Bụi mịn là gì? Những điều cần biết và cách bảo vệ sức khỏe

Không chỉ là “bụi nhìn thấy được”, bụi mịn còn là những hạt cực nhỏ lơ lửng trong không khí, có thể xâm nhập sâu vào cơ thể và gây ra nhiều hệ lụy nguy hiểm. Vậy thực chất bụi mịn là gì, có mấy loại, tác động ra sao và chúng ta nên làm gì để giảm thiểu ảnh hưởng? Hãy cùng tìm hiểu qua bài viết dưới đây.

Bụi mịn là gì? Khái niệm về bụi mịn

Bụi mịn là tập hợp những hạt vật chất có kích thước vô cùng nhỏ, tồn tại ở dạng rắn hoặc giọt lỏng và thường trôi nổi trong không khí mà mắt thường khó nhìn thấy. Các hạt này có thể hình thành từ đất cát, tro bụi hay bồ hóng, nhưng phần lớn xuất phát từ quá trình đốt nhiên liệu trong công nghiệp, khí thải phương tiện giao thông, rác thải sinh hoạt hoặc các đám cháy tự nhiên.

Trong tiếng Anh, bụi mịn được gọi là Particulate Matter (PM). Kích thước của từng loại hạt sẽ được ký hiệu bằng con số theo sau chữ PM, đo bằng µm (micromet), biểu thị mức độ lớn hoặc nhỏ của chúng.

Các nhóm bụi mịn phổ biến hiện nay

Dựa trên kích thước siêu nhỏ của các hạt vật chất trôi nổi trong không khí, bụi mịn được phân loại thành ba nhóm chính. Mỗi nhóm có đặc điểm riêng và mức độ ảnh hưởng khác nhau đến sức khỏe con người.

Bụi mịn PM10

Những hạt bụi thuộc nhóm PM10 có kích thước trong khoảng 2.5 - 10µm, nhỏ hơn rất nhiều so với đường kính sợi tóc người (khoảng 50 - 70µm). Vì vậy, mắt thường gần như không thể nhận biết sự hiện diện của chúng.

Khi xâm nhập vào cơ thể qua đường hô hấp, PM10 thường dừng lại ở khu vực phổi và ít có khả năng đi sâu hơn vào máu, nên mức độ nguy hại của chúng thấp hơn so với các loại bụi mịn nhỏ hơn. Dù vậy, tiếp xúc lâu dài vẫn có thể gây khó chịu, kích ứng hoặc ảnh hưởng đến chức năng hô hấp.

Bụi mịn PM2.5

So với PM10, bụi PM2.5 có kích thước nhỏ hơn đáng kể, chỉ từ 1.0 - 2.5µm, tương đương khoảng 1/20 đường kính sợi tóc. Chúng có cấu tạo từ các hợp chất cacbon, nitơ và nhiều kim loại nặng.

Đây được xem là loại bụi có mức độ nguy hiểm cao vì kích thước cực nhỏ cho phép chúng đi qua các lớp màng lọc tự nhiên của cơ thể. Khi hít phải, PM2.5 không chỉ lưu lại ở phổi mà còn có thể xuyên qua mô và thâm nhập vào máu, gây ra hàng loạt tác động xấu. Một số hạt còn mang độc tính, làm tăng nguy cơ kích ứng mũi, viêm đường hô hấp, đặc biệt nguy hiểm cho trẻ em và những người có hệ miễn dịch yếu.

Bụi siêu mịn PM1.0

PM1.0 là nhóm hạt bụi siêu nhỏ với kích thước dưới 1.0µm, được phát hiện và quan tâm nhiều hơn trong những năm gần đây. Do kích thước cực kỳ nhỏ, các hạt này có thể dễ dàng đi sâu vào phế nang và thậm chí ảnh hưởng đến tế bào hoặc ADN bên trong cơ thể.

Loại bụi này thường xuất hiện trong điều kiện thời tiết lạnh hoặc khô, khi không khí khó khuếch tán. PM1.0 được xem là một trong những tác nhân gây ra nhiều vấn đề nghiêm trọng liên quan đến phổi và sức khỏe hô hấp.

Tác hại của bụi mịn đến sức khỏe con người

Bụi mịn không chỉ tồn tại âm thầm trong không khí mà còn len lỏi vào cơ thể theo mỗi nhịp thở. Chính vì vậy, hiểu rõ những tác hại mà chúng gây ra sẽ giúp bạn chủ động hơn trong việc bảo vệ sức khỏe hằng ngày.

Ảnh hưởng đến hệ hô hấp

Bụi mịn thường mang theo nhiều hợp chất độc hại như CO, SO₂ hay NO₂. Khi đi vào cơ thể, chúng làm giảm lượng oxy mà tế bào có thể hấp thụ, khiến phổi phải hoạt động quá mức. Tiếp xúc thường xuyên với môi trường có nồng độ bụi mịn cao có thể dẫn đến viêm phế quản mạn tính, hen suyễn, giảm chức năng phổi, và trong những trường hợp nghiêm trọng hơn là ung thư phổi.

Gây hại cho hệ thần kinh và hệ tuần hoàn

Mặc dù đường hô hấp chịu ảnh hưởng trực tiếp nhất, nhưng các cơ quan khác cũng không tránh khỏi tác động của bụi mịn.

• Với hệ thần kinh: Các hạt bụi khiến cơ thể dễ rơi vào trạng thái mệt mỏi, khó thở, giảm tập trung, làm gián đoạn thói quen sinh hoạt. Một số nghiên cứu ghi nhận rằng bụi mịn có thể tác động lên não bộ, làm tăng nguy cơ đột quỵ, suy giảm trí nhớ hoặc rối loạn cảm xúc.
• Với hệ tuần hoàn: Do kích thước cực nhỏ, bụi mịn có thể đi sâu vào phế nang, xuyên qua lớp màng khí - máu và tiến vào mạch máu. Điều này khiến hệ tuần hoàn bị tổn thương, dễ xảy ra tình trạng vỡ mạch, nghẽn mạch hoặc nhồi máu cơ tim.

Tác động đến tế bào và ADN

Một trong những nguy cơ âm thầm nhưng nghiêm trọng của bụi mịn là khả năng kích hoạt quá trình tạo gốc tự do trong cơ thể. Các gốc tự do này tấn công tế bào và những phân tử quan trọng, bao gồm cả ADN. Khi ADN bị tổn thương, cơ thể có thể xuất hiện các biến đổi bất thường, làm tăng khả năng đột biến hoặc hình thành các khối u nguy hiểm.

Gây ảnh hưởng đến trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ

Đối với phụ nữ mang thai, việc tiếp xúc kéo dài với bụi mịn có thể tác động xấu đến sự phát triển của thai nhi. Trẻ sinh ra từ môi trường ô nhiễm có nguy cơ thấp cân, yếu thần kinh hoặc gặp các vấn đề về phát triển hành vi. Trẻ nhỏ với hệ hô hấp và hệ miễn dịch còn non nớt thì sẽ càng dễ bị ảnh hưởng bởi các hạt bụi siêu nhỏ này.

Giải pháp bảo vệ cơ thể trước tác động của bụi mịn

Chủ động bảo vệ sức khỏe là điều cần thiết. Những thói quen nhỏ trong sinh hoạt hằng ngày có thể giúp giảm đáng kể lượng bụi mịn mà cơ thể phải tiếp xúc.

• Sử dụng khẩu trang: Hãy ưu tiên các loại khẩu trang có khả năng lọc bụi mịn như N95 hoặc các sản phẩm tương đương. Việc đeo khẩu trang đúng cách sẽ giúp giảm đáng kể lượng hạt bụi đi vào hệ hô hấp.
• Tránh ra ngoài khi ô nhiễm lên cao: Vào các khung giờ cao điểm như 7h - 8h sáng hoặc 18h - 19h tối, lượng khí thải từ phương tiện giao thông thường tăng mạnh, làm nồng độ bụi mịn trong không khí cao hơn. Nếu không thật sự cần thiết, nên hạn chế di chuyển trong thời điểm này để giảm nguy cơ tiếp xúc.
• Dùng máy lọc không khí trong nhà: Máy lọc không khí là giải pháp hữu ích giúp giảm bụi mịn và các chất ô nhiễm trong không gian sống. Để đạt hiệu quả cao hơn, nên thường xuyên vệ sinh nhà cửa, lau chùi bề mặt và giữ môi trường sống sạch sẽ để hạn chế bụi tích tụ.
• Khám sức khỏe định kỳ: Nếu gặp phải các biểu hiện như ho kéo dài, khó thở, mệt mỏi hoặc nghi ngờ ảnh hưởng bởi ô nhiễm không khí, việc kiểm tra sức khỏe kịp thời là rất quan trọng. Khám định kỳ giúp phát hiện sớm các vấn đề liên quan đến hô hấp, tim mạch hoặc những hệ cơ quan dễ bị tác động bởi bụi mịn.

Hiểu rõ bụi mịn là gì và những tác hại tiềm ẩn của nó sẽ giúp mỗi người chủ động hơn trong việc bảo vệ sức khỏe của bản thân và gia đình. Bụi mịn không thể nhìn thấy bằng mắt thường, nhưng ảnh hưởng của nó lại rất rõ rệt lên hệ hô hấp, tim mạch và cả sự phát triển của trẻ nhỏ. Trang bị khẩu trang phù hợp, theo dõi chất lượng không khí và duy trì môi trường sống sạch sẽ chính là những biện pháp đơn giản nhưng hiệu quả để hạn chế tiếp xúc với bụi mịn hằng ngày.