Bàn chân đái tháo đường: Nguyên nhân, dấu hiệu và cách phòng ngừa hiệu quả

Tại Việt Nam, số lượng người mắc bệnh đái tháo đường đang ngày càng tăng, đặc biệt ở người trung niên và cao tuổi. Trong số các biến chứng nguy hiểm của bệnh, bàn chân đái tháo đường là tình trạng thường bị xem nhẹ. Việc hiểu rõ về biến chứng này và biết cách xử lý kịp thời là điều vô cùng cần thiết để bảo vệ chất lượng sống của người bệnh.

Bàn chân đái tháo đường là gì?

Bàn chân đái tháo đường là một biến chứng mạn tính xảy ra ở người mắc bệnh đái tháo đường, liên quan đến tổn thương thần kinh ngoại biên và mạch máu ở vùng bàn chân. Sự kết hợp giữa mất cảm giác, giảm tuần hoàn và dễ nhiễm trùng khiến bàn chân trở nên nhạy cảm, dễ loét, khó lành, và có nguy cơ cao dẫn đến hoại tử.

Cơ chế hình thành:

• Đường huyết cao kéo dài làm tổn thương dây thần kinh (bệnh thần kinh ngoại biên), dẫn đến giảm cảm giác đau, nóng, lạnh ở chân.
• Đồng thời, tình trạng xơ vữa động mạch làm giảm máu nuôi dưỡng vùng chân, khiến vết thương nhỏ cũng khó lành.
• Khi bàn chân bị tổn thương mà không được phát hiện sớm, nhiễm trùng dễ xảy ra và lan rộng.

Theo thống kê từ WHO, khoảng 85% trường hợp cắt cụt chi ở bệnh nhân đái tháo đường bắt đầu bằng một vết loét nhỏ ở bàn chân.

Dấu hiệu nhận biết sớm bàn chân đái tháo đường

Phát hiện sớm các dấu hiệu bất thường là chìa khóa giúp điều trị thành công và hạn chế biến chứng nặng:

Cảm giác bất thường ở bàn chân

Dấu hiệu:

• Cảm giác tê bì, châm chích như kiến bò, thậm chí mất cảm giác.
• Đau nhói, nóng rát hoặc không cảm nhận được nhiệt độ, làm dễ bị phỏng, trầy xước không biết.

Thay đổi da và hình dạng bàn chân

Dấu hiệu:

• Da khô, bong tróc, dễ nứt nẻ, đặc biệt ở vùng gót.
• Móng chân dày, biến dạng, dễ gãy.
• Sưng đỏ, có mùi hôi, ra dịch hoặc mủ - dấu hiệu nhiễm trùng.
• Xuất hiện chai chân, u cục, bàn chân biến dạng - biểu hiện sớm của loét.

Vết loét hoặc chấn thương không lành

Dấu hiệu:

• Vết loét không chịu lành sau 7-10 ngày.
• Vết thương có mủ, đau tăng dần, da quanh vết loét có màu tím tái hoặc đen - dấu hiệu hoại tử.

Người bệnh cần kiểm tra bàn chân mỗi ngày vì mất cảm giác có thể khiến tổn thương phát triển âm ỉ mà không được phát hiện.

Biến chứng nguy hiểm nếu không điều trị kịp thời

Bàn chân đái tháo đường là tình trạng nguy hiểm và có thể dẫn đến những hậu quả nghiêm trọng nếu không được kiểm soát đúng cách.

Loét bàn chân

Loét bàn chân là biến chứng bàn chân đái tháo đường nguy hiểm. Cụ thể:

• Vết loét có thể lan sâu xuống gân, cơ, xương nếu không được vệ sinh và điều trị đúng.
• Nguy cơ nhiễm trùng huyết cao, có thể đe dọa tính mạng.
• Đây cũng là nguyên nhân hàng đầu khiến bệnh nhân phải nhập viện và chi phí điều trị rất lớn.

Hoại tử và cắt cụt chi

Bàn chân đái tháo đường có thể dẫn đến hoại tử và cắt cụt chi:

• Vùng mô hoại tử thường xuất hiện với da đen, khô hoặc ướt; không có khả năng phục hồi.
• Người bệnh có thể phải cắt cụt ngón chân, bàn chân hoặc cẳng chân.
• Khoảng 70% người bị cắt cụt chi do tiểu đường sẽ tái phát biến chứng trong vòng 5 năm mà không được phòng ngừa đúng cách.

Chất lượng sống bị ảnh hưởng

Khi gặp biến chứng bàn chân đái tháo đường, chất lượng cuộc sống từ đó bị ảnh hưởng đáng kể:

• Mất khả năng đi lại, giảm tự chủ trong sinh hoạt cá nhân.
• Tăng nguy cơ trầm cảm, lo âu kéo dài, cô đơn tinh thần.
• Gánh nặng kinh tế gia đình do chi phí điều trị, chăm sóc lâu dài.

Phòng ngừa bàn chân đái tháo đường hiệu quả tại nhà

Phòng ngừa là phương pháp hiệu quả nhất để hạn chế biến chứng nặng ở người đái tháo đường. Những biện pháp đơn giản sau đây nếu áp dụng hàng ngày sẽ tạo ra sự khác biệt lớn:

Kiểm soát đường huyết ổn định

Có thể kiểm soát đường huyết ổn định thông qua:

• Tuân thủ phác đồ điều trị, uống thuốc hoặc insulin đúng giờ.
• Duy trì đường huyết ở mức mục tiêu (thường <7 mmol/L lúc đói).
• Theo dõi HbA1c định kỳ để đánh giá kiểm soát lâu dài.

Chăm sóc bàn chân đúng cách mỗi ngày

Bạn nên chăm sóc bàn chân đúng cách hàng ngày:

• Rửa chân với nước ấm (không quá nóng), lau khô kỹ, đặc biệt ở giữa các ngón chân.
• Dưỡng ẩm da chân bằng kem không mùi (trừ vùng kẽ chân).
• Cắt móng chân thẳng, không khoét sâu hai bên.
• Mang tất cotton thoáng khí, thay mỗi ngày.
• Không đi chân trần, kể cả khi ở nhà.

Chọn giày dép phù hợp

Cần lựa chọn giày dép phù hợp:

• Chọn giày vừa chân, đế mềm, tránh vật sắc nhọn.
• Kiểm tra bên trong giày trước khi mang để tránh bị dị vật làm tổn thương da.
• Đi giày ngay cả khi chỉ di chuyển trong nhà để bảo vệ chân.

Kiểm tra bàn chân hàng ngày

Thực hiện tiến trình kiểm tra bàn chân hàng ngày nhằm theo dõi tình trạng:

• Quan sát kỹ toàn bộ bàn chân, bao gồm gót, mép, kẽ ngón, móng.
• Sử dụng gương nếu không tự kiểm tra được lòng bàn chân.
• Khi phát hiện vết loét hoặc chấn thương, nên liên hệ nhân viên y tế sớm để xử lý.

Khi nào người bệnh cần đi khám chuyên khoa?

Việc tự chăm sóc tại nhà không thay thế khám chuyên khoa khi có dấu hiệu nguy hiểm. Người bệnh cần đi khám khi xuất hiện các tình trạng sau:

• Vết loét không lành sau 7-10 ngày.
• Bàn chân sưng, nóng, đỏ, có dịch tiết hoặc mùi hôi rõ.
• Xuất hiện hoại tử: Da thâm đen, đau dữ dội hoặc sốt.
• Cảm giác chân bất thường đột ngột (tê bì nhiều hơn, mất cảm giác rõ rệt).
• Đã từng loét chân hoặc cắt cụt trước đó.

Khám chuyên khoa về bàn chân giúp xác định mức độ tổn thương và hướng điều trị phù hợp để ngăn ngừa biến chứng tiến triển.

Bàn chân đái tháo đường là biến chứng nguy hiểm không thể xem nhẹ, nhưng hoàn toàn có thể phòng ngừa và kiểm soát nếu người bệnh có kiến thức đúng và thực hành chăm sóc bàn chân đều đặn. Việc phát hiện sớm, kết hợp với chế độ điều trị, kiểm soát đường huyết và chăm sóc tại nhà sẽ giúp giảm rủi ro loét, nhiễm trùng và nguy cơ cắt cụt chi.

Hãy chú trọng biến chứng bàn chân đái tháo đường như một phần thiết yếu của hành trình quản lý bệnh tiểu đường. Gia đình và người chăm sóc cũng đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ người bệnh duy trì sức khỏe - để bảo vệ chất lượng cuộc sống lâu dài và toàn diện.