Ngoại tâm thu nhĩ là gì? Triệu chứng, nguyên nhân, cách chẩn đoán và điều trị

Ngoại tâm thu nhĩ là một rối loạn nhịp tim phổ biến, thường gây cảm giác bỏ nhịp hoặc hồi hộp ở người bệnh. Dù đa số trường hợp là lành tính, việc nhận diện và theo dõi đúng cách đóng vai trò quan trọng trong quản lý sức khỏe tim mạch lâu dài.

Ngoại tâm thu nhĩ là gì?

Ngoại tâm thu nhĩ (atrial premature contraction - APC), còn gọi là ngoại tâm thu trên thất, là một dạng rối loạn nhịp tim đặc trưng bởi sự co bóp sớm bất thường của tâm nhĩ, xảy ra trước chu kỳ tim bình thường tiếp theo. Theo định nghĩa của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) và Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Hoa Kỳ (CDC), đây là hiện tượng xuất hiện các xung điện sớm từ tâm nhĩ, không theo trình tự khởi phát bình thường từ nút xoang. Những xung này có thể dẫn đến nhịp tim không đều hoặc cảm giác bỏ nhịp, mặc dù trong nhiều trường hợp, chúng không gây ảnh hưởng đáng kể đến chức năng tim tổng thể.

Ngoại tâm thu nhĩ có thể xuất hiện đơn lẻ hoặc thành chuỗi, và được phát hiện chủ yếu thông qua theo dõi điện tâm đồ (ECG). Mặc dù thường gặp ở cả người khỏe mạnh và bệnh nhân có bệnh tim nền, hiện tượng này không đồng nghĩa với bệnh lý tim mạch rõ rệt. Trong thực hành lâm sàng, ngoại tâm thu nhĩ được ghi nhận như một dạng rối loạn nhịp nhẹ, nhưng cần đánh giá phù hợp trong từng bối cảnh để xác định ý nghĩa lâm sàng chính xác.

Phân loại ngoại tâm thu nhĩ

Ngoại tâm thu nhĩ được phân loại dựa trên một số đặc điểm về hình thái, tần suất và kiểu phân bố trên điện tâm đồ. Dưới đây là các phân loại phổ biến:

Theo hình thái trên điện tâm đồ:

• Ngoại tâm thu nhĩ đơn dạng: Các ngoại tâm thu xuất phát từ cùng một vị trí trong tâm nhĩ, có hình dạng sóng P giống nhau.
• Ngoại tâm thu nhĩ đa dạng: Các ngoại tâm thu có nguồn gốc từ nhiều vị trí khác nhau trong tâm nhĩ, với sóng P có hình dạng khác nhau.

Theo tần suất xuất hiện:

• Thưa thớt: Xuất hiện không thường xuyên, số lượng ít.
• Thường xuyên: Xuất hiện lặp đi lặp lại, với số lượng đáng kể trong 24 giờ (ví dụ > 30 lần/giờ hoặc > 500 lần/ngày).

Theo kiểu phân bố:

• Đơn lẻ: Một ngoại tâm thu xuất hiện riêng biệt.
• Thành cặp: Hai ngoại tâm thu nhĩ liên tiếp.
• Chùm: Ba hoặc nhiều hơn APC liên tiếp, thường được gọi là cơn nhịp nhanh nhĩ ngắn.
• Ngoại tâm thu nhĩ xen kẽ: Một ngoại tâm thu nhĩ xen giữa hai nhịp xoang hoặc sau hai nhịp xoang.

Triệu chứng của ngoại tâm thu nhĩ

Ngoại tâm thu nhĩ được phân loại dựa trên một số đặc điểm về hình thái, tần suất và kiểu phân bố trên điện tâm đồ. Dưới đây là các phân loại phổ biến:

• Cảm giác bỏ nhịp: Đây là triệu chứng phổ biến nhất của ngoại tâm thu nhĩ. Người bệnh thường cảm thấy tim mình như “bỏ qua một nhịp” hoặc có một khoảng ngừng ngắn, sau đó là một nhịp đập mạnh. Cảm giác này có thể xuất hiện bất chợt và gây khó chịu, đặc biệt khi người bệnh ở trạng thái nghỉ ngơi.
• Cảm giác rung nhẹ hoặc tim đập nhanh trong lồng ngực: Khi ngoại tâm thu nhĩ xảy ra thành chùm hoặc theo chuỗi, người bệnh có thể cảm nhận được tim đập bất thường trong lồng ngực như rung nhẹ hoặc đập nhanh bất thường. Cảm giác này thường ngắn ngủi nhưng có thể gây lo lắng nếu xảy ra nhiều lần.
• Hồi hộp, lo lắng: Ngoại tâm thu nhĩ có thể gây ra cảm giác hồi hộp không rõ nguyên nhân, đôi khi kèm theo trạng thái lo âu. Những cảm giác này dễ nhận thấy hơn vào ban đêm hoặc khi vừa nằm xuống, khiến người bệnh khó đi vào giấc ngủ hoặc ngủ không sâu.
• Chóng mặt nhẹ hoặc mệt mỏi: Ở những người có tần suất ngoại tâm thu cao hoặc có bệnh tim nền, tình trạng rối loạn nhịp có thể ảnh hưởng đến lưu lượng máu lên não, gây ra cảm giác choáng váng nhẹ, mất thăng bằng thoáng qua hoặc cảm thấy thiếu năng lượng khi hoạt động.
• Không có triệu chứng: Nhiều người có ngoại tâm thu nhĩ nhưng hoàn toàn không cảm nhận được bất kỳ bất thường nào. Trong các trường hợp này, ngoại tâm thu thường được phát hiện tình cờ qua khám sức khỏe định kỳ hoặc trong quá trình theo dõi điện tâm đồ vì lý do khác.

Nguyên nhân ngoại tâm thu nhĩ

Nguyên nhân của ngoại tâm thu nhĩ rất đa dạng, bao gồm cả yếu tố sinh lý và bệnh lý. Dưới đây là các nhóm nguyên nhân chính thường gặp trong thực hành lâm sàng:

Nguyên nhân sinh lý (lành tính):

• Căng thẳng, lo âu, mất ngủ: Các yếu tố tâm lý có thể làm tăng hoạt động thần kinh giao cảm, dẫn đến rối loạn nhịp tim tạm thời.
• Dùng chất kích thích: Cà phê, nicotine, rượu, và một số loại thuốc (như thuốc xung huyết hoặc thuốc giảm đau) có thể kích thích tim và gây ngoại tâm thu.
• Tập luyện thể thao quá sức: Gắng sức làm tăng hoạt động điện học bất thường ở tâm nhĩ.
• Thay đổi nội tiết: Ngoại tâm thu có thể xuất hiện trong thời kỳ tiền mãn kinh, mang thai hoặc cường giáp nhẹ.

Nguyên nhân bệnh lý:

• Bệnh tim cấu trúc: Bệnh van tim, bệnh cơ tim, tăng huyết áp lâu dài, hoặc bệnh tim thiếu máu cục bộ có thể làm thay đổi cấu trúc tâm nhĩ, dẫn đến tăng tính kích thích.
• Suy tim: Áp lực buồng tim tăng cao có thể kích thích xuất hiện các ổ phát nhịp bất thường ở tâm nhĩ.
• Rối loạn điện giải: Hạ kali máu, hạ magnesi máu, hoặc nhiễm toan chuyển hóa có thể gây bất thường hoạt động điện của tim.
• Rối loạn nội tiết: Cường giáp, cường aldosteron hoặc các bệnh lý chuyển hóa khác cũng là yếu tố khởi phát ngoại tâm thu.
• Bệnh phổi mạn tính: Tăng áp lực động mạch phổi và giãn nhĩ phải có thể tạo điều kiện thuận lợi cho các ngoại tâm thu nhĩ.

Yếu tố liên quan đến tuổi: Tuổi cao là yếu tố nguy cơ độc lập, do những thay đổi về cấu trúc và điện sinh lý của tim theo thời gian, đặc biệt là tình trạng xơ hóa mô nhĩ.

Ngoại tâm thu nhĩ có nguy hiểm không?

Ngoại tâm thu nhĩ thường là một tình trạng lành tính, đặc biệt khi xảy ra ở người khỏe mạnh và không kèm theo bệnh tim nền. Trong những trường hợp này, mặc dù có thể gây khó chịu hoặc lo lắng do cảm giác bỏ nhịp hay hồi hộp, nhưng hiếm khi dẫn đến biến chứng nghiêm trọng và thường không cần điều trị đặc hiệu.

Tuy nhiên, ở một số trường hợp, ngoại tâm thu nhĩ có thể là dấu hiệu cảnh báo sớm của các rối loạn nhịp nghiêm trọng hơn, như rung nhĩ hoặc cơn nhịp nhanh nhĩ kịch phát. Đặc biệt, nếu ngoại tâm thu xuất hiện với tần suất cao, thành chuỗi dài, hoặc đi kèm với bệnh lý tim mạch nền như suy tim, bệnh van tim hoặc bệnh mạch vành, thì cần được theo dõi sát và đánh giá chuyên sâu.

Ngoài ra, ở người cao tuổi hoặc người có nhiều yếu tố nguy cơ tim mạch, ngoại tâm thu nhĩ có thể góp phần vào việc làm mất ổn định huyết động hoặc làm trầm trọng thêm tình trạng tim mạch sẵn có.

Chẩn đoán ngoại tâm thu nhĩ bằng phương pháp nào?

Để chẩn đoán ngoại tâm thu nhĩ một cách chính xác, cần kết hợp thăm khám lâm sàng với các phương tiện cận lâm sàng chuyên sâu. Dưới đây là những phương pháp thường được sử dụng nhằm ghi nhận và đánh giá các rối loạn nhịp từ tâm nhĩ:

Điện tâm đồ

Đây là phương pháp chẩn đoán nền tảng và thường được chỉ định đầu tiên. Điện tâm đồ ghi lại hoạt động điện của tim trong thời gian ngắn, giúp phát hiện các ngoại tâm thu nhĩ thông qua hình ảnh sóng P sớm, bất thường về hình dạng và không theo nhịp xoang thông thường. Tuy nhiên, nếu ngoại tâm thu xảy ra không thường xuyên, điện tâm đồ ngẫu nhiên có thể bỏ sót.

Điện tâm đồ Holter 24 - 48 giờ

Đối với các trường hợp có triệu chứng thoáng qua hoặc nghi ngờ ngoại tâm thu nhĩ nhưng chưa ghi nhận được trên ECG thông thường, Holter ECG là công cụ hữu ích. Thiết bị này ghi lại nhịp tim liên tục trong 24 - 48 giờ hoặc lâu hơn, giúp phát hiện các ngoại tâm thu xảy ra không đều và xác định tần suất, thời điểm cũng như mối liên hệ với triệu chứng của người bệnh.

Nghiệm pháp gắng sức

Phương pháp này thường được chỉ định khi có nghi ngờ ngoại tâm thu nhĩ liên quan đến gắng sức hoặc để đánh giá đáp ứng của tim trong điều kiện tăng nhu cầu oxy. Ngoại tâm thu xuất hiện hoặc biến mất trong quá trình gắng sức có thể cung cấp thông tin quan trọng về tính chất lành tính hay nguy cơ tiềm ẩn của rối loạn nhịp.

Siêu âm tim

Mặc dù không trực tiếp phát hiện ngoại tâm thu nhĩ, siêu âm tim đóng vai trò quan trọng trong việc đánh giá cấu trúc và chức năng tim. Kỹ thuật này giúp phát hiện các bất thường van tim, buồng nhĩ giãn, hoặc bệnh lý cơ tim. Siêu âm tim là phương pháp không thể thiếu trong đánh giá toàn diện bệnh nhân có rối loạn nhịp.

Ngoại tâm thu nhĩ có chữa được không?

Ngoại tâm thu nhĩ có thể kiểm soát được trong phần lớn trường hợp, đặc biệt khi được phát hiện sớm và theo dõi đúng cách. Ở nhiều người, tình trạng này chỉ mang tính chất thoáng qua, không gây biến chứng và không ảnh hưởng đáng kể đến chức năng tim. Trong những trường hợp đó, việc theo dõi định kỳ kết hợp với điều chỉnh lối sống là đủ để đảm bảo an toàn lâu dài.

Tuy nhiên, ở một số bệnh nhân, ngoại tâm thu nhĩ có thể kéo dài, tái phát thường xuyên hoặc đi kèm với triệu chứng khó chịu như hồi hộp, mệt mỏi hoặc lo lắng. Khi đó, việc đánh giá toàn diện về nguyên nhân và mức độ ảnh hưởng của rối loạn nhịp sẽ giúp xác định cần hay không can thiệp.

Điều quan trọng là không nên chủ quan, ngay cả khi triệu chứng nhẹ hoặc không thường xuyên, vì ngoại tâm thu nhĩ đôi khi là biểu hiện sớm của các rối loạn nhịp nghiêm trọng hơn. Việc theo dõi y tế định kỳ và đánh giá đầy đủ giúp đảm bảo tình trạng được kiểm soát hiệu quả, giảm thiểu nguy cơ tiến triển và mang lại sự an tâm cho người bệnh.

Điều trị ngoại tâm thu nhĩ thế nào?

Việc điều trị ngoại tâm thu nhĩ được cá thể hóa dựa trên nguyên nhân, mức độ triệu chứng và nguy cơ tim mạch của từng bệnh nhân. Mục tiêu điều trị không chỉ là làm giảm triệu chứng mà còn nhằm ngăn ngừa tiến triển thành các rối loạn nhịp nghiêm trọng hơn. Dưới đây là các hướng tiếp cận điều trị thường được áp dụng:

• Điều chỉnh lối sống và kiểm soát yếu tố khởi phát: Đây là bước đầu tiên và quan trọng trong điều trị ngoại tâm thu nhĩ lành tính. Người bệnh được khuyến cáo hạn chế sử dụng các chất kích thích như cà phê, rượu, thuốc lá, và đảm bảo ngủ đủ giấc, giảm stress. Việc thay đổi thói quen sống lành mạnh có thể giúp làm giảm tần suất và mức độ nghiêm trọng của các cơn ngoại tâm thu mà không cần dùng thuốc.
• Điều trị nguyên nhân nền: Nếu ngoại tâm thu nhĩ là hệ quả của các bệnh lý như cường giáp, rối loạn điện giải, tăng huyết áp, bệnh van tim hoặc bệnh phổi, thì việc kiểm soát các tình trạng này đóng vai trò thiết yếu. Khi nguyên nhân nền được điều chỉnh, các ngoại tâm thu thường giảm rõ rệt hoặc biến mất hoàn toàn mà không cần can thiệp thêm.
• Sử dụng thuốc điều trị triệu chứng: Ở những bệnh nhân có triệu chứng rõ rệt, tái phát thường xuyên, bác sĩ có thể chỉ định dùng thuốc như chẹn beta, chẹn kênh canxi hoặc, trong một số trường hợp đặc biệt, thuốc chống loạn nhịp. Việc lựa chọn loại thuốc cần dựa trên đặc điểm điện sinh lý, các bệnh lý tim kèm theo và khả năng dung nạp của người bệnh.
• Can thiệp bằng cắt đốt điện sinh lý: Đối với các trường hợp ngoại tâm thu nhĩ kháng trị, gây triệu chứng nặng, hoặc có tần suất cao ảnh hưởng đến chức năng tim, phương pháp cắt đốt bằng sóng cao tần được xem xét. Thủ thuật này sử dụng năng lượng để phá hủy ổ phát nhịp bất thường trong tâm nhĩ, giúp loại bỏ triệt để nguồn gây loạn nhịp.

Tổng kết lại, ngoại tâm thu nhĩ là một dạng rối loạn nhịp tim thường gặp, phần lớn lành tính nhưng không nên xem nhẹ. Việc hiểu rõ đặc điểm, triệu chứng, nguyên nhân và phương pháp chẩn đoán giúp người bệnh chủ động hơn trong theo dõi và chăm sóc sức khỏe tim mạch. Quản lý đúng cách sẽ góp phần giảm lo lắng, ngăn ngừa biến chứng và cải thiện chất lượng cuộc sống.