Cấu tạo và chức năng của hệ bạch huyết

Hệ bạch huyết đóng một vai trò quan trọng trong việc bảo vệ cơ thể khỏi các tác nhân gây bệnh và duy trì sức khỏe tổng thể. Sự phối hợp giữa các cấu trúc và tế bào trong hệ bạch huyết giúp cơ thể phản ứng hiệu quả với các mầm bệnh và duy trì trạng thái miễn dịch cân bằng.

Cấu tạo của hệ bạch huyết

Hệ bạch huyết là một phần quan trọng của hệ thống tuần hoàn trong cơ thể, đảm nhận vai trò trong việc vận chuyển các loại dịch và tế bào từ mao mạch vào khoảng kẽ. Trong quá trình này, huyết tương và một số loại bạch cầu thường di chuyển vào hệ bạch huyết. Hầu hết các thành phần của chúng được kéo vào nội bào hoặc được hấp thụ vào hệ mạch dưới áp lực thủy tĩnh và áp suất keo. Tuy nhiên, một số loại dịch, tế bào và mảnh vỡ tế bào, như các thành phần đáp ứng miễn dịch và các thành phần phản ứng viêm tại chỗ hoặc ung thư, có thể di chuyển vào hệ bạch huyết.

Hệ bạch huyết gồm nhiều mạch bạch huyết thành mỏng giúp vận chuyển dịch đi khắp cơ thể. Các mạch bạch huyết nhỏ đổ vào các mạch lớn hơn và cuối cùng đổ vào hệ tĩnh mạch trung tâm qua ống ngực hoặc ống bạch huyết phải. Các mạch bạch huyết thường có van, giống như tĩnh mạch, giúp hướng dẫn bạch huyết chảy về phía tim. Trong hệ tĩnh mạch, máu di chuyển nhờ lực hút từ tim, còn trong hệ bạch huyết, dịch di chuyển nhờ áp lực tạo ra trong quá trình co cơ.

Trước khi vào hệ thống tĩnh mạch trung tâm, bạch huyết đi qua các hạch và loại bỏ các mảnh tế bào, bao gồm cả các tế bào ung thư và các thành phần dị nguyên. Các hạch bạch huyết cũng là thành phần chính tham gia vào hệ miễn dịch, vì chúng chứa các tế bào lympho, đại thực bào và các tế bào đuôi gai có thể đáp ứng với bất kỳ kháng nguyên nào được đưa vào hệ bạch huyết.

Hạch bạch huyết được phân thành hai loại: Hạch nông và hạch sâu. Hạch nông nằm gần bề mặt da và phân bố khắp cơ thể, tập trung chủ yếu ở cổ, nách và bẹn. Hạch sâu nằm trong khoang bụng hoặc ngực.

Chức năng của hệ bạch huyết

Hệ bạch huyết là một phần quan trọng của hệ thống miễn dịch trong cơ thể, đảm nhận vai trò chính trong việc bảo vệ chống lại các vi khuẩn, vi rút, vi nấm, và các tác nhân gây bệnh khác. Chức năng của hệ bạch huyết là tạo ra, lưu trữ, và vận chuyển các tế bào và chất lượng từ nơi này đến nơi khác trong cơ thể, để bảo vệ cơ thể khỏi các mầm bệnh và tăng cường hệ thống miễn dịch tự nhiên của cơ thể.

Tạo ra tế bào miễn dịch: Một trong những chức năng chính của hệ bạch huyết là sản xuất ra các tế bào miễn dịch, bao gồm các tế bào B (B lymphocytes), tế bào T (T lymphocytes), và tế bào trực khuẩn (phagocytes). Các tế bào B chủ yếu sản xuất các kháng thể (antibodies) để phản ứng với các vi khuẩn và virus, trong khi các tế bào T chủ yếu tham gia vào việc tiêu diệt tế bào bị nhiễm bệnh. Các tế bào trực khuẩn, bao gồm các tế bào nuốt (phagocytes) như các tế bào gốc (neutrophils), tế bào macrophages và tế bào dendritic, chủ yếu tham gia vào việc tiêu diệt và loại bỏ các vi khuẩn và tế bào bị nhiễm bệnh.

Lưu trữ và vận chuyển các tế bào miễn dịch: Hệ bạch huyết có vai trò như một hệ thống giao thông của cơ thể, chuyển các tế bào miễn dịch từ nơi này đến nơi khác để phản ứng với các mầm bệnh. Các tế bào miễn dịch được sản xuất và lưu trữ tại các nơi như hạch bạch huyết (lymph nodes), tủy xương (bone marrow), và các cơ quan lymphoid khác. Khi có nhiễm bệnh, các tế bào miễn dịch được gửi từ những nơi này đến các vùng mắc bệnh để tiêu diệt và loại bỏ các mầm bệnh.

Phản ứng miễn dịch: Hệ bạch huyết đóng vai trò quan trọng trong phản ứng miễn dịch của cơ thể. Khi cơ thể gặp phải các vi khuẩn, virus hoặc tác nhân gây bệnh khác, các tế bào miễn dịch được kích thích và phản ứng bằng cách tăng cường sản xuất các tế bào miễn dịch và phân bố chúng đến các nơi bị nhiễm bệnh. Các tế bào miễn dịch sau đó tương tác với các mầm bệnh để tiêu diệt chúng và bảo vệ cơ thể khỏi bệnh tật.

Giảm nguy cơ nhiễm bệnh: Chức năng cơ bản của hệ bạch huyết là giúp cơ thể ngăn chặn sự xâm nhập của các mầm bệnh và nguy cơ nhiễm bệnh. Bằng cách sản xuất các tế bào miễn dịch và kích thích phản ứng miễn dịch, hệ bạch huyết giúp cơ thể phát hiện và loại bỏ các vi khuẩn và virus gây bệnh, giữ cho cơ thể khỏe mạnh và tự nhiên.

Hệ bạch huyết thực hiện nhiệm vụ sản xuất, lưu trữ và vận chuyển các tế bào miễn dịch, tham gia vào các phản ứng miễn dịch và giảm nguy cơ nhiễm bệnh. Nó giữ một vai trò quan trọng trong hệ thống miễn dịch của cơ thể, giúp bảo vệ cơ thể khỏi các mầm bệnh và tăng cường sức khỏe tổng thể. 

Cơ chế bệnh sinh của các bệnh lý hệ bạch huyết

Cơ chế bệnh sinh của các bệnh lý hệ bạch huyết bao gồm:

Tắc nghẽn:

Tình trạng tắc nghẽn xảy ra khi có sự cản trở trong việc tuần hoàn dịch bạch huyết trong mô, dẫn đến sự tích tụ dịch bạch huyết trong các mạch và mô (gọi là phù bạch mạch). Thường xảy ra như một biến chứng sau phẫu thuật, xạ trị, chấn thương hoặc các bệnh nhiễm ký sinh trùng, đặc biệt là ở các nước nhiệt đới. Tuy nhiên, hiếm khi tắc nghẽn hệ bạch huyết là do nguyên nhân bẩm sinh.

Phù bạch mạch còn được gọi là mạch bạch huyết, là một tình trạng mà dịch tích tụ trong mô mềm do sự kém dẫn lưu của hệ thống bạch huyết, gây ra viêm, phì đại mô mỡ và xơ hóa. Điều này thường xảy ra do sự tích tụ của dịch ở các khoảng kẽ và hệ thống mạch bạch huyết trong da và mô dưới da. Khi dịch tích tụ, nó kích thích sự phát triển của các tế bào sợi, tế bào sừng và tế bào mỡ, dẫn đến sự lắng đọng của collagen và glycosaminoglycans trong da và mô dưới da. Kết quả là da trở nên phì đại và các sợi đàn hồi bị phá hủy.

Truyền thống, phù bạch mạch được định nghĩa là sự phù tụ và tích tụ protein do sự kém dẫn lưu trong hệ thống bạch huyết. Tuy nhiên, những phát hiện gần đây đã chỉ ra rằng nồng độ protein trong khoảng kẽ có thể thấp ở một số loại phù bạch mạch. Điều này chỉ ra rằng cơ chế phát triển của phù bạch mạch có thể phức tạp hơn và không chỉ liên quan đến sự kém dẫn lưu protein.

Phù bạch mạch thường xảy ra ở các khu vực nơi dịch tích tụ nhiều, như chân, tay, mặt, hoặc bụng. Các nguyên nhân gây ra phù bạch mạch có thể bao gồm:

• Rối loạn lưu thông bạch huyết: Sự kém dẫn lưu của hệ thống bạch huyết có thể do nhiều nguyên nhân khác nhau, bao gồm tổn thương mạch máu, viêm nhiễm, hoặc rối loạn gen.
• Sự tăng cường của mô mỡ: Khi dịch tích tụ trong mô mềm, nó có thể kích thích sự phát triển của mô mỡ, gây ra phì đại mô mỡ trong vùng bị ảnh hưởng.
• Sự phát triển của collagen và glycosaminoglycans: Sự lắng đọng của collagen và glycosaminoglycans trong da và mô dưới da cũng góp phần vào sự phát triển của phù bạch mạch và phì đại da.

Phù bạch mạch có thể gây ra các triệu chứng như sưng, đau và cảm giác nặng nề ở vùng bị ảnh hưởng. Nếu không được điều trị, nó có thể gây ra các vấn đề lâu dài như viêm nhiễm da, tổn thương da và rối loạn lưu thông máu. Điều trị cho phù bạch mạch thường bao gồm việc điều chỉnh lối sống, sử dụng thuốc giảm viêm và tập thể dục, cùng với các phương pháp giảm căng thẳng và tăng cường tuân thủ lệnh nghỉ ngơi. Trong một số trường hợp nghiêm trọng, có thể cần phẫu thuật để loại bỏ dịch tích tụ hoặc cải thiện lưu thông máu.

Viêm hoặc nhiễm trùng:

Nhiễm trùng có thể gây ra phản ứng hạch to, gọi là bệnh hạch bạch huyết, hoặc bản thân các hạch bạch huyết có thể bị nhiễm trùng, gây ra viêm hạch bạch huyết. Điều này thường xảy ra khi các vi sinh vật lây lan qua hệ thống bạch huyết từ vị trí nhiễm trùng ban đầu.

Viêm hạch bạch huyết cấp tính là một tình trạng khi mạch bạch huyết bị nhiễm trùng. Trong trường hợp này, cơ thể phản ứng bằng cách sản xuất ra nhiều tế bào bạch huyết hơn để chống lại vi khuẩn, virus hoặc các tác nhân gây nhiễm trùng khác. Kết quả là, các hạch bạch huyết sẽ sưng lên do sự tích tụ của các tế bào này.

Tình trạng viêm sưng chỉ mới xuất hiện trong khoảng thời gian gần đây, thường là trong vòng 1 tuần, được gọi là viêm hạch bạch huyết cấp tính. Đây thường là một dấu hiệu rõ ràng cho thấy cơ thể đang phản ứng với một tình trạng nhiễm trùng. Khi cơ thể phát hiện có tác nhân gây bệnh xâm nhập, hệ thống miễn dịch sẽ kích hoạt và bắt đầu sản xuất tế bào bạch huyết để chống lại nó.

Sự sưng tăng của các hạch bạch huyết có thể dễ dàng nhận thấy thông qua việc cảm nhận vùng bị ảnh hưởng. Đối với một số người, hạch bạch huyết sưng lên có thể gây ra cảm giác đau và không thoải mái ở vùng đó. Ngoài ra, vùng da xung quanh hạch bạch huyết cũng có thể trở nên ấm và đỏ.

Điều này cho thấy rằng cơ thể đang tích cực phản ứng để chống lại nhiễm trùng, và viêm hạch bạch huyết cấp tính là một phản ứng tự nhiên của cơ thể trong quá trình này. Tuy nhiên, nếu không được điều trị kịp thời và hiệu quả, tình trạng này có thể trở nên nghiêm trọng và dẫn đến các vấn đề sức khỏe nghiêm trọng hơn.

Điều quan trọng là phát hiện và điều trị viêm hạch bạch huyết cấp tính sớm để ngăn chặn sự lan rộng của nhiễm trùng và ngăn chặn các biến chứng nghiêm trọng. Trong nhiều trường hợp, việc sử dụng kháng sinh hoặc các loại thuốc kháng vi khuẩn có thể được áp dụng để loại bỏ vi khuẩn gây nhiễm trùng. Ngoài ra, việc giữ cho cơ thể được nghỉ ngơi đủ, duy trì sự hiệu quả của hệ thống miễn dịch và tiếp tục theo dõi sự tiến triển của bệnh là rất quan trọng trong quá trình điều trị.

Ung thư:

Nhiều loại ung thư có thể lan rộng và di căn đến các hạch bạch huyết tại chỗ hoặc gần đó. Đôi khi, ung thư có thể phát triển nguyên phát từ hệ bạch huyết, được gọi là ung thư hệ bạch huyết.

Những cơ chế bệnh sinh này đều có thể gây ra các vấn đề sức khỏe nghiêm trọng và đòi hỏi sự can thiệp và điều trị phù hợp. Để ngăn ngừa và quản lý các bệnh lý hệ bạch huyết, việc chẩn đoán và điều trị kịp thời là rất quan trọng.