Kỹ năng sống và vai trò của nó trong cuộc sống

Kỹ năng sống ngày nay đã được đưa vào trong chương trình học của một số trường, chủ yếu là tư nhân. Kỹ năng sống giúp con người thiết lập các mối quan hệ xã hội, giúp ứng phó với các tình huống bất ngờ, với cảm xúc đau thương, quản lý được thời gian và phân bổ hợp lý. Lợi ích của kỹ năng sống được chúng tôi trình bày trong bài viết dưới đây.

Kỹ năng sống là gì?

Tổ chức Y tế Thế giới đã định nghĩa kỹ năng sống là “khả năng hành vi thích ứng và tích cực cho phép các cá nhân giải quyết hiệu quả các vấn đề, những đòi hỏi và thách thức của cuộc sống hàng ngày”.

UNICEF định nghĩa kỹ năng sống là “sự thay đổi hành vi hoặc phát triển hành vi được thiết kế để giải quyết sự cân bằng của ba lĩnh vực: Kiến thức, thái độ và kỹ năng". Định nghĩa của UNICEF dựa trên bằng chứng nghiên cứu cho thấy rằng sự thay đổi trong hành vi rủi ro là khó xảy ra nếu năng lực dựa trên kiến thức, thái độ và kỹ năng không được giải quyết.

Kỹ năng sống về cơ bản là những khả năng giúp nâng cao sức khỏe tinh thần và năng lực của người trẻ khi họ đối mặt với thực tế cuộc sống. Các chuyên gia đồng ý rằng kỹ năng sống thường được áp dụng trong bối cảnh sức khỏe và sự kiện xã hội. Chúng có thể được sử dụng trong nhiều lĩnh vực như: Phòng ngừa sử dụng ma túy, bạo lực tình dục, mang thai ở tuổi vị thành niên, phòng chống HIV/AIDS và phòng chống tự tử.

Định nghĩa này mở rộng sang giáo dục người tiêu dùng, giáo dục môi trường, giáo dục hòa bình hoặc giáo dục để phát triển, sinh kế và tạo thu nhập. Nói tóm lại, kỹ năng sống giúp thanh niên có những hành động tích cực để bảo vệ bản thân và tăng cường sức khỏe cũng như các mối quan hệ xã hội tích cực.

Chiến lược kỹ năng sống cốt lõi

NICEF, UNESCO và WHO liệt kê các chiến lược và kỹ thuật kỹ năng sống cốt lõi bao gồm: Giải quyết vấn đề, tư duy phản biện, kỹ năng giao tiếp hiệu quả, ra quyết định, tư duy sáng tạo, kỹ năng quan hệ giữa các cá nhân, kỹ năng xây dựng sự tự nhận thức, sự đồng cảm và đối phó với căng thẳng và cảm xúc.

Sự tự nhận thức, lòng tự trọng và sự tự tin là những công cụ cần thiết để hiểu điểm mạnh và điểm yếu của một người. Nhờ đó, cá nhân có thể nhận ra những cơ hội sẵn có và chuẩn bị đối mặt với những mối đe dọa có thể xảy ra. Điều này dẫn đến phát triển nhận thức xã hội về mối quan tâm của gia đình và xã hội. Sau đó, có thể xác định được những vấn đề nảy sinh trong cả gia đình và xã hội.

Với kỹ năng sống, người ta có thể khám phá các lựa chọn thay thế, cân nhắc ưu và nhược điểm và đưa ra quyết định hợp lý trong việc giải quyết từng vấn đề hoặc vấn đề khi nó phát sinh. Nó cũng đòi hỏi phải có khả năng thiết lập các mối quan hệ giữa các cá nhân hiệu quả với những người khác. Kỹ năng sống cho phép giao tiếp hiệu quả, ví dụ, có thể phân biệt giữa nghe thấy và lắng nghe, đảm bảo rằng thông điệp được truyền đi một cách chính xác để tránh hiểu nhầm và hiểu sai.

Các thành phần chính của kỹ năng sống

Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) phân loại kỹ năng sống thành ba thành phần: Kỹ năng tư duy phản biện/kỹ năng ra quyết định, kỹ năng giao tiếp, kỹ năng đối phó và tự quản lý.

Kỹ năng tư duy phản biện/ Kỹ năng ra quyết định

Chúng bao gồm kỹ năng ra quyết định, giải quyết vấn đề và kỹ năng thu thập thông tin. Cá nhân cũng phải có kỹ năng đánh giá hậu quả trong tương lai của hành động hiện tại của họ và hành động của người khác. Họ cần có khả năng xác định các giải pháp thay thế và để phân tích ảnh hưởng của các giá trị của chính họ và các giá trị của những người xung quanh.

Kỹ năng giao tiếp

Kỹ năng giao tiếp bao gồm giao tiếp bằng lời nói và không lời, lắng nghe tích cực và khả năng bày tỏ cảm xúc và đưa ra ý kiến. Cũng trong kỹ năng sống này, các kỹ năng đàm phán, từ chối và kỹ năng quyết đoán sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng quản lý xung đột của một người. Đồng cảm, đó là khả năng lắng nghe và hiểu nhu cầu của người khác, cũng là một kỹ năng giao tiếp quan trọng. Làm việc theo nhóm và khả năng hợp tác bao gồm việc thể hiện sự tôn trọng đối với những người xung quanh. Sự phát triển của bộ kỹ năng này giúp thanh thiếu niên được chấp nhận trong xã hội. Những kỹ năng này dẫn đến chấp nhận các chuẩn mực xã hội tạo nền tảng cho hành vi xã hội của người lớn.

Kỹ năng đối phó và tự quản lý

Đây là các kỹ năng nhằm nâng cao năng lực nội tại kiểm soát, để cá nhân tin rằng họ có thể tạo ra sự khác biệt trên thế giới và ảnh hưởng đến sự thay đổi. Lòng tự trọng, khả năng tự nhận thức, kỹ năng tự đánh giá và khả năng đặt mục tiêu cũng là một phần của loại kỹ năng tự quản lý. Sự tức giận, đau buồn và lo lắng đều phải được giải quyết và cá nhân học cách đối phó với sự mất mát hoặc tổn thương. Căng thẳng và quản lý thời gian là chìa khóa, cũng như suy nghĩ tích cực và kỹ thuật thư giãn.

UNICEF chỉ ra rằng phương pháp tiếp cận kỹ năng sống có thể thành công, nếu những điều sau đây được thực hiện cùng nhau:

• Các kỹ năng: Điều này liên quan đến một nhóm các kỹ năng tâm lý xã hội và giao tiếp được liên kết với nhau. Ví dụ, việc ra quyết định có thể liên quan đến các thành phần và giá trị tư duy sáng tạo và phản biện.
• Nội dung: Để tác động hiệu quả đến hành vi, các kỹ năng phải được sử dụng trong một lĩnh vực cụ thể như “Chúng ta đang đưa ra quyết định về vấn đề gì?” Việc tìm hiểu về việc ra quyết định sẽ có ý nghĩa hơn nếu nội dung phù hợp và không thay đổi. Các lĩnh vực nội dung như được mô tả có thể là sử dụng ma túy, phòng chống HIV/AIDS, bệnh lây truyền qua đường tình dục, ngăn ngừa tự tử hoặc lạm dụng tình dục. Bất kể lĩnh vực nội dung nào, sự cân bằng của ba yếu tố cần được xem xét: Kiến thức, thái độ và kỹ năng.
• Phương pháp: Giáo dục dựa trên kỹ năng không thể xảy ra khi không có sự tương tác giữa những người tham gia. Nó dựa vào các nhóm người để có hiệu quả giữa các cá nhân và kỹ năng tâm lý xã hội không thể học được từ việc ngồi một mình và đọc sách. Để thành công, cả ba thành phần, kỹ năng sống, nội dung và phương pháp nên được đặt đúng chỗ. Điều này có nghĩa là kỹ năng sống có thể được học thông qua việc sử dụng của một số phương pháp và công cụ nhất định.

Kỹ năng sống có thể giúp người trẻ như thế nào?

Phát triển kỹ năng sống giúp thanh thiếu niên chuyển hóa kiến thức, thái độ và giá trị thành hành vi lành mạnh, chẳng hạn như có được khả năng giảm thiểu các rủi ro mắc các bệnh mạn tính như đái tháo đường, béo phì, và áp dụng hành vi lành mạnh để cải thiện cuộc sống của họ nói chung. Chẳng hạn như lập kế hoạch trước, lập kế hoạch nghề nghiệp, ra quyết định và hình thành các các mối quan hệ. Thanh thiếu niên ngày nay lớn lên với những thông điệp lẫn lộn về tình dục, sử dụng ma túy, nghiện rượu và mang thai ở tuổi vị thành niên.

Một mặt, cha mẹ và giáo viên cảnh báo về sự nguy hiểm của quan hệ tình dục sớm và bừa bãi, mang thai ở tuổi vị thành niên, HIV/AIDS, ma túy và rượu, mặt khác, tin nhắn và hành vi của những người giải trí mâu thuẫn với những thông điệp đó. Thường, họ thậm chí còn thúc đẩy hành vi ngược lại. Thông qua kỹ năng sống, thanh thiếu niên có thể chiến đấu với những thách thức này và bảo vệ bản thân khỏi mang thai ở tuổi vị thành niên, các bệnh lây truyền qua đường tình dục, HIV/AIDS, bạo lực, ma túy, lạm dụng tình dục và nhiều vấn đề liên quan đến sức khỏe khác.

Hy vọng rằng việc phát triển kỹ năng sống ở thanh thiếu niên sẽ giúp các em gái tránh được mang thai cho đến khi đạt đến độ trưởng thành về thể chất và tinh thần; phát triển ở cả hai bé trai và bé gái có hành vi tình dục an toàn và có trách nhiệm; sự nhạy cảm và bình đẳng giới; chuẩn bị cho các chàng trai và cô gái trở thành những người cha và người mẹ có trách nhiệm, khuyến khích người lớn, đặc biệt là các bậc cha mẹ, lắng nghe và đáp lại thanh thiếu niên, giúp đỡ thanh niên tránh rủi ro, khó khăn và để họ tham gia vào các quyết định có ảnh hưởng đến cuộc sống của họ.

Giáo dục ngày nay phát triển và nâng lên một tầm cao mới, chú trọng tới giáo dục kỹ năng sống hướng tới thành công. Tuy nhiên, kỹ năng sống có được không chỉ bởi việc dạy học kinh điển, mà còn bằng trải nghiệm, nhận ra và sửa đổi.

Xem thêm: Kỹ năng lắng nghe và cách rèn luyện