Bộ phận nào trong cơ thể giúp lọc máu? Cấu tạo của thận và cơ chế thận lọc máu

Bên cạnh vai trò là “bộ lọc” của cơ thể, thận còn tham gia điều hòa nhiều chức năng sống còn như kiểm soát huyết áp, cân bằng nước, điện giải và hỗ trợ quá trình tạo máu. Vì vậy, hiểu rõ cơ quan đảm nhiệm nhiệm vụ lọc máu cũng như cách thận vận hành sẽ giúp mỗi người chủ động hơn trong việc bảo vệ sức khỏe

Bộ phận nào trong cơ thể giúp lọc máu?

Trong cơ thể người, thận là cơ quan đảm nhiệm vai trò lọc máu chính. Mỗi chúng ta có hai quả thận nằm ở hai bên cột sống, ngay phía dưới khung sườn. Thận luôn nhận dòng máu từ động mạch thận, thực hiện quá trình lọc để loại bỏ chất thải và độc tố, đồng thời tái hấp thu những chất cần thiết nhằm giữ cho môi trường bên trong cơ thể được cân bằng và ổn định.

Để hiểu rõ, cần biết rằng mỗi ngày thận lọc khoảng 150-180 lít dịch lọc, sau đó tạo ra khoảng 1,5-2 lít nước tiểu để thải ra ngoài. Các chất độc như ure, creatinin, axit uric được loại bỏ nhờ quá trình lọc này. Nếu thận suy giảm chức năng, độc tố tích tụ sẽ ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe và có thể đe dọa tính mạng.

Cấu tạo của thận và cơ chế thận lọc máu

Để hiểu rõ cách cơ thể loại bỏ độc tố và duy trì sự cân bằng nội môi, trước hết chúng ta cần khám phá cấu trúc của thận, cơ quan giữ vai trò trung tâm trong quá trình lọc máu. Dưới đây là tổng quan về cấu tạo của thận và cách mỗi bộ phận phối hợp để thực hiện chức năng sống còn này.

Cấu tạo của thận

Thận là cơ quan có hình hạt đậu, mỗi quả thận dài khoảng 10-12 cm, nặng 120-150 g và nằm đối xứng hai bên cột sống. Mặc dù cấu trúc bên trong của thận khá phức tạp, nhưng về cơ bản có thể được phân thành ba khu vực chủ yếu: Lớp vỏ thận, phần tủy thận và bể thận. Ba phần này phối hợp chặt chẽ nhằm thực hiện quá trình lọc máu, tái hấp thu và hình thành nước tiểu.

Vỏ thận

Vỏ thận là lớp ngoài cùng, chiếm phần lớn thể tích thận. Đây là nơi tập trung hàng triệu nephron, đơn vị chức năng nhỏ nhất nhưng đóng vai trò then chốt trong quá trình lọc máu.

Tại vỏ thận, phần lớn quá trình lọc máu, tái hấp thu các chất cần thiết và loại bỏ độc tố diễn ra liên tục 24/24 giờ.

Tủy thận

Tủy thận nằm sâu hơn, có cấu trúc gồm nhiều tháp tủy (renal pyramids) xếp song song. Mỗi tháp tủy chứa các đoạn ống thận thẳng và ống góp. Những ống này đóng vai trò quan trọng trong việc:

• Điều chỉnh lượng nước trong cơ thể.
• Cô đặc nước tiểu.
• Vận chuyển dịch từ nephron về bể thận.

Sự hoạt động đồng bộ giữa các tháp tủy giúp cơ thể duy trì cân bằng điện giải và ổn định nội môi.

Bể thận

Bể thận là khoang trung tâm của thận, đóng vai trò thu nhận nước tiểu cuối cùng trước khi đẩy qua niệu quản. Cấu trúc gồm:

• Đài thận nhỏ: Nhận nước tiểu từ các nhú thận.
• Đài thận lớn: Tập hợp từ nhiều đài thận nhỏ.
• Bể thận: Khoang hình phễu nối trực tiếp với niệu quản.

Mặc dù không tham gia vào quá trình lọc máu, bể thận giữ vai trò quan trọng trong việc vận chuyển nước tiểu ra khỏi thận.

Cơ chế thận lọc máu

Hoạt động lọc máu của thận diễn ra theo ba bước nối tiếp nhau, tạo thành một chu trình chặt chẽ:

Lọc máu tại cầu thận

Máu từ động mạch thận đi vào cầu thận với áp lực cao. Tại đây, nước, ion và các chất thải hòa tan sẽ được lọc qua màng lọc ba lớp đặc biệt. Màng lọc có khả năng:

• Cho phép: Nước, ure, creatinin, ion, glucose đi qua.
• Giữ lại: Protein, tế bào máu.

Tái hấp thu tại ống thận

Khoảng 99% dịch lọc sẽ được tái hấp thu để cơ thể không mất nước và dưỡng chất quá mức. Các chất được giữ lại bao gồm:

• Glucose;
• Amino acid;
• Phần lớn nước;
• Một số vitamin và chất điện giải khác.

Nhờ quá trình này, cơ thể duy trì được sự cân bằng về điện giải và thể tích dịch, đảm bảo môi trường bên trong cơ thể luôn ổn định.

Bài tiết

Những chất độc hại, dư thừa hoặc thuốc không cần thiết sẽ được bài tiết thêm vào ống thận rồi hòa vào nước tiểu cuối cùng, sau đó đẩy xuống bàng quang để thải ra ngoài.

Dấu hiệu cho thấy cơ thể lọc máu kém

Khi thận bắt đầu suy giảm chức năng, quá trình loại bỏ độc tố và cân bằng điện giải của cơ thể trở nên kém hiệu quả. Hậu quả là các chất thải không được đào thải sẽ dồn lại trong máu, dẫn đến nhiều biểu hiện bất thường ở cơ thể. Tùy vào mức độ tổn thương thận, dấu hiệu có thể xuất hiện từ nhẹ đến nặng. Dưới đây là những biểu hiện thường gặp nhất mà bạn cần chú ý.

Phù nề

Một trong những dấu hiệu sớm của rối loạn chức năng lọc máu là tình trạng phù nề. Khi thận không thể loại bỏ lượng muối và nước dư thừa, chúng sẽ tích tụ trong mô, đặc biệt ở mắt cá chân, bàn chân, bàn tay và mí mắt. Phù thường rõ hơn vào buổi sáng hoặc sau khi đứng lâu. Đây là biểu hiện điển hình cho thấy cơ thể giữ nước nhiều hơn bình thường.

Tiểu bất thường

Thận suy giảm sẽ dẫn đến sự thay đổi về số lượng và đặc điểm của nước tiểu. Người bệnh có thể tiểu ít hơn, tiểu nhiều lần vào ban đêm hoặc cảm thấy khó tiểu. Nước tiểu có bọt là dấu hiệu mất protein qua nước tiểu, phản ánh tình trạng tổn thương màng lọc cầu thận. Ngoài ra, nước tiểu sẫm màu hoặc có lẫn máu có thể cho thấy có sự viêm, nhiễm trùng hoặc tổn thương trong hệ tiết niệu.

Mệt mỏi, giảm tập trung

Khi thận không lọc sạch độc tố, chúng sẽ tích tụ trong máu và ảnh hưởng trực tiếp đến hệ thần kinh, gây cảm giác mệt mỏi kéo dài, thiếu năng lượng và khó tập trung. Đồng thời, thận suy khiến cơ thể giảm sản xuất erythropoietin, hormone kích thích tạo hồng cầu. Việc thiếu hồng cầu dẫn đến thiếu máu, khiến cơ thể thiếu oxy, càng làm tình trạng mệt mỏi trầm trọng hơn.

Cao huyết áp

Khi chức năng thận suy yếu, khả năng điều hòa lượng dịch và muối bị rối loạn, dẫn đến tăng thể tích máu và gây cao huyết áp. Ngược lại, huyết áp cao kéo dài cũng có thể làm tổn thương mạch máu trong thận. Do đó, đây là vòng xoắn bệnh lý mà người bệnh cần theo dõi sát.

Buồn nôn, chán ăn, hơi thở có mùi amoniac

Nồng độ ure và các chất độc trong máu tăng cao sẽ ảnh hưởng đến hệ tiêu hóa, gây buồn nôn, đầy bụng và chán ăn. Hơi thở có mùi amoniac (mùi như nước tiểu) là dấu hiệu rõ ràng của nhiễm độc ure, thường gặp ở những trường hợp suy thận nặng.

Câu hỏi thường gặp (FAQ) về cơ quan lọc máu trong cơ thể

Máu được lọc ở đâu trong cơ thể người?

Máu được lọc chủ yếu tại thận, cụ thể là ở các nephron, nơi diễn ra quá trình lọc máu, tái hấp thu và bài tiết. Đây là cơ quan quyết định việc loại bỏ độc tố và duy trì cân bằng dịch trong cơ thể.

Ngoài thận, bộ phận nào khác tham gia hỗ trợ lọc máu?

Một số cơ quan có vai trò hỗ trợ thận trong quá trình làm sạch máu gồm:

• Gan: Chuyển hóa chất độc và đào thải qua mật.
• Lá lách: Lọc bỏ hồng cầu già và hỗ trợ miễn dịch.
• Da: Đào thải một lượng nhỏ chất thải qua tuyến mồ hôi.
• Phổi: Thải CO₂ và các khí độc.

Tuy nhiên, không cơ quan nào có thể đảm nhiệm vai trò chính như thận.

Tại sao thận lại quan trọng trong quá trình lọc máu?

Thận quan trọng vì: Thận là cơ quan chính giúp lọc các chất độc tan trong nước, trong khi gan xử lý nhiều độc tố tan trong chất béo và chuyển hóa thuốc, giúp cân bằng điện giải, yếu tố sống còn của cơ thể. Đồng thời, điều hòa huyết áp, ổn định lượng nước và giúp cơ thể sản xuất hồng cầu, hấp thu canxi.

Nếu thận mất chức năng, cơ thể sẽ tích tụ độc tố nhanh chóng và cần phải điều trị bằng lọc máu nhân tạo hoặc ghép thận để duy trì sự sống.

Qua bài viết, bạn có thể hiểu rõ hơn về bộ phần nào trong cơ thể giúp lọc máu và tầm quan trọng của thận đối với sức khỏe tổng thể. Duy trì một lối sống lành mạnh, uống đủ nước và chăm sóc cơ thể đúng cách sẽ góp phần giữ gìn hoạt động lọc máu tự nhiên của thận luôn hiệu quả. Khi thận hoạt động tốt, toàn bộ hệ thống chuyển hóa, tuần hoàn và miễn dịch cũng sẽ vận hành ổn định, giúp bạn sống khỏe mạnh lâu dài.