Ngộ độc cá nóc: Thông tin quan trọng ít người biết

Cá nóc là loài cá gây nhiều tranh cãi khi vừa giàu dưỡng chất, vừa chứa chất kịch độc. Trong những nhà hàng sang trọng ở Nhật Bản, cá nóc vẫn được dùng để chế biến sushi hay sashimi. Còn tại Việt Nam, có không ít vụ ngộ độc cá nóc xảy ra với hậu quả thương tâm. Vậy nguyên nhân gây ngộ độc là gì? Xử trí như thế nào khi ngộ độc cá nóc? 

Cá nóc bổ hay độc?

Cá nóc còn được biết đến với những tên gọi như cá cóc, cá đùi gà, cá bống biển. Trên thế giới, cá nóc có đến hơn 400 loài. Việt Nam hiện thống kê được hơn 60 loài và 30 loài trong số đó có độc. Tùy từng loài, địa điểm và thời điểm mà lượng độc tố trong cá nóc sẽ khác nhau. 

Theo giới sành ăn, thịt cá nóc ngọt, dai và vô cùng thơm ngon. Nếu xử lý đúng kỹ thuật, thịt cá an toàn cho người sử dụng. Ở Nhật, các đầu bếp cần được huấn luyện nhiều năm và trải qua một kỳ thi gắt gao mới được cấp phép chế biến cá nóc. Còn ở Việt Nam, việc chế biến và sử dụng cá nóc chưa được kiểm soát nên ngộ độc thường xuyên xảy ra. 

Cá nóc là một trong 2 loài có độc tố mạnh nhất trên thế giới

Độc chất có trong cá nóc là chất tetrodotoxin - tập trung chủ yếu ở gan, ruột, trứng và tinh hoàn cá. Chất độc này chỉ có thể bị phá hủy hoàn toàn khi được đun sôi 10 phút ở nhiệt độ 200 độ C. Đun sôi trong 6 giờ ở 100 độ C độc tố chỉ giảm một nửa. Phơi khô hoặc chế biến thông thường độc tố chưa bị bị phá hủy nên ngộ độc cá nóc là khó tránh khỏi. 

Theo nghiên cứu, 4mg thịt cá nóc chứa độc đủ để giết chết con thỏ 1kg. 10 gram thịt cá có độc có thể khiến 1 người khỏe mạnh ngộ độc. 1 - 2mg độc tố từ cá nóc có thể gây tử vong. 

Tác nhân gây ngộ độc cá nóc

Ngộ độc do ăn cá nóc không chỉ xảy ra ở Việt Nam mà còn xảy ra ở nhiều nước trên thế giới. Nguyên nhân chủ yếu là do chưa biết đến loại cá có độc này và vô tình ăn phải, hoặc do chế biến không đúng cách khiến độc tố lẫn vào thịt cá. 

Chất độc tetrodotoxin của cá nóc có độc lực mạnh, có thể hấp thụ qua đường tiêu hóa chỉ từ 5 đến 15 phút sau khi ăn. Độc chất này khi xâm nhập vào cơ thể sẽ ức chế kênh natri, cản trở quá trình phát sinh điện thể và truyền dẫn xung động gây liệt cơ, suy hô hấp và ảnh hưởng đến hệ thần kinh. 

Xyanua được xếp vào danh sách những chất độc nhất. Nhưng tetrodotoxin trong cá nóc còn có độc tính mạnh gấp 1000 xyanua. Ngộ độc cá nóc nguy hiểm hơn các loại ngộ độc thực phẩm thông thường. Với hầu hết nạn nhân ăn phải thịt cá nóc có độc, nguy cơ tử vong rất lớn. 

Các đầu bếp chuyên nghiệp phải được đào tạo bài bản mới biết cách chế biến cá nóc an toàn

Ngộ độc cá nóc có biểu hiện gì?

Độc tố tetrodotoxin trong cá nóc khi đi vào cơ thể có thể gây ra những biểu hiện khác nhau tùy vào 4 cấp độ ngộ độc gồm: 

• Cấp độ 1: Ở cấp độ nhẹ nhất, người nhiễm độc có cảm giác tê bì quanh miệng, tăng tiết nước bọt, có triệu chứng rối loạn tiêu hóa như tiêu chảy và buồn nôn. 
• Cấp độ 2: Nạn nhân có triệu chứng tê bì lười rồi lan dần lên mặt, cổ, tay, chân và các vùng khác trên cơ thể. Dần dần sẽ diễn tiến thành trạng thái nói ngọng, liệt chức năng vận động. Biểu hiện đi kèm có thể là vã mồ hôi toàn thân, đau đầu nhưng mọi phản xạ vẫn đáp ứng bình thường. 
• Cấp độ 3: Ở cấp độ ngộ độc nặng, nạn nhân xuất hiện triệu chứng toàn thân liệt mềm hoặc co giật, không nói được thành tiếng. Biểu hiện suy hô hấp xuất hiện, đồng tử giãn hết mức và mắt mất phản xạ ánh sáng. Lúc này nạn nhân có thể vẫn còn tỉnh. 
• Cấp độ 4: Đây là cấp độ ngộ độc cá nóc nguy kịch nhất. Bạn nhân bị suy hô hấp nặng, tim loạn nhịp và rơi vào trạng thái hôn mê. 

Các triệu chứng ngộ độc có thể nặng dần lên trong 4 - 6 tiếng đồng hồ

Cần làm gì khi ngộ độc cá nóc?

Theo các chuyên gia, cấp cứu nạn nhân ngộ độc do ăn phải cá nóc cần đảm bảo nguyên tắc: Hạn chế độc tố hấp thu vào cơ thể - điều trị các triệu chứng xuất hiện - can thiệp tích cực để bảo toàn tính mạng khi có triệu chứng nặng. Người nhà nạn nhân ngay khi phát hiện dấu hiệu ngộ độc có thể xử lý tại chỗ bằng cách:

Hỗ trợ nạn nhân cố gắng nôn ói thức ăn đã tiêu thụ. Khi kích thích gây nôn cần để nạn nhân ngồi thẳng lưng, nằm nghiêng về một bên để tránh sặc phổi. 

Nạn nhân còn tỉnh và phát hiện ngộ độc khoảng 1 giờ sau ăn có thể uống than hoạt tính.

• Trẻ em dưới 1 tuổi liều dùng 1g than hoạt tính/1kg cân nặng, pha cùng 50ml nước lọc. 
• Trẻ em dưới 12 tuổi liều dùng là 25g than hoạt tính pha với 200ml nước lọc.
• Người lớn liều dùng 30g than hoạt tính pha với 250ml nước lọc.

Nạn nhân có biểu hiện khó thở, thở yếu, ngưng thở cần được hô hấp nhân tạo, thổi ngạt khi chưa có sự hỗ trợ của bác sĩ. 

Ở nước ta, cá nóc vẫn được xếp vào nhóm món ăn gây hại với tỷ lệ tử vong cao. Khi nhận thấy bất kỳ biểu hiện ngộ độc nào, người nhà cần gọi cấp cứu hoặc đưa nạn nhân đến cơ sở y tế gần nhất. 

Nạn nhân ngộ độc cần được cấp cứu kịp thời

Phòng tránh ngộ độc cá nóc

Hiện nay, độc tố tetrodotoxin từ cá nóc chưa có thuốc đặc trị. Cách tốt nhất để mỗi người tự bảo vệ sức khỏe và tính mạng của mình là phòng tránh nguy cơ ngộ độc. 

• Ngư dân nên biết cách nhận biết loại cá nóc để loại bỏ ngay khi kéo lưới hoặc thu gom lại để xử lý. 
• Ngư dân không nên bán cá nóc hay các sản phẩm chế biến từ cá nóc như khô cá nóc, ruốc cá nóc, chả cá nóc…
• Người dân không ăn cá nóc, cá có hình dáng giống cá nóc (nếu không biết rõ cách xác định). 

Ngộ độc cá nóc vô cùng nguy hiểm và dễ dẫn đến tử vong. Nhưng thực tế vẫn còn một bộ phận người dân vì thiếu thông tin nên vẫn mua bán, sử dụng cá nóc. Hy vọng những kiến thức trên có thể giúp bạn bảo vệ tốt nhất cho sức khỏe của bản thân và những người xung quanh trước loài cá có độc tố cực mạnh này. 

Thanh Hương

Nguồn tham khảo: Tổng hợp