Chỉ số PSA là gì? Khi nào nên thực hiện xét nghiệm PSA?

Tuyến tiền liệt là một cơ quan nhỏ nằm bên dưới bàng quang, có vai trò sản xuất một phần tinh dịch giúp nuôi dưỡng và vận chuyển tinh trùng. Khi tuyến này gặp vấn đề, cơ thể có thể phát tín hiệu thông qua sự thay đổi của một chất đặc hiệu trong máu, đó chính là PSA.

Chỉ số PSA là gì?

PSA (Prostate-Specific Antigen) là một loại protein do tế bào tuyến tiền liệt tiết ra. Bình thường, PSA chủ yếu tồn tại trong tinh dịch, chỉ một lượng nhỏ đi vào máu. Khi tuyến tiền liệt bị viêm, phì đại hoặc có sự phát triển bất thường như ung thư, lượng PSA trong máu sẽ tăng cao hơn bình thường.

Theo American Cancer Society, chỉ số PSA được đo bằng nanogram trên mililít máu (ng/mL).

• Mức PSA dưới 4 ng/mL thường được coi là bình thường.
• Mức từ 4 - 10 ng/mL là vùng “nghi ngờ”, cần được theo dõi hoặc làm thêm xét nghiệm.
• Mức trên 10 ng/mL thường gợi ý nguy cơ cao có bất thường ở tuyến tiền liệt.

Tuy nhiên, cần lưu ý rằng PSA không phải chỉ dấu đặc hiệu của ung thư. Nhiều bệnh lý lành tính như viêm tuyến tiền liệt hoặc phì đại tuyến tiền liệt cũng có thể làm tăng PSA. Vì vậy, việc đọc và phân tích kết quả cần được thực hiện bởi bác sĩ chuyên khoa.

Xét nghiệm chỉ số PSA là gì?

Xét nghiệm PSA là một xét nghiệm máu đơn giản, được dùng để đo nồng độ kháng nguyên đặc hiệu tuyến tiền liệt trong máu. Mục đích của xét nghiệm là giúp:

• Phát hiện sớm nguy cơ ung thư tuyến tiền liệt.
• Theo dõi hiệu quả điều trị ở bệnh nhân đã được chẩn đoán.
• Đánh giá các rối loạn tuyến tiền liệt khác, như viêm hoặc phì đại lành tính.

Kết quả xét nghiệm PSA giúp bác sĩ có thêm cơ sở để đưa ra hướng chẩn đoán và điều trị phù hợp, đặc biệt trong việc phát hiện sớm các bất thường nguy hiểm nhưng có thể chưa gây triệu chứng rõ ràng. Để giúp chẩn đoán chính xác hơn, bác sĩ có thể chỉ định một hoặc nhiều dạng xét nghiệm PSA khác nhau:

• PSA toàn phần (Total PSA): Là xét nghiệm cơ bản nhất, đo tổng lượng PSA trong máu, bao gồm cả PSA tự do và PSA gắn kết với protein.
• PSA tự do (Free PSA): Đo phần PSA không gắn với protein. Nếu tỷ lệ PSA tự do thấp, nguy cơ ung thư tuyến tiền liệt cao hơn. Nếu tỷ lệ này cao, có thể là phì đại tuyến tiền liệt lành tính.
• Chỉ số sức khỏe tuyến tiền liệt (PHI – Prostate Health Index): Là dạng xét nghiệm PSA thế hệ mới, kết hợp ba chỉ số, PSA toàn phần, PSA tự do và [-2]proPSA. Kết quả được tính ra điểm PHI (phi score), giúp dự đoán chính xác hơn nguy cơ ung thư tuyến tiền liệt, tránh sinh thiết không cần thiết.

Mặc dù PSA là xét nghiệm hữu ích, chẩn đoán xác định ung thư tuyến tiền liệt vẫn phải dựa vào sinh thiết, tức là lấy một mẫu mô tuyến tiền liệt để kiểm tra dưới kính hiển vi.

Khi nào nên thực hiện xét nghiệm PSA?

Việc xét nghiệm PSA không phải là bắt buộc cho mọi nam giới, mà nên được thực hiện theo độ tuổi, yếu tố nguy cơ và hướng dẫn của bác sĩ. Dưới đây là những trường hợp nên cân nhắc làm xét nghiệm PSA:

Nam giới trên 50 tuổi

Đây là nhóm có nguy cơ cao nhất mắc các bệnh lý tuyến tiền liệt. Khuyến nghị nên xét nghiệm định kỳ hằng năm hoặc theo tư vấn bác sĩ.

Người có tiền sử gia đình mắc ung thư tuyến tiền liệt

Nếu cha, anh trai hoặc người thân nam giới mắc ung thư tuyến tiền liệt, bạn nên xét nghiệm sớm hơn, từ 40 - 45 tuổi.

Người có triệu chứng nghi ngờ bệnh lý tuyến tiền liệt

Nếu xuất hiện các dấu hiệu sau, bạn nên đi kiểm tra sớm:

• Tiểu khó, tiểu rắt, tiểu nhiều lần trong đêm;
• Dòng nước tiểu yếu hoặc ngắt quãng;
• Đau hoặc khó chịu vùng dưới bụng, bẹn, hông hoặc thắt lưng;
• Có máu trong nước tiểu hoặc tinh dịch.

Người đang theo dõi sau điều trị

Bệnh nhân đã được chẩn đoán và điều trị các bệnh lý tuyến tiền liệt (đặc biệt là ung thư) cần xét nghiệm PSA định kỳ để theo dõi đáp ứng và phát hiện tái phát sớm.

Các yếu tố ảnh hưởng đến xét nghiệm PSA

Chỉ số PSA có thể dao động tạm thời do nhiều nguyên nhân không liên quan đến bệnh lý ác tính. Hiểu rõ những yếu tố này giúp tránh kết quả sai lệch hoặc lo lắng không cần thiết.

Tuổi tác

PSA có xu hướng tăng dần theo tuổi do sự phát triển tự nhiên của tuyến tiền liệt. Vì vậy, mức “bình thường” của PSA có thể khác nhau giữa người 40 tuổi và người 70 tuổi.

Kích thước tuyến tiền liệt

Tuyến tiền liệt càng to, lượng PSA tiết ra càng nhiều. Người bị phì đại tuyến tiền liệt lành tính thường có PSA cao hơn mức trung bình.

Viêm tuyến tiền liệt hoặc nhiễm trùng đường tiểu

Các tình trạng viêm hoặc nhiễm khuẩn làm tăng tạm thời lượng PSA trong máu. Sau khi điều trị ổn định, PSA thường trở về bình thường.

Hoạt động tình dục

Xuất tinh trong vòng 24 - 48 giờ trước khi xét nghiệm có thể làm tăng nhẹ PSA. Vì vậy, bác sĩ thường khuyến nghị kiêng quan hệ tình dục ít nhất 2 ngày trước khi lấy mẫu máu.

Thủ thuật y khoa

Các thủ thuật như soi bàng quang, đặt ống thông tiểu, hoặc thăm trực tràng có thể khiến PSA tăng tạm thời. Nên đợi ít nhất vài ngày sau các thủ thuật này mới xét nghiệm.

Thuốc đang sử dụng

Một số thuốc điều trị phì đại tuyến tiền liệt có thể làm giảm PSA. Do đó, bác sĩ cần biết bạn đang dùng thuốc gì để điều chỉnh kết quả cho chính xác.

Hiểu rõ chỉ số PSA là gì giúp nam giới chủ động hơn trong việc theo dõi sức khỏe tuyến tiền liệt. Đây là xét nghiệm máu đơn giản nhưng có giá trị cao trong phát hiện sớm các bệnh lý, đặc biệt là ung thư. Tuy nhiên, PSA không phải công cụ chẩn đoán tuyệt đối. Việc giải thích kết quả cần dựa trên tư vấn của bác sĩ chuyên khoa, kết hợp các xét nghiệm khác để đưa ra đánh giá chính xác nhất.