Penicillin là kháng sinh gì? Các triệu chứng dị ứng penicillin

Penicillin là một nhóm thuốc kháng khuẩn có khả năng tấn công, tiêu diệt nhiều loại vi khuẩn. Việc phát hiện và sản xuất penicillin đã đánh dấu một bước ngoặt quan trọng trong lịch sử y học, là loại kháng sinh đầu tiên được sử dụng trong điều trị, góp phần thay đổi, phát triển y học, cứu sống hàng triệu người bị nhiễm khuẩn qua các thời kỳ. 

Penicillin là kháng sinh gì?

Penicillin được chiết xuất từ nấm Penicillium, có thể được sử dụng qua đường uống hoặc đường tiêm.

Ngày nay, kháng sinh penicillin được sử dụng rộng rãi trong điều trị các bệnh nhiễm trùng đường hô hấp như viêm phổi do vi khuẩn và viêm họng do liên cầu khuẩn, cũng như các nhiễm trùng da và mô mềm như chốc lở và viêm mô tế bào. 

Ngoài ra, penicillin còn được sử dụng để điều trị nhiễm trùng tai, mũi, họng như viêm tai giữa và viêm xoang, nhiễm trùng đường tiết niệu như viêm bàng quang và viêm thận bể thận, nhiễm trùng sinh dục như bệnh lậu và giang mai. 

Penicillin cũng hiệu quả trong việc điều trị nhiễm trùng xương và khớp, nhiễm trùng huyết và viêm nội tâm mạc nhiễm khuẩn. Thuốc hoạt động bằng cách ngăn chặn sự phát triển của vi khuẩn, làm suy yếu thành tế bào của chúng, khiến chúng không thể nhân đôi và phát triển. 

Tuy nhiên, penicillin không có hiệu quả đối với nhiễm trùng do virus và một số vi khuẩn đã phát triển khả năng kháng penicillin. Do đó, việc sử dụng kháng sinh này cần phải được thực hiện dưới sự hướng dẫn của bác sĩ.

Kháng sinh penicillin hoạt động như thế nào?

Penicillin là một nhóm kháng sinh hoạt động bằng cách gián tiếp phá vỡ thành tế bào của vi khuẩn. Quá trình này tác động lên peptidoglycan, một thành phần cấu trúc thiết yếu trong tế bào của vi khuẩn.

Peptidoglycan tạo ra một mạng lưới xung quanh màng plasma của vi khuẩn, giúp tăng cường sức mạnh của thành tế bào, ngăn chặn các dịch, hạt từ bên ngoài xâm nhập vào tế bào. Khi vi khuẩn phân chia, các lỗ nhỏ xuất hiện trong thành tế bào. Để khắc phục điều này, vi khuẩn sản xuất peptidoglycan để lấp đầy các lỗ này và duy trì sự toàn vẹn của thành tế bào.

Penicillin can thiệp vào quá trình này bằng cách ngăn chặn protein cần thiết để liên kết các peptidoglycan với nhau. Kết quả là vi khuẩn không thể đóng kín thành tế bào của mình. Nước từ môi trường bên ngoài sẽ chảy qua các lỗ mở vào bên trong tế bào vi khuẩn, làm cho tế bào bị ngập nước và tiêu diệt vi khuẩn do sự chênh lệch nồng độ nước.

Vì vậy, bằng cách ngăn chặn sự liên kết của peptidoglycan, penicillin khiến thành tế bào vi khuẩn không thể hoàn thiện, dẫn đến sự phá vỡ và tiêu diệt vi khuẩn hiệu quả.

Nguyên nhân gây ra dị ứng penicillin

Dị ứng penicillin xảy ra khi hệ miễn dịch của bạn trở nên quá mẫn cảm với loại kháng sinh này, dẫn đến việc nhận diện penicillin là một chất có hại và phản ứng chống lại nó như đối với một nhiễm trùng do virus hoặc vi khuẩn. Quá trình này bắt đầu khi bạn tiếp xúc với penicillin ít nhất một lần trước đó. Trong lần tiếp xúc đầu tiên, nếu hệ miễn dịch xác định sai rằng penicillin là một mối đe dọa, nó sẽ sản sinh kháng thể chống lại thuốc. Điều này có thể xảy ra ngay cả khi bạn chưa từng uống penicillin trực tiếp, vì một số nghiên cứu cho thấy rằng tiếp xúc với lượng nhỏ penicillin trong thực phẩm cũng có thể kích hoạt hệ miễn dịch tạo ra kháng thể.

Khi bạn dùng penicillin trong lần tiếp theo, các kháng thể đã tồn tại sẽ đánh dấu penicillin và kích hoạt hệ thống miễn dịch tấn công thuốc. Quá trình này dẫn đến việc giải phóng các hóa chất như cytokine, gây ra các triệu chứng của phản ứng dị ứng.

Triệu chứng dị ứng penicillin

Các dấu hiệu và triệu chứng của dị ứng penicillin thường xuất hiện trong vòng một giờ sau khi dùng thuốc. Tuy nhiên, trong một số trường hợp hiếm hoi, phản ứng có thể xảy ra vài giờ, vài ngày, hoặc thậm chí nhiều tuần sau đó. Dưới đây là những triệu chứng phổ biến nhất:

• Ngứa: Cảm giác ngứa dữ dội, thường kèm theo nổi mề đay.
• Sưng: Sưng mắt, môi, cổ họng, gây khó khăn khi nuốt, nghẹn họng.
• Khó thở: Cảm giác khó thở hoặc thở gấp, có thể do sưng đường hô hấp.
• Nổi mề đay: Da xuất hiện các nốt đỏ, ngứa, sưng, thường có dạng mảng lớn.

• Khò khè: Tiếng thở khò khè, thường gặp ở những người có tiền sử hen suyễn hoặc các bệnh lý về hô hấp.
• Sổ mũi: Chảy nước mũi và nghẹt mũi, giống như triệu chứng của cảm lạnh.
• Ngứa mắt, chảy nước mắt: Mắt ngứa, liên tục chảy nước, có thể kèm theo đỏ mắt.
• Sốc phản vệ: Đây là tình trạng nguy hiểm nhất, ảnh hưởng đến nhiều hệ thống trong cơ thể. Các triệu chứng của sốc phản vệ bao gồm giảm huyết áp đột ngột, nhịp tim nhanh hoặc chậm, khó thở nghiêm trọng, chóng mặt, hoặc ngất xỉu. Sốc phản vệ có thể đe dọa tính mạng, cần được cấp cứu ngay lập tức.

Các triệu chứng ít phổ biến hơn:

• Phát ban muộn: Một số người có thể phát ban da muộn sau vài ngày hoặc tuần.
• Sốt: Sốt nhẹ hoặc cao có thể xuất hiện cùng với phát ban.

• Đau khớp: Đau và sưng các khớp, thường gặp ở các khớp lớn như đầu gối, cổ tay.
• Viêm thận: Viêm nhiễm ở thận, tiểu máu, phù nề và tăng huyết áp.

Phản ứng dị ứng muộn:

Mặc dù hiếm gặp, các phản ứng dị ứng muộn có thể xuất hiện sau vài ngày hoặc vài tuần kể từ khi bắt đầu dùng penicillin. Các phản ứng này bao gồm:

• Hội chứng Stevens-Johnson: Một phản ứng nghiêm trọng, gây phát ban đau đớn, loét da và niêm mạc.
• Viêm gan: Viêm nhiễm gan, biểu hiện bằng triệu chứng vàng da và mệt mỏi.

Phòng ngừa dị ứng penicillin như thế nào?

Phòng ngừa dị ứng penicillin đòi hỏi một số biện pháp đơn giản nhưng rất quan trọng để bảo vệ sức khỏe. Trước tiên, biện pháp hiệu quả nhất là tránh sử dụng penicillin. Nếu bạn nghi ngờ mình bị dị ứng, hãy đi khám ngay lập tức để xác định chính xác tình trạng dị ứng của bạn. Bác sĩ sẽ có thể tư vấn và lựa chọn các loại kháng sinh thay thế an toàn, do có nguy cơ dị ứng chéo với các kháng sinh khác.

Để giảm thiểu nguy cơ dị ứng chéo, bạn nên tránh dùng các loại kháng sinh khác nếu không có chỉ định cụ thể từ bác sĩ. Điều này giúp hạn chế khả năng phản ứng dị ứng không mong muốn. Đặc biệt, không quên thông báo cho tất cả các nhân viên y tế, bao gồm cả nha sĩ về tình trạng dị ứng penicillin hoặc bất kỳ loại dị ứng thuốc nào khác mà bạn có. Điều này giúp họ đưa ra các quyết định điều trị phù hợp và an toàn cho bạn.

Tóm lại, việc phòng ngừa dị ứng penicillin không chỉ dừng lại ở việc tránh thuốc mà còn cần sự phối hợp chặt chẽ giữa bạn và các nhân viên y tế để đảm bảo an toàn tối đa cho sức khỏe của bạn.

Xem thêm: Thuốc kháng sinh cho trẻ em bị viêm họng do nhiễm khuẩn