Hướng dẫn sử dụng cephalosporin các thế hệ trong điều trị

Cephalosporin các thế hệ không chỉ khác biệt về cấu trúc hóa học, mà còn thể hiện sự khác nhau về phổ tác dụng đối với các chủng vi khuẩn Gram dương và Gram âm. Mỗi thế hệ kháng sinh được phát triển để khắc phục những hạn chế của thế hệ trước, đồng thời mở rộng khả năng đối phó với các vi khuẩn kháng thuốc. Vậy, cephalosporin các thế hệ là gì, và làm thế nào để lựa chọn hiệu quả trong từng trường hợp lâm sàng?

Tổng quan về thuốc Cephalosporin

Cephalosporin là một loại kháng sinh phổ rộng thuộc nhóm beta-lactam, được phát triển từ dẫn xuất acid 7-aminocephalosporanic. Các loại Cephalosporin khác nhau được tạo ra thông qua phương pháp bán tổng hợp, trong đó sự thay đổi các nhóm thế giúp thay đổi đặc tính và tác dụng sinh học của thuốc.

Cephalosporin có khả năng diệt khuẩn bằng cách ức chế quá trình tổng hợp vách tế bào vi khuẩn, tương tự như cơ chế hoạt động của penicillin. Thuốc này acyl hóa enzyme D-alanin transpeptidase, làm gián đoạn giai đoạn cuối của quá trình hình thành vách tế bào. Kết quả là vi khuẩn không thể hoàn thiện vách tế bào, dẫn đến sự phá hủy và tiêu diệt.

Phân loại cephalosporin các thế hệ

Cephalosporin được phân loại theo phổ kháng khuẩn thành các thế hệ sau:

• Cephalosporin thế hệ 1;
• Cephalosporin thế hệ 2;
• Cephalosporin thế hệ 3;
• Cephalosporin thế hệ 4;
• Cephalosporin thế hệ 5.

Các thế hệ Cephalosporin có sự khác biệt về tác dụng kháng khuẩn như thế hệ đầu tiên hiệu quả mạnh với vi khuẩn gram dương nhưng yếu hơn với gram âm, trong khi các thế hệ sau lại tăng cường khả năng kháng gram âm và giảm tác dụng với gram dương.

Cephalosporin thế hệ 1

Các thuốc như Cefazolin, Cephalexin, Cefadroxil, Cephalothin,... thuộc nhóm Cephalosporin thế hệ 1. Nhóm này có hoạt tính mạnh với vi khuẩn Gram dương nhưng hiệu quả kháng khuẩn trên vi khuẩn Gram âm tương đối thấp.

Hầu hết các cầu khuẩn Gram dương đều nhạy cảm với Cephalosporin thế hệ 1, ngoại trừ enterococci, S. epidermidis và S. aureus kháng methicillin. Đặc biệt, các vi khuẩn kỵ khí trong khoang miệng thường nhạy cảm với nhóm này, tuy nhiên, Cephalosporin thế hệ 1 không hiệu quả đối với B. fragilis.

Cephalosporin thế hệ 1 thường được sử dụng để điều trị các nhiễm khuẩn do vi khuẩn nhạy cảm, bao gồm:

• Nhiễm khuẩn đường hô hấp và tai mũi họng.
• Nhiễm khuẩn tiết niệu, sinh dục.
• Nhiễm khuẩn da, mô mềm, xương, răng.

Tác dụng phụ của Cephalosporin thế hệ 1 bao gồm:

• Phản ứng dị ứng: Ngứa, nổi ban, trong trường hợp nặng có thể gây sốc phản vệ (hiếm gặp).
• Độc tính trên thận: Có nguy cơ gây viêm thận kẽ.
• Rối loạn tiêu hóa: Buồn nôn, đau bụng, tiêu chảy.
• Bội nhiễm: Có thể dẫn đến nấm miệng, nấm âm đạo, hoặc viêm màng ruột kết giả mạo.

Cephalosporin thế hệ 2

Các thuốc Cephalosporin thế hệ 2 bao gồm: Cefoxitin, Cefaclor, Cefprozil, Cefuroxim, Cefotetan, Ceforanid, và một số loại khác. Cephalosporin thế hệ 2 có hoạt tính kháng khuẩn trên vi khuẩn Gram âm tốt hơn so với thế hệ 1, nhưng vẫn kém hơn thế hệ 3. Một số loại thuốc như Cefotetan và Cefoxitin có hiệu quả trong điều trị vi khuẩn Bacteroides fragilis. Tuy nhiên, nhóm kháng sinh này không có tác dụng với các vi khuẩn như Pseudomonas và Enterococcus.

Cephalosporin thế hệ 2 thường được sử dụng để điều trị các nhiễm khuẩn thông thường do vi khuẩn nhạy cảm, bao gồm:

• Nhiễm khuẩn đường hô hấp và tai mũi họng.
• Nhiễm khuẩn đường tiết niệu và cơ quan sinh dục.
• Nhiễm khuẩn da, mô mềm, xương và răng.

Tác dụng phụ của Cephalosporin thế hệ 2 tương tự như Cephalosporin thế hệ 1. Tuy nhiên, các loại thuốc chứa nhóm Methylthio tetrazol như Cefotetan, Cefmetazole... có thể gây rối loạn đông máu do khả năng ức chế prothrombin. Ngoài ra, Cephalosporin thế hệ 2 cũng có thể gây hội chứng giống Disulfiram, vì vậy cần tránh sử dụng rượu và các thuốc chứa cồn trong thời gian điều trị.

Cephalosporin thế hệ 3

Các thuốc Cephalosporin thế hệ 3 bao gồm Cefotaxim, Cefpodoxim, Ceftibuten, Cefdinir, Cefditoren, Ceftizoxim, Ceftriaxon, Cefoperazon, Ceftazidim,...

Nhìn chung, Cephalosporin thế hệ 3 có hoạt tính đối với cầu khuẩn Gram dương yếu hơn so với thế hệ 1 nhưng lại vượt trội trong việc kháng các vi khuẩn thuộc họ Enterobacteriaceae. Một số thuốc như Ceftazidim và Cefoperazon có hiệu quả với Pseudomonas aeruginosa, nhưng khả năng kháng cầu khuẩn Gram dương của chúng lại thấp hơn so với các thuốc khác trong cùng thế hệ.

Cephalosporin thế hệ 3 được sử dụng để điều trị các trường hợp nhiễm khuẩn nặng do vi khuẩn kháng Cephalosporin thế hệ 1 và 2, bao gồm:

• Viêm màng não, áp xe não.
• Nhiễm khuẩn huyết.
• Nhiễm khuẩn hô hấp nặng.
• Viêm màng trong tim.
• Nhiễm khuẩn tiêu hóa, nhiễm khuẩn đường mật.
• Nhiễm khuẩn tiết niệu và sinh dục.

Các tác dụng không mong muốn của Cephalosporin thế hệ 3 tương tự như các thế hệ 1 và 2.

Cephalosporin thế hệ 4

Cephalosporin thế hệ 4 gồm các thuốc như Cefepim và Cefpirome, với phổ tác dụng rộng hơn so với thế hệ 3 và khả năng bền vững cao hơn trước beta-lactamase. Tuy nhiên, nhóm này không bền vững trước Klebsiella pneumoniae carbapenemase (KPC) nhóm A.

Cephalosporin thế hệ 4 có hiệu quả trên cả vi khuẩn Gram dương lẫn Gram âm, bao gồm các chủng Pseudomonas và Enterobacteriaceae.

Cephalosporin thế hệ 5

Cephalosporin thế hệ 5, tiêu biểu là Ceftaroline, có khả năng tiêu diệt vi khuẩn Staphylococcus aureus kháng methicillin (MRSA).

Cơ chế vi khuẩn kháng thuốc Cephalosporin

Cơ chế kháng thuốc của Cephalosporin cũng tương tự như cơ chế kháng các β-lactam nói chung. Nhiều loại vi khuẩn tiết ra β-lactamase, dẫn đến việc kháng sinh bị biến đổi hoặc bất hoạt. Cụ thể:

• Ở vi khuẩn Gram dương: Enzym được sản xuất theo kiểu cảm ứng, chỉ xuất hiện khi có mặt kháng sinh. Enzym được phóng thích ra ngoài tế bào, làm bất hoạt kháng sinh trước khi thuốc có thể xâm nhập vào tế bào vi khuẩn.
• Ở vi khuẩn Gram âm: Enzym được sản xuất liên tục, ngay cả khi không có kháng sinh. Enzym được lưu trữ trong chu chất, do đó cơ chế kháng thuốc của vi khuẩn Gram âm thường hiệu quả hơn.

Thông tin về cách sử dụng cephalosporin các thế hệ ở trên chỉ mang tính chất tham khảo. Hãy tham khảo ý kiến bác sĩ và căn cứ vào tình trạng bệnh để sử dụng thuốc phù hợp.

Tóm lại, cephalosporin là nhóm kháng sinh quan trọng với nhiều thế hệ khác nhau, mỗi thế hệ có phổ kháng khuẩn và đặc điểm riêng biệt. Từ cephalosporin thế hệ 1 với hiệu quả mạnh trên vi khuẩn Gram dương cho đến các thế hệ sau với khả năng kháng vi khuẩn Gram âm ngày càng tốt hơn, các loại thuốc này đã đóng vai trò quan trọng trong điều trị nhiều nhiễm khuẩn khác nhau. Việc hiểu rõ về cephalosporin các thế hệ sẽ giúp bác sĩ lựa chọn phác đồ điều trị hiệu quả, tối ưu hóa kết quả điều trị cho bệnh nhân và giảm thiểu tình trạng kháng thuốc.