Cây Mắm: Dược liệu quý và những công dụng tuyệt vời cho sức khỏe

Cây mắm là một trong những loại cây đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ bờ biển, ngăn chặn xói mòn và nước biển xâm lấn. Không chỉ mang giá trị sinh thái, cây mắm còn là vị thuốc quý trong y học cổ truyền, được ứng dụng để hỗ trợ điều trị nhiều bệnh lý như viêm da, lở loét, bệnh phong, mất ngủ hay suy nhược thần kinh. Từ lá, vỏ thân, vỏ rễ đến quả, mỗi bộ phận của cây mắm đều chứa những hợp chất có lợi cho sức khỏe. Hãy tìm hiểu thêm về loại cây này trong bài viết dưới đây.

Đặc điểm và thành phần hóa học của cây mắm

Cây mắm thường mọc tại những vùng bùn lầy, đất mặn hoặc lợ ở cửa sông và ven biển. Khi còn non, cây mọc thành bụi, nhưng khi trưởng thành, cây có thể cao tới 25m, đường kính thân hơn 1m. Rễ mọc nổi trên bùn, giúp cây hô hấp và chống chịu với môi trường khắc nghiệt. Lá hình bầu dục thuôn, mặt trên nhẵn bóng, mặt dưới phủ lông trắng óng ánh, có tuyến tiết muối giúp cây thích nghi với nước mặn.

Hoa cây mắm mọc thành chùm, màu vàng hoặc cam, thường nở rộ vào tháng 4 - 6. Quả có nhiều hình dạng, bên ngoài phủ lớp lông mịn, chứa một hạt có thể nảy mầm ngay trong nước.

Thành phần hóa học của cây mắm khá phong phú:

• Tanin: Giúp làm săn se, kháng khuẩn và hỗ trợ điều trị các bệnh ngoài da.
• Nhựa và tinh dầu: Có tác dụng kháng viêm, kích thích tuần hoàn.
• Chất đường (glucose, fructose): Cung cấp năng lượng.
• Khoáng chất (natri, kali, sắt, magie): Bổ sung vi chất cần thiết cho cơ thể.
• Các hợp chất hữu cơ như taraxerol, betulin: Giúp chống oxy hóa, bảo vệ tế bào.

Công dụng của cây mắm trong y học cổ truyền và hiện đại

Trong dân gian, cây mắm đã được dùng để chữa nhiều loại bệnh, từ các vấn đề ngoài da đến hỗ trợ sức khỏe tổng quát. Một số công dụng tiêu biểu gồm:

Hỗ trợ điều trị bệnh phong

Trong y học cổ truyền, vỏ thân và vỏ rễ cây mắm được xem là dược liệu có tác dụng làm săn se, kháng khuẩn mạnh, giúp hỗ trợ điều trị bệnh phong. Người dân thường thu hái vỏ cây vào mùa khô, rửa sạch, phơi khô rồi nấu thành cao mềm hoặc cao lỏng. Cao này có thể dùng bôi trực tiếp lên vùng da bị tổn thương hoặc pha chế thành viên uống. Một số nơi còn ngâm vỏ cây mắm với rượu để uống nhằm hỗ trợ quá trình điều trị từ bên trong. Bài thuốc này không chỉ giúp giảm các triệu chứng viêm loét, sưng đỏ mà còn cải thiện sức khỏe tổng thể của người bệnh.

Chữa viêm loét và nhiễm trùng da

Cao lỏng chiết xuất từ vỏ cây mắm pha với nước theo tỷ lệ 1:1 là bài thuốc dân gian được nhiều người tin dùng để chữa viêm loét da. Khi đắp hỗn hợp này trực tiếp lên vết loét, các hoạt chất trong cây mắm sẽ giúp tiêu diệt vi khuẩn, ngăn ngừa viêm nhiễm lan rộng, đồng thời thúc đẩy quá trình tái tạo mô mới. Ngoài ra, lá cây mắm tươi cũng có thể giã nát và đắp lên vết thương để làm giảm sưng và ngăn chặn sự phát triển của vi khuẩn gây hại.

Giảm hoại tử, hỗ trợ làm sạch vết thương

Trong trường hợp vết thương bị hoại tử hoặc mưng mủ, người dân thường sử dụng lá cây mắm giã nhuyễn cùng với muối hạt để đắp lên vùng bị tổn thương. Bài thuốc này có tác dụng hút mủ, loại bỏ độc tố và làm sạch bề mặt vết thương. Nếu vết thương kín, hỗn hợp sẽ được đắp phủ hoàn toàn; còn với vết thương hở, cần chừa một khoảng nhỏ để mủ thoát ra ngoài. Cách làm này đã được áp dụng lâu đời ở các vùng ven biển và cho hiệu quả rõ rệt khi kiên trì thực hiện.

Điều trị viêm da, mẩn ngứa và mát gan

Nước sắc từ lá cây mắm không chỉ giúp thanh lọc cơ thể mà còn có tác dụng cải thiện tình trạng viêm da và mẩn ngứa. Người dân thường lấy lá cây mắm rửa sạch, đun với nước trong 10 - 15 phút, sau đó uống như trà hằng ngày. Ngoài tác dụng giải độc, mát gan, loại nước này còn hỗ trợ chức năng tim và cải thiện tuần hoàn máu. Đây là phương pháp đơn giản, an toàn và phù hợp cho những người bị nóng trong, dễ nổi mụn nhọt.

Cải thiện giấc ngủ và hỗ trợ thần kinh

Một số tài liệu y học cổ truyền ghi nhận rằng cây mắm có tác dụng an thần, giúp chữa mất ngủ và suy nhược thần kinh. Các hợp chất có trong vỏ và lá cây mắm giúp làm dịu hệ thần kinh, giảm căng thẳng, từ đó mang lại giấc ngủ sâu và chất lượng hơn. Đây là lựa chọn tự nhiên cho những người gặp vấn đề về giấc ngủ nhưng muốn hạn chế sử dụng thuốc tân dược.

Tác dụng kích dục và tăng cường sinh lực

Trong y học Ấn Độ, hạt cây mắm được sử dụng như một nguyên liệu quý để bào chế thuốc kích dục. Người ta thu hái hạt, phơi khô, nghiền thành bột và phối hợp với các dược liệu khác để tăng hiệu quả. Ngoài ra, quả mắm còn xanh có thể giã nát và đắp lên vùng áp xe mưng mủ để thúc đẩy quá trình thoát mủ và lành vết thương.

Ngoài ra, cây mắm còn có những giá trị khác: Tro gỗ giàu kali dùng thay xà phòng, lá xua đuổi muỗi, hoa cho mật ong, quả ăn được và lá làm phân xanh.

Cách dùng, liều lượng và lưu ý khi sử dụng cây mắm

Sau đây là liều dùng thông thường của cây mắm:

• Vỏ thân, vỏ rễ: Sử dụng khoảng 30 - 40g dược liệu khô mỗi ngày. Có thể sắc uống trực tiếp hoặc chế biến thành cao lỏng/cao mềm để dùng lâu dài.
• Lá: Dùng tươi hoặc phơi khô, sau đó sắc lấy nước uống hoặc nấu nước tắm để hỗ trợ điều trị các bệnh ngoài da.
• Hạt: Giã nhuyễn để dùng ngoài (đắp lên vết thương, mưng mủ) hoặc chế biến thành thuốc theo công thức y học cổ truyền.

Về các cách chế biến phổ biến của cây mắm:

• Sắc uống: Có thể dùng riêng cây mắm hoặc kết hợp cùng các vị thuốc khác tùy bài thuốc để tăng hiệu quả.
• Ngâm rượu: Vỏ hoặc rễ cây mắm đem ngâm rượu để hỗ trợ bổ thận, tăng cường sinh lực.
• Đắp ngoài: Lá tươi hoặc quả non giã nát, đắp trực tiếp lên vùng bị viêm loét, mưng mủ hoặc hoại tử.
• Làm cao thuốc: Vỏ và rễ đem nấu cô đặc thành cao để tiện bảo quản và sử dụng lâu dài.

Khi dùng cây mắm, có một số lưu ý mà bạn nên cân nhắc khi sử dụng:

• Không sử dụng cho phụ nữ mang thai và đang cho con bú để tránh nguy cơ ảnh hưởng đến sức khỏe mẹ và bé.
• Tham khảo ý kiến thầy thuốc hoặc bác sĩ trước khi dùng, đặc biệt với người có bệnh nền hoặc đang dùng thuốc khác, nhằm tránh tác dụng phụ.
• Phân biệt đúng cây mắm với các loài tương tự như cây bọ mắm hay cây thuốc dòi để tránh nhầm lẫn và ngộ độc.

Cây mắm là món quà quý từ thiên nhiên vùng ngập mặn, vừa giúp bảo vệ môi trường, vừa mang lại nhiều lợi ích cho sức khỏe. Việc nghiên cứu và khai thác hợp lý cây mắm sẽ giúp lưu giữ giá trị y học của loài cây này, đồng thời góp phần bảo tồn hệ sinh thái ven biển.