc giúp bệnh nhân cải thiện cuộc sống. Nếu điều trị ARV ổn, tải lượng VIRUS dưới ngưỡng phát hiện thì bệnh nhân có thể sống gần như người bình thường. Trong khi những trường hợp nhiễm HIV không dùng ARV thì thời gian chuyển sang giai đoạn AIDS là rất nhanh.

Tác dụng của thuốc ARV:

• Làm giảm nồng độ virus HIV trong máu và ngăn chặn sự nhân rộng của virus HIV.
• Tăng cường hệ miễn dịch cho cơ thể. 
• Làm chậm hoặc ngăn chặn sự phát triển của HIV sang giai đoạn AIDS.

Một số tác dụng phụ của ARV và cách xử lý khi gặp tác dụng phụ

Sau khi tìm hiểu xem tác dụng của thuốc ARV là gì, chúng ta sẽ tìm hiểu về tác dụng phụ của nó. Một số tác dụng phụ thường gặp là:

Nôn hoặc buồn nôn

Để hạn chế việc buồn nôn, bệnh nhân có thể uống thuốc trong hoặc ngay sau bữa ăn hoặc có thể uống thuốc chống nôn trước khi uống thuốc ARV 30 phút.

Tiêu chảy

Nếu uống thuốc và thấy bị tiêu chảy, bệnh nhân cần uống oresol để bù nước, điện giải. Nếu nặng hơn thì cần truyền dịch hoặc có thể phải dùng các thuốc chống tiêu chảy để hạn chế tình trạng này tạm thời.

Đau đầu

Trường hợp bệnh nhân thấy đau đầu khi dùng thuốc có thể dùng các thuốc giảm đau thông thường, ví dụ như paracetamol để giảm bớt đau đầu.

Đau bụng, khó chịu ở bụng

Khi gặp vấn đề này, người bệnh cần phải theo dõi kỹ. Trường hợp đau liên tục thì cần đến ngay cơ sở y tế nơi cấp thuốc để được xử lý, thậm chí là phải thay thế thuốc khác hoặc đổi phác đồ điều trị HIV.

Đau bụng, khó chịu ở bụng là một trong những tác dụng phụ của ARV

Nổi ban đỏ, ngứa

Nếu dị ứng nhẹ thì có biểu hiện ban đỏ rải rác, ngứa… Bệnh nhân có thể khắc phục bằng cách uống thêm thuốc kháng histamin. Tuy nhiên nếu dị ứng nặng thì cần ngừng thuốc ngay và đến các trung tâm y tế có đủ điều kiện.

Thiếu máu

Một số thuốc ARV gây ức chế tủy xương làm cho tủy xương giảm khả năng sinh ra hồng cầu gây thiếu máu với các biểu hiện thường thấy như hoa mắt, chóng mặt. Thường xuất hiện sau khoảng 4-6 tuần hoặc có thể xuất hiện sau vài tháng điều trị HIV bằng thuốc ARV. Bệnh nhân có thể bổ sung vitamin B12, viên sắt, folic,… để khắc phục tình trạng nói trên.

Rối loạn giấc ngủ, hay gặp ác mộng

Đối với tình trạng rối loạn giấc ngủ bệnh nhân nên dùng thuốc vào buổi tối, trước khi đi ngủ. Các triệu chứng này thường sẽ không kéo dài nên người bệnh có thể dùng các loại thuốc an thần, thuốc hỗ trợ để ngủ ngon hơn.

Bệnh lý thần kinh ngoại vi

Bệnh nhân thường có biểu hiện rối loạn cảm giác ngoại vi, chủ yếu ở đầu chi, biểu hiện tê bì, rát bỏng hoặc đau. Nếu bị nặng sẽ khiến người bệnh đi lại khó khăn, mất cảm giác nhiều nơi. Bệnh lý này thường xuất hiện vào tháng thứ 6 điều trị HIV. Bệnh nhân có thể dùng vitamin nhóm B liều cao, nếu nặng phải thay thế thuốc.

Ngoài ra thuốc cũng có thể gây độc với gan, thận, rối loạn phân bố mỡ,... Do các thuốc ARV đều có nhiều tác dụng phụ, vì thế trong quá trình dùng thuốc nếu thấy có biểu hiện khác thường nào, bệnh nhân cần thông báo ngay cho bác sĩ điều trị HIV biết để có cách xử trí phù hợp.

Lưu ý khi sử dụng ARV

Vì có nhiều tác dụng phụ như trên nên khi dùng thuốc ARV, người bệnh cần chú ý như sau:

Đối tượng sử dụng

Khi kê đơn cho bệnh nhân vào điều trị bằng thuốc ARV, bác sĩ phải dựa vào giai đoạn lâm sàng của người bệnh và số lượng tế bào CD4. Theo “Hướng dẫn chẩn đoán và điều trị HIV” của Bộ Y tế, nếu có xét nghiệm CD4, chỉ định điều trị ARV khi:

Người nhiễm HIV giai đoạn lâm sàng 4 (có các triệu chứng như: Sút cân trên 10% trọng lượng cơ thể kèm theo sốt kéo dài hơn 1 tháng hoặc tiêu chảy kéo dài hơn 1 tháng không rõ nguyên nhân; nhiễm Herpes mạn tính ở môi, miệng, cơ quan sinh dục…; viêm phổi, nhiễm Candida thực quản,…) thì không cần phụ thuộc số lượng tế bào CD4.

Đối tượng sử dụng thuốc ARV

Người nhiễm HIV giai đoạn 3 (sút cân nặng không rõ nguyên nhân trên 10% trọng lượng cơ thể, tiêu chảy không rõ nguyên nhân kéo dài hơn 1 tháng; sốt không rõ nguyên nhân từng đợt hoặc kéo dài trên 1 tháng; nhiễm nấm Candida miệng tái diễn,… ) với CD4<350TB/mm3.

Người nhiễm HIV giai đoạn lâm sàng 1, 2 với CD4 < 250 TB/mm³. Nếu không làm được xét nghiệm CD4, chỉ điều trị ARV khi bệnh nhân HIV ở giai đoạn lâm sàng 3,4.

Nguyên tắc trong quá trình sử dụng điều trị

Một trong những nguyên tắc quan trọng đối với những bệnh nhân nhiễm HIV đó là phải tuân thủ tuyệt đối theo chỉ định của bác sĩ điều trị. Các nguyên tắc mà bệnh nhân dùng thuốc ARV cần phải ghi nhớ đó là:

• Uống thuốc đúng giờ và đều đặn hàng ngày. Thiết kế khẩu phần ăn phù hợp với loại thuốc mà người bệnh đang sử dụng. 
• Nói không với bia, rượu, thuốc lá… Vì chúng sẽ gây ra những tác dụng không mong muốn đối với người bệnh mà nguy hiểm nhất đó là ảnh hưởng tới gan và thận.

• Dùng đúng loại thuốc đã được bác sĩ chỉ định. Không được tự ý thay đổi thuốc nếu không có sự đồng ý của bác sĩ.
• Người nhiễm HIV nên tiếp cận sớm với quá trình điều trị bằng ARV vì thuốc sẽ giúp cho bệnh nhân cải thiện được sức khỏe và tránh bệnh chuyển sang giai đoạn AIDS.
• Cần phải kiểm tra định kỳ để theo dõi tác dụng của thuốc, đồng thời phát hiện sớm điều bất thường của cơ thể.

Mua thuốc ARV ở đâu?

Hiện nay, ở Việt Nam có rất nhiều nơi cung cấp thuốc ARV tuy nhiên, mọi người nên tìm đến các cơ sở y tế, bệnh viện lớn, uy tín để được cung cấp thuốc ARV và hướng dẫn chi tiết cách sử dụng. 

Bên cạnh đó, bệnh nhân cũng có thể nhận thuốc ARV từ nguồn BHYT để giảm bớt chi phí điều trị nếu đáp ứng các điều kiện sau:

• Đủ 16 tuổi trở lên, có thẻ bảo hiểm y tế còn giá trị sử dụng đang điều trị tại các cơ sở điều trị HIV/AIDS cung cấp thuốc ARV nguồn BHYT năm 2019 quy định.
• Bệnh nhân đang điều trị thuốc ARV bậc 1 phác đồ Tenofovir/Lamivudine/Efavirenz 300/300/600mg hoặc Zidovudine/Lamivudine/Nevirapine 300/150/200mg.

Các trường hợp khác, bao gồm trẻ em dưới 16 tuổi, bệnh nhân đang điều trị thuốc ARV bậc 1 khác 2 phác đồ trên, thuốc ARV bậc 2, người bệnh đang điều trị trong trại giam, nhà tạm giữ, trại tạm giam, cơ sở giáo dục bắt buộc, trường giáo dưỡng, trung tâm cai nghiện tiếp tục sử dụng thuốc ARV nguồn viện trợ hoặc nguồn ngân sách nhà nước do Cục Phòng, chống HIV/AIDS điều phối.

Bài viết này đã cung cấp cho chúng ta biết về thuốc ARV là gì, tác dụng của thuốc cũng như những điều cần lưu ý. Chúng ta có thể thấy rằng thuốc ARV có giá trị rất lớn đối với bệnh nhân nhiễm HIV nói riêng và gia đình, xã hội nói chung vì đây là cơ hội “sống khỏe” duy nhất của những người nhiễm HIV mà chúng ta không nên bỏ lỡ. 

Phương Nhi

Nguồn tham khảo: Vaac.gov