Amphetamine là những amin non - catecholamine

Tên thuốc gốc (Hoạt chất)

Amphetamine

Loại thuốc

Kích thích thần kinh trung ương

Dạng thuốc và hàm lượng

Viên nén: 5mg, 10mg amphetamine sulfate.

Amphetamine được chỉ định dùng trong các trường hợp:

• Chứng ngủ rũ.
• Rối loạn tăng động giảm chú ý.
• Béo phì ngoại sinh.

Amphetamine là những amin non - catecholamine, hoạt tính giống thần kinh giao cảm kích thích thần kinh trung ương. Amphetamine ngăn chặn sự tái hấp thu norepinephrine và dopamine vào tế bào thần kinh trước synap và tăng giải phóng các monoamine vào không gian ngoài dây thần kinh.

Tác động ngoại vi bao gồm tăng huyết áp tâm thu và huyết áp tâm trương, thuốc giãn phế quản yếu và tác động kích thích hô hấp.

Amphetamine ở dạng racemic. Đồng phân l có tác dụng mạnh hơn đồng phân d trong hoạt động tim mạch, nhưng kém hơn nhiều trong việc gây ra tác dụng hưng phấn thần kinh trung ương. 

Thuốc thuộc nhóm này được sử dụng trong bệnh béo phì với tác động chủ yếu là ngăn chặn sự thèm ăn.

Hấp thu

Hấp thu tốt ở ruột.

Nồng độ đỉnh 1 - 3 giờ sau khi uống, 15 phút sau khi tiêm.

Sinh khả dụng 75%.

Phân bố

Thể tích phân bố là 4L/kg.

Liên kết với protein huyết tương thấp khoảng 20%.

Chuyển hóa

Amphetamine được chuyển hóa qua gan dưới tác dụng của CYP2D6.

Một phần không bị biến đổi.

Thải trừ

Amphetamine đào thải chủ yếu qua nước tiểu, trong đó khoảng 40% đào thải dưới dạng không đổi.

Thời gian bán hủy của amphetamine phụ thuộc vào đồng phân. Đối với d-amphetamine, thời gian bán thải được báo cáo là khoảng 9 - 11 giờ trong khi đối với l-amphetamine, thời gian bán thải được báo cáo là 11 - 14 giờ.

Tốc độ đào thải của amphetamine phụ thuộc nhiều vào pH nước tiểu, trong đó pH có tính acid sẽ tăng bài tiết amphetamine.

Tương tác với các thuốc khác

Các tác nhân acid hóa đường tiêu hóa (guanethidine, reserpine, acid glutamic, acid ascorbic, nước hoa quả,...) làm giảm sự hấp thu của amphetamine. Các tác nhân acid hóa nước tiểu (amoni clorua, natri acid photphat,...) làm tăng nồng độ ion hóa của phân tử amphetamine, làm tăng bài tiết nước tiểu. Cả hai nhóm tác nhân đều làm giảm nồng độ trong máu và hiệu quả của amphetamine.

Thuốc chẹn adrenergic bị ức chế bởi amphetamine.

Các chất kiềm hóa đường tiêu hóa (natri bicarbonat...) làm tăng hấp thu amphetamine. Các chất kiềm hóa nước tiểu (acetazolamide, thiazide) làm tăng nồng độ của các chất không ion hóa của phân tử amphetamine, do đó làm giảm bài tiết nước tiểu. Cả hai nhóm tác nhân đều làm tăng nồng độ trong máu và do đó làm tăng tác dụng của amphetamine.

Amphetamine tăng cường hoạt động của các thuốc chống trầm cảm ba vòng.

Sử dụng đồng thời amphetamine và chất ức chế CYP2D6 làm tăng nguy cơ mắc hội chứng serotonin.

Sử dụng đồng thời amphetamine và thuốc serotonergic (chất ức chế tái hấp thu chọn lọc serotonin (SSRI), chất ức chế tái hấp thu serotonin norepinephrine (SNRI), triptans, thuốc chống trầm cảm ba vòng, fentanyl, lithium, tramadol, tryptophan, buspirone) làm tăng nguy cơ mắc hội chứng serotonin. 

Thuốc chống trầm cảm MAOI làm tăng hiệu lực của amphetamine, làm tăng ảnh hưởng giải phóng norepinephrine và các monoamine khác từ các đầu dây thần kinh adrenergic; gây đau đầu và các dấu hiệu khác của cơn tăng huyết áp. Có thể xảy ra một loạt các tác dụng gây độc cho thần kinh và chứng tăng oxy máu ác tính, đôi khi gây tử vong.

Amphetamine có thể chống lại tác dụng an thần của thuốc kháng histamine.

Amphetamine đối kháng với tác dụng hạ huyết áp của thuốc hạ huyết áp.

Chlorpromazine, haloperidol ngăn chặn tái hấp thu dopamine và norepinephrine, ức chế tác dụng kích thích của amphetamine, chlorpromazine được sử dụng để điều trị ngộ độc amphetamine.

Amphetamine làm chậm sự hấp thu ethosuximide ở ruột.

Amphetamine làm tăng tác dụng giảm đau của meperidine.

Amphetamine tăng cường tác dụng adrenergic của norepinephrine.

Amphetamine có thể làm chậm quá trình hấp thu phenobarbital ở ruột. Dùng chung phenobarbital có thể tạo ra tác dụng hiệp đồng chống co giật.

Amphetamine có thể làm chậm quá trình hấp thu phenytoin ở ruột; dùng đồng thời phenytoin có thể tạo ra tác dụng hiệp đồng chống co giật.

Dùng quá liều propoxyphen, tác dụng kích thích thần kinh trung ương của amphetamine sẽ tăng lên và có thể xảy ra co giật gây tử vong.

Thuốc Amphetamine chống chỉ định trong các trường hợp:

• Xơ cứng động mạch tiến triển.
• Bệnh tim mạch có triệu chứng.
• Tăng huyết áp trung bình đến nặng.
• Cường giáp.
• Quá mẫn hoặc dị biệt với các amin giao cảm.
• Các trạng thái kích động.
• Bệnh nhân có tiền sử lạm dụng thuốc.
• Trong hoặc trong vòng 14 ngày sau khi sử dụng các chất ức chế monoamine oxidase (có thể gây ra cơn tăng huyết áp).

Người lớn

• Bất kể chỉ định nào, amphetamine nên được sử dụng ở liều lượng thấp nhất có hiệu quả.
• Liều lượng nên được điều chỉnh riêng theo nhu cầu điều trị và đáp ứng của bệnh nhân.
• Nên tránh dùng liều vào buổi tối muộn vì có thể gây mất ngủ.

Chứng ngủ rũ:

• Liều thông thường 5 - 60 mg/ngày chia liều nhiều lần tuỳ thuộc phản ứng bệnh nhân.
• Liều khởi đầu với 10 mg/ngày; tăng thêm 10 mg cách nhau hàng tuần cho đến khi đạt được đáp ứng tối ưu. 

Béo phì ngoại sinh:

• Liều thông thường lên đến 30 mg mỗi ngày, chia làm nhiều lần từ 5 đến 10 mg, uống 30 - 60 phút trước bữa ăn.

Trẻ em

Chứng ngủ rũ:

• Liều khởi đầu cho bệnh nhân từ 6 đến 12 tuổi: 5 mg/ngày; tăng thêm 5 mg cách nhau hàng tuần cho đến khi đạt được đáp ứng tối ưu.

Rối loạn tăng động giảm chú ý:

• Không nên dùng cho trẻ em dưới 3 tuổi.
• Ở trẻ em từ 3 đến 5 tuổi, bắt đầu với 2,5 mg/ngày; tăng thêm 2,5 mg cách nhau hàng tuần cho đến khi đạt được đáp ứng tối ưu.
• Ở trẻ em từ 6 tuổi trở lên, bắt đầu với 5 mg một lần hoặc hai lần mỗi ngày; tăng thêm 5 mg cách nhau hàng tuần cho đến khi đạt được đáp ứng tối ưu.

Thường gặp 

Kích động, đau bàng quang, nước tiểu có máu hoặc đục, đi tiểu khó, nóng rát hoặc đau, ảo giác, kích động, đau lưng dưới hoặc đau một bên, suy nhược tinh thần, lo lắng, thay đổi tâm trạng nhanh chóng.

Ít gặp 

Ớn lạnh, ho, sốt, khàn tiếng.

Hiếm gặp

Thay đổi tinh thần nghiêm trọng.

Không xác định tần suất 

Da phồng rộp, bong tróc, sần sùi, mờ mắt, đau ngực hoặc khó chịu, hoang mang, nước tiểu đậm màu, tiêu chảy, khó thở, chóng mặt, ngất xỉu, nhịp tim hoặc mạch đập nhanh hoặc loạn nhịp, đau đầu, phát ban, ngứa, phát ban trên da, đau khớp hoặc cơ sưng to, giống như phát ban trên mặt, mí mắt, môi, lưỡi, cổ họng, tay, chân, bàn chân hoặc bộ phận sinh dục, chuột rút cơ, đau, cứng hoặc co thắt, buồn nôn, đau hoặc khó chịu ở cánh tay, hàm, lưng hoặc cổ, tái nhợt hoặc cảm giác lạnh ở đầu ngón tay và ngón chân;

Tổn thương da đỏ (thường có trung tâm màu tím), mắt đỏ, khó chịu bồn chồn, run rẩy ở chân, tay, bàn tay hoặc bàn chân, rùng mình, đau họng, loét hoặc đốm trắng trong miệng hoặc trên môi, đổ mồ hôi, sưng bàn chân hoặc cẳng chân, nói hoặc hành động không thể kiểm soát, ngứa ran hoặc đau ở ngón tay hoặc ngón chân khi tiếp xúc với nhiệt độ lạnh, khó ngủ, co giật, chuyển động lặp đi lặp lại không kiểm soát được của lưỡi, môi, mặt, cánh tay hoặc chân, giọng nói rung giật không kiểm soát, mệt mỏi hoặc suy nhược bất thường.

Lưu ý chung

• Cần thận trọng khi kê đơn amphetamine cho bệnh nhân tăng huyết áp nhẹ.
• Cấu trúc tim bất thường hoặc các vấn đề về tim làm tăng nguy cơ gây đột tử ở bệnh nhân. 
• Sử dụng amphetamine có thể làm trầm trọng thêm các triệu chứng rối loạn hành vi và rối loạn suy nghĩ ở những bệnh nhân có rối loạn tâm thần từ trước.
• Đặc biệt thận trọng khi sử dụng amphetamine đối với bệnh nhân rối loạn lưỡng cực.
• Amphetamine làm giảm ngưỡng co giật ở bệnh nhân tiền sử co giật, trong trường hợp co giật nên ngừng thuốc.
• Hội chứng serotonin có thể đe dọa tính mạng, có thể xảy ra khi amphetamine được sử dụng kết hợp với các loại thuốc khác ảnh hưởng đến hệ thống dẫn truyền thần kinh serotonergic như chất ức chế monoamine oxidase (MAOIs), chất ức chế tái hấp thu serotonin có chọn lọc (SSRI), chất ức chế tái hấp thu serotonin norepinephrine (SNRIs), triptan, thuốc chống trầm cảm ba vòng, fentanyl, lithium, tramadol, tryptophan, buspirone.
• Nếu các phản ứng bất lợi khó chịu xuất hiện (ví dụ, mất ngủ hoặc chán ăn) nên giảm liều lượng. Cho liều đầu tiên khi thức dậy; liều bổ sung (5 hoặc 10 mg) trong khoảng thời gian từ 4 đến 6 giờ.

Lưu ý với phụ nữ có thai

Trẻ sơ sinh được sinh ra từ các bà mẹ sử dụng amphetamine có nguy cơ cao sinh non và sinh nhẹ cân. Ngoài ra, những trẻ này có thể gặp phải các triệu chứng cai nghiện như chứng khó thở, bao gồm cả kích động và trạng thái lơ đễnh.

Lưu ý với phụ nữ cho con bú

Amphetamine được bài tiết qua sữa mẹ. Khuyến cáo không sử dụng amphetamine cho phụ nữ đang cho con bú.

Lưu ý khi lái xe và vận hành máy móc

Amphetamine ảnh hưởng đến khả năng lái xe và vận hành máy móc, bệnh nhân nên được thận trọng trong trường hợp này.

Quá liều Amphetamine và xử trí

Quá liều và độc tính

Các biểu hiện của quá liều amphetamine:

• Bồn chồn, run, tăng phản xạ, hô hấp nhanh, lú lẫn, hưng phấn, ảo giác, trạng thái hoảng sợ, tăng oxy máu và tiêu cơ vân.
• Mệt mỏi và trầm cảm thường theo kích thích hệ thần kinh trung ương, hội chứng serotonin.
• Ảnh hưởng đến tim mạch: Loạn nhịp tim, tăng huyết áp hoặc hạ huyết áp.
• Các triệu chứng tiêu hóa: Buồn nôn, nôn, tiêu chảy và đau quặn bụng.
• Gây tử vong ngộ độc thường được báo trước bằng co giật và hôn mê.

Cách xử lý khi quá liều

Xử trí ngộ độc amphetamine cấp tính điều trị triệu chứng bao gồm:

• Rửa dạ dày và an thần bằng barbiturat. 
• Acid hóa nước tiểu làm tăng bài tiết amphetamine. 
• Nếu tăng huyết áp cấp tính, nghiêm trọng làm biến chứng quá liều amphetamine, nên dùng phentolamine tiêm tĩnh mạch. Tuy nhiên, huyết áp thường sẽ giảm dần khi đã đạt đủ liều thuốc an thần. 
• Chlorpromazine đối kháng với tác dụng kích thích trung tâm của amphetamine được sử dụng để điều trị ngộ độc amphetamine.

Quên liều và xử trí

Nếu quên dùng một liều thuốc, hãy dùng càng sớm càng tốt khi nhớ ra. Tuy nhiên, nếu gần với liều kế tiếp, hãy bỏ qua liều đã quên và dùng liều kế tiếp vào thời điểm như kế hoạch. Không sử dụng gấp đôi liều đã quy định.