Xét nghiệm NAT là gì? Ứng dụng của NAT trong xét nghiệm sàng lọc

Xét nghiệm NAT là một trong những kỹ thuật sinh học phân tử tiên tiến có thể xác định chính xác vật chất di truyền của mầm bệnh. Một trong những ứng dụng phổ biến nhất của xét nghiệm này là phát hiện sớm viêm gan B, C, HIV hoặc các bệnh lây truyền qua đường tình dục khác.

Xét nghiệm NAT là gì? Giới thiệu về xét nghiệm NAT

Xét nghiệm NAT là gì? Xét nghiệm NAT hay còn gọi là xét nghiệm axit nucleic toàn phần là một phương pháp sinh học phân tử được nghiên cứu từ cuối thế kỷ 20 và hiện nay được ứng dụng rộng rãi trong y học. Xét nghiệm này giúp kiểm tra và xác định trình tự axit nucleic cụ thể trong mẫu bệnh phẩm, từ đó xác định loài hoặc phân loài cụ thể của sinh vật.

Cơ chế của xét nghiệm NAT dựa trên nguyên tắc của phản ứng khuếch đại, làm nhân vật liệu di truyền của sinh vật lên nhiều lần để đảm bảo phát hiện chính xác. Do đó, xét nghiệm này cho phép phát hiện các bệnh do virus sớm hơn rất nhiều, khi lượng virus trong máu còn rất thấp so với các xét nghiệm kháng thể hoặc kháng nguyên thông thường.

Quy trình thực hiện xét nghiệm NAT

Xét nghiệm NAT là một xét nghiệm kỹ thuật rất khó thực hiện do quy trình phức tạp liên quan, đặc biệt là việc khuếch đại một lượng lớn vật liệu di truyền rất nhỏ trong một mẫu. Sau khi vật liệu di truyền được khuếch đại, nhiều bản sao phải được tạo ra để phân tích và phát hiện.

Xét nghiệm NAT là một xét nghiệm kỹ thuật rất khó thực hiện do quy trình phức tạp liên quan

Hiện nay có một số kỹ thuật được sử dụng để khuếch đại vật chất di truyền như: Thử nghiệm chuyển sợi SDA, thử nghiệm qua trung gian phiên mã TMA, phản ứng chuỗi polymerase-PCR, v.v.

Mẫu bệnh nhân được lấy để xét nghiệm Xét nghiệm NAT thường là mẫu máu hoặc dịch.

Với mẫu lấy từ máu hiến tặng, xét nghiệm NAT cho kết quả dương tính với virus, túi máu được tiêu hủy và gửi kết quả xét nghiệm cho người hiến. Bệnh nhân nhiễm virus được phát hiện sớm nhờ xét nghiệm NAT có thể được điều trị nhanh hơn và hiệu quả hơn.

Ứng dụng của xét nghiệm NAT

Do khả năng phát hiện sớm và chính xác nguồn gốc sinh học của trình tự axit nucleic, xét nghiệm NAT được sử dụng trong nhiều ứng dụng, chẳng hạn như:

Sàng lọc phát hiện sớm các bệnh do virus, vi khuẩn

Cơ thể bị nhiễm virus, vi khuẩn cần ủ bệnh để nhân lên và gây bệnh, khi đó sinh vật sẽ phản ứng và sinh ra kháng thể chống lại bệnh. Do đó, các xét nghiệm tìm kháng thể hoặc kháng nguyên của virus, vi khuẩn khó phát hiện trong giai đoạn mới. Mặt khác, xét nghiệm NAT có khả năng phát hiện sớm khi số lượng vi khuẩn hoặc virus trong máu còn rất thấp nhờ kỹ thuật nhân bản vật chất di truyền.

Ngăn ngừa sự lây lan bệnh tật ở người hiến máu

Người hiến máu nên được kiểm tra để đảm bảo rằng họ không mắc các bệnh có thể gây nhiễm trùng máu. Xét nghiệm NAT còn được sử dụng để phát hiện sớm mầm bệnh cửa sổ, ngăn ngừa nguy cơ lây truyền virus qua đường truyền máu. Xét nghiệm này được thực hiện cho những người có nguy cơ mắc bệnh nhưng không thể phát hiện bằng các xét nghiệm thông thường.

Nhận biết các trường hợp nhiễm virus tiềm ẩn

Nhiễm virus tiềm ẩn là tình trạng một người mang virus trong thời gian dài nhưng chúng vẫn tiềm ẩn trong tế bào nên cơ thể người bệnh không sinh ra kháng thể. Do đó, các xét nghiệm tìm kháng thể hoặc kháng nguyên không thể phát hiện ra bệnh. Hiện tại, bệnh chỉ có thể được phát hiện bằng xét nghiệm NAT, xét nghiệm này kiểm tra xem có rất ít vật chất di truyền của virus trong máu hay không.

Xét nghiệm NAT để sàng lọc các bệnh về máu nguy hiểm như viêm gan B, C và HIV

Tại Việt Nam, Viện Huyết học - Truyền máu Trung ương lần đầu tiên sử dụng xét nghiệm NAT vào năm 2014 để sàng lọc các bệnh về máu nguy hiểm như viêm gan B, C và HIV. Hiện tại, xét nghiệm này vẫn đang được thực hiện, giúp giảm đáng kể thời gian cửa sổ - thời gian lây nhiễm, nhưng không thể đưa ra chẩn đoán chính xác.

• Rút ngắn thời gian lây nhiễm viêm gan C từ 90 ngày xuống còn 30-40 ngày.
• Rút ngắn thời gian lây nhiễm viêm gan B từ 60 ngày xuống còn 20-30 ngày.
• Giảm thời gian lây truyền HIV từ 20 ngày xuống còn 11 ngày.

Vì vậy, xét nghiệm NAT là một trong những xét nghiệm sinh học phân tử hiện đại, khó thực hiện nhưng có ý nghĩa hết sức quan trọng trong tầm soát, chẩn đoán giai đoạn đầu các bệnh do virus, vi khuẩn gây ra. Nhờ xét nghiệm NAT, thời gian cửa sổ đối với nhiều bệnh do virus nguy hiểm được rút ngắn, giúp việc điều trị hiệu quả và nhanh chóng hơn. 

Ngoài ra, xét nghiệm NAT còn có thể phát hiện sớm nhiều bệnh truyền nhiễm do các sinh vật khác gây ra như lậu cầu trùng, nhiễm trùng niệu sinh dục do C. trachomatis, lao do Mycobacterium tuberculosis,... Xét nghiệm NAT viêm gan B, C hoặc HIV vẫn là loại phổ biến nhất và cần thiết để sàng lọc máu được hiến tặng.

Xét nghiệm NAT HIV bao nhiêu tiền?

Xét nghiệm NAT HIV có chi phí cao hơn. Vì thủ thuật này đòi hỏi chuyên môn cao, trang thiết bị y tế hiện đại và mất nhiều thời gian hơn. Cụ thể, đối với xét nghiệm HIV trực tiếp khoảng 500.000 - 850.000 đồng (tùy cơ sở). Nếu làm xét nghiệm PCR hay NAT, bạn có thể phải trả số tiền cao hơn, có thể lên tới 2.500.000-3.000.000 VNĐ/lần.

Xét nghiệm NAT HIV có chi phí cao hơn vì thủ thuật này đòi hỏi chuyên môn cao

Xét nghiệm NAT tuy có ý nghĩa quan trọng trong việc phát hiện sớm bệnh nhưng ít được sử dụng trong khám và điều trị định kỳ do đây là xét nghiệm khó, phức tạp và tốn kém, thực hiện nhiều thủ thuật. Chỉ khi xét nghiệm liên kết không đáp ứng hoặc đưa ra chẩn đoán điều trị thì xét nghiệm NAT mới được thực hiện. Hy vọng bài viết trên đây có thể giúp bạn hiểu hơn về xét nghiệm NAT là gì?

Ngọc Hà

Nguồn tham khảo: Medlatec.vn